Cunda’da Yaşayan Girit Manileri (Tanju İzbek)

[eyuphuseyin]

“çe ta trağudya pu leğa
apu poli saresa”

“söylediğim şarkılar ki
onları çok severdin”

**


“çe dyavaseta, foryeta
c’anathimu çemena
poz me ksorizane ya se
pola makrya sta ksena ”

“oku, söyle onları da
arada beni de hatırla
senin için sürüldüğümü
çok uzaklar, yabana..”

**

“Ç’ode spun ç’apothana
lipisume çe klapse
ç’efta trağudya su vğala
mesti fotya ta kapse”

“sana, öldüğümü söylediklerinde
acı bana ve ağla
sana çıkardığım yedi şarkıyı
ateşe at da dağla”

**


“opu çe pağo çe vretho
çoti çero çe ziso
tasosu ali na mi do
M’ute n’anadraniso”

“nereye gitsem nerde olsam
ne kadar zaman yaşasam
ah vah etmem yemin ederim
senden başka yar tutmam”

[eyuphuseyin]

“ças takso o kakorizikos
pos dhes idha potemu
ena çeri aftumeno
ekratun çezvisemu”

“Ve zavallı ben varsaysam ki
seni görmedim tanımadım
elimde yanan mum söndü de
sarsıntıda anlamadım..”

**


“kala tha se me thanato
para ali me zoyimu
ya sena eyenithiçe
sto kozmo to kormimu”

“seninle ölümü yeğlerim
başkasıyla hayata
vücudum senin için
geldi benim dünyaya”

Bu maniler arasında Nesiha teyzenin sık sık yinelediği dört mani vardı ki, bu manilerin içinde Türkçe sözcükler, isimler ve Müslümanlığa ilişkin ipuçları vardı. Bu da gösteriyordu ki Girit’te yönetimler değiştikçe manilerin uyarlaması farklılaşıyordu:

“çe pepse ton Osman paşa
me me dekohto azades
çe ksehorizi adroyina
pedya apo çi manes ’

“Osman Paşa'yı gönderdi de
onsekiz arasıyla ayırdı
karıları kocalarından
çocukları analarından”

**
“ti petra ne apu patise
çe vyiçe sto limani
manavulisi na hathi
yati zenişe imani”

“ne taştı o bastığı
limana fırladığı
batıraydı, çökertseydi de
yoktu onun imanı”

[eyuphuseyin]

“Ç’enas papas piskopşanoz
apu na feyi hala
tu Muhammed çe t’Ali
na eşi ti katara”

“bir piskopos papaz var
ki dillerim vurulsun
Muhammed’in ve Ali’nin
bedduası üstünde olsun”

**

“Ç’enas papas piskopşanoz
ezoçene arzuhali
napniksune ton Arif ağa
tomorfo palikari"

“bir piskopos papaz var ya
verdi de arzuhali
boğsunlar Arif ağa’yı
yakışıklı delikanlıyı..”



Cunda’da Yaşayan Bir Portre

BELGE 4-min.png (265.53 KiB) 3921 kere görüntülendi

[eyuphuseyin]

Yaşayan Maniler (Madinades)

Şimdiye dek size, birini 1978, diğerini 1991'de kaybettiğim, artık yaşamayan ama manileri bende yaşayan iki kadın portremden derlediğim manileri sundum. Şimdi de Cunda da yaşayan bir portre, ikisinin de arkadaşı ‘Paşo’ lakabıyla anılan Paşo Hasan Ağa.. Hasan Olcay'dan dinlediklerimi ve yine onun ağzından derlediğim manileri ileteceğim. Hasan Olcay şu anda 90 yaşının üstünde, başındaki "çefiya" (puşi)si ayağında çizmeleri ile yaşayan bir Giritli mübadil tipini çiziyor.

Mübadeleyi Biz İstedik…

"Mübadeleyi biz istedik, çünkü Kurtuluş Savaşı Anadolu’da sürerken bizim Girit’teki yaşamımız tehlikeye girmişti. Ben Rethimno kentinin “Ayvasil” köyünde 1903’te doğdum. Yani geldiğimde 21 yaşındaydım. Mübadele günlerini iyi hatırlıyorum. Savaş öncesi Girit'te yaşayan Türkler ve Rumlar kardeşçe geçinirlerdi. Milli Mücadele sırasında bu dengeler bozuldu, birbirlerini öldürmeye başladılar. Bir gün bir Türk öldürüldüyse, ertesi gün bir Rum öldürülüyordu, ölüm korkusu ile yaşıyorduk. Mübadele olmasaydı şu anda biz yoktuk. Çok zor günlerdi.. Bizi alıp, büyük kiliselere doldurup, mallarımızı, hayvanlarımızı başıboş bırakıyorlardı. Babam Girit’te çobandı. Yediyüz koyunu vardı. Biz de onun yanında hayvancılığı öğrendik. Biliyorsun burada da koyunlarla uğraşıyorum. Ben şarkılara ve Madinades’lere çok düşkündüm.

Girit'te ne zaman bir düğün bir vaftiz töreni olsa beni çağırırlardı. Abim de "lira” (Girit çalgısı-kemençe türü) çalardı, ben söylerdim. Kadınlar benim manilerime bayılırlardı, bir kadın vardı, karşılıklı saatlerce mani söylerdik.”

Hasan Ağa, her gelen misafirini, bir ‘mani’yle karşılar, bir ‘mani’yle uğurlar.. Ada’da yaşayan diğer portrelerden bir ayrıcalığı da var. 1924’te mübadeleyle gelenler arasında, yıllar sonra Girit’te yolu düşen tek kişi.. Yeniden Girit’e gitme serüvenini şöyle anlatıyor;

“Cunda'ya 1924’te mübadil olarak geldim. 1948’de Girit’e tekrar gidebilme şansım oldu. Çünkü o yıllarda Midilli’de yapılacak olan bir mahkemede tercümanlık yapmam için bir çağrı almıştım. Midilli’den Girit’e geçtim. Gidip bir zamanlar oturduğumuz, baba ocağını ziyaret edeyim istedim. Tabii köprünün altından çok sular geçmişti., ortalıkta silah sesleri yok.. evimizin yeni sahipleri var.. Ayvasil köyünde her şeyi elimle koymuş gibi buldum. Evimizde oturan aile çok iyiydi. Rumca konuştuğum için onlara derdimi iyice anlattım.

Sadece eski baba ocağını ziyaret etmek istediğimi hiç endişelenmemelerini söyledim.
Biraz daha rahatlayıp daha dostça davranmaya başladılar.”

Burada muzip muzip gülümsedi Hasan Ağa, ama gözleri derin bir hüznü de barın-
dırıyordu, sürdürdü:

“Babamın anlattığı bir hikâye vardı, biz gelmeden önce mübadele haberi yayıldığında, babam çok değerli kapılarını, hepsi gümüş olan kap kaçağını mutfağın arkasındaki kilerin gizli bölmesine saklamış bir de kimsenin anlamayacağı bir işaret koymuş, dönersek bulabilsin diye.. Ben de Girit’te evimize yıllar sonra başkalarının evi iken gitmişim, aklım fikrim bu

[eyuphuseyin]

işarette acaba bulabilir miyim diye düşünüyorum.. Bir gün mutfakta yalnız kaldım. Baktım babamın işareti orda, ama hiçbir şey söylemedim. Ev sahipleri yanlış anlar diye korktum. Ama o işareti bulduğum için de içim kıpır kıpır, gece boyunca düşündüm. Ertesi gün doğru Girit savcısına gittim. Bir dilekçe yazdım. Olayı aynen anlattım. Ve dilekçede isteğimin bu malların müze’de sergilenmesi olduğunu, başkaca bir talebimin olmadığını belirttim. Dilekçeyi okuyan savcı beni ifademden ötürü kutladı. Bir süre daha kalmam için vizemi uzattı ve o da beni misafir etti.”

Sözünü bağlayan Paşa Hasan Ağa “na su po mya madinaza” (söyliyeyim sa bir mani)
diye başladı bu kez.. Onda manilerin ardı arkası kesilmez:

“Ti ehun ta mataçasu
çotan medune klene
çanehune parapono
yati de mu to lene”

“gözlerinde ne var
neden beni görünce ağlıyorlar
bir sitemleri varsa eğer
neden bana söylemiyorlar” **

“oste nastekun ta vuna
na mi se pari o haros
yati çeğo ha perpato
meto dikosu tharos”

“dağlar durdukça
ecel seni almasın
çünkü ben yaşıyorum
senden aldığım ışıkla” **

“ame napis çi manasu
na Kami çali yena
na kapsi çalonus kardiyas
opos kapse çemena”

“git söyle annene
bir doğum daha yapsın
benim kalbimi yaktığı gibi
başkalarınınkini de yaksın”

**

“to yasemi sti bortasu
çirsa na to kladepso
çe sarise i manasu
pos irtha na se klepso”

“kapındaki yasemini
geldim de budamaya
annen de zannetti ki
geldim seni kaçırmaya”

[eyuphuseyin]

“horis ağapi çe zoyi
o antropos de kani
çoti çerdisis sti zoyi
stin isterya ta hani”

“sevgisiz bir yaşamda
insan, insan olamaz
ne kazanırsa hayatta
kaybeder hepsini sonunda”

**
“masa sta fila çi kardyas
mesa sto filaraçi
tineho tinağapisu
hriso sfalihtaraçi"

“kalbimin iç kıvrımında
taa... içindeki yapracığında
taşıyorum sevgini
altın anahtarcıkla..”
**
“ela pistepse stin ağapimu
pu ine toso meğali
hade çe parisevyi nağapa
çe nağapune çali”

"gel.. inan sevgime
bunca büyüklüğüne
haydi, artar da yeter bile
başkalarını da sevmeye”

**

“sti mesi mesi tu yalu
nakamo ena krevati
mute steno, mute plate
navani dyo nomati”


“denizin tam ortasında
yapacağım bir yatak
ne dar ne de geniş olacak
iki kişi alacak”

[eyuphuseyin]

“nifimu çera nifimu
ine çales kodasu
masise to hriso dendri
çi yali ta kladyasu”

“gelinim saygın gelinim
yanında başkaları da var
ama sen hayat ağacısın
diğerleri senin dalların”

**
“Alo horo de reğome
okso to pendozali
apu tone horevğune
ulli mikri meğali”

“başka oyun beğenmiyorum
pendozali kadar
büyükten küçüğe kadar
hepsi onu oynuyorlar”

**

“kalos irtha ta nefala
çe feran ton ayera
çe droserepse to dendri
apu ta marameno”

“bulutlar hoşgeldiler
rüzgarı getirdiler
solmakta olan ağacı
birden serinlettiler”


Hasan Ağa’dan kaydettiğim maniler şimdilik bunlar..

Hasan Olcay, Cunda Adasında yaşayan bir portre; eşi, beş çocuğu ve torunlarıyla mutlu bir yaşam sürüyor. Bizlere rastladıkça, bizler onu ziyarete gittikçe de o güzel mazilerini bizden esirgemiyor...

[eyuphuseyin]

Bitirirken…

belge 5-min.png (280.33 KiB) 3921 kere görüntülendi

Cunda Adasımdan (Alibey Adası/Ayvalık) üç portreden (ikisinin artık yaşamadıklarını belirtmiştim yazının içinde), kırka yakın “Mani”yi ‘Mübadele anıları’ kıyısından vermeye çalıştım.

Bu manilerden yirmi biri “Retokritos”un destanımsı sevdasının manileriydi. Diğerleri aşk ve özlem temasını işleyen serbest manilerdi.. -Retokritos'un 10. yy.dan bu yana ağızdan ağıza geçerek gelen anonim bir halk destanı olduğunu, ilk el yazmalarına Girit’te 1700’lerde rastlandığını belirtmeliyim..

Manilerin tümü onbeşli hece vezniyle (dekapendesilağos) yazılmıştı. Söyleme biçimlerinden alıntıladığım için kimi yerde, sekiz artı yedi düzeni, beşli ya da ikili hece vezniyle oluşmaktaydı.

Girit manilerinin Yunan halk türküleri ile aynı tempoda bir ezgiyle söylendiğini belirtmişti bir dostum. Hatta Yunanistan’da Yunan milli marşı da aynı vezinle yazıldığı için bu vezne ‘milli vezin’ dendiğini de...

Cunda’da yaşayan Girit manilerini aktarırken; kaygım: Tüm güzelliklerin yok olduğu dünyamızda, insanlara keyif veren bazı adacıkların bulunduğunu, onların tarihsel süreçteki renginin, bir dönemin tonu olup o döneme ışık tutacağını düşünmekti.

Yazıya baslarken iki kadından söz etmiştim. Biri anneannem, diğeri Nesiha Teyze. Bitirirken de iki ağaçtan söz edeceğim. Çünkü şu anda Eylül yağmuru hızlandı, kapatırken penceremi gözlerime iki ağaç takıldı., yağmur damlaları bu iki ağacın yapraklarında yoğunlaştı.. Birini anneannem dikmişti bahçeye. Diğeri Nesiha teyze..

Bana '‘Girit manileri”nden keyif almayı, yazıya sarılmayı öğreten bu iki kadın şimdi
yaşıyorlar bende manileriyle...

Bahçedeki ağacın biri çılgın nar ağacıydı.. Diğerini çılgınlaşmaya çalışan bir dut
ağacı...

Şimdi yağmur yağıyor.. Tıpkı bir manideki gibi onları serinletiyor.. Hayatımızın manisi bol olsun..
Kalın maniler’le.



TANJU İZBEK



Tarih ve Toplum Dergisi Sayı:156 Aralık 1996

[eyuphuseyin]

Emeğine,gönlüne ve yüreğine sağlık sevgili Tanju.Lütfen hatırladığın güzellikleri yarına taşı.Çok ihtiyacımız var.Henüz fırsat geçmemişken.
Sevgilerimizle sevgili papatyamız...
Admin