Bir Mübadil Ailenin Bellek-Sonrası: Mübadele ve Mülksüzleşme Yonca CİNGÖZ

[eyuphuseyin]

sı, ağaçlara, hayvanlara ve onlarla karşılıklı birbirini besleyerek yaşanan bir hayata duyulan yakınlık ve özlem, çalışkanlığın yüceltilmesi hem 2. hem de 3. kuşağın 1. kuşakla belleklerini birbirine bağlar. Torunların köye aidiyetlerini ve mübadil kültürünü sürdürmekle ilgili duydukları sorumluluk, Nizami Ergelen’in aile evini sık sık ziyaret etmeyi görev bilmesi, Esat Halil Ergelen’in köklerini araştırması, Lozan Mübadilleri Vakfı ve Mahmutbey Selanikliler Derneği’nde görev alarak yerel bayramları ve adetleri yaşatmaya, mübadele belleğinin kaydını tutmaya ve aktarmaya çalışması Hoffmann’ın 2. kuşağa atfettiği, 1. kuşağa karşı beslenen sorumluluk duygusuyla örtüşmektedir.
Mübadele sonrası yaşamla ilgili anlatılarda, mülksüzleşmenin hem mahrum bırakan hem de olanaklı kılan yönlerinin tezahürlerini buluruz. Mübadelenin bellek-sonrası bir yandan yerinden edilmişliği, kayıpları, acıları, adaletsizliği hatırlatır. Geride bırakılan zenginlik, Türkiye’de verilen az miktarda toprak, yıkık dökük evler, genç ölümler, yaralayıcı çağrılmalar; yaptıkları işin, ektikleri ekinlerin, komşuluğun, mekansal güvenliğin, karşılıklı saygının yitimi, köyü terk… Mülksüzleşmenin bu mahrum bırakıcı yönünün en iyi ifadelerinden biri, Nizami Ergelen’in “Biz hiçbir zaman kazanamadığımız için, hep kazanamayan tarafta olduğumuz için” sözüdür.
Öte yandan mülksüzleşme yaralanabilirliğin eşitsiz dağılımından, söylemin şiddetin- den, mübadillerin mevcudiyetlerinin ve haklarının hiçe sayılmasından ibaret değildir. Mahmutbey’de mübadillerin kurdukları ortak yaşamı koşullayan, sevgi ve karşılıklı bağlılığa dayanan; mübadil kimliğinin ilişkiselliğinin, ortak yaralanabilirliklerin üretken gücünü açığa çıkaran bir mülksüzleşme, “birbirini mülksüzleştirme” de söz konu- sudur. Bu, insanla insan dışı yaşamın karşılıklı bağımlılığı, elbirliği, komşuluk, selamlaşma ve kolektiviteye duyulan sevgiyi koşullayan bir “birbiri için mevcut olma”dır.
Mübadillerin 1. kuşaklarının Mahmutbey’de ortak yaşamı kurmak için harcadıkları çaba ile onları köyden ve birbirlerinden uzaklaştıran ekonomik, politik, kentsel koşul- lara karşı bugün bir arada kalmak için harcadıkları çaba arasında sıkı bir bağ vardır. Bu çaba mülksüzleşmenin neşeli yüzüdür; Fatma Ergelen’in deyişiyle beraber yaşayıp çok çalışmakla özdeşleşen bir “mutluluk”tur bu çünkü “bir ayak ayrı yere gitmez” ve “omuz dövüldüğü yere gider”.

KAYNAKÇA

Arı, K. (1995). Büyük Mübadele: Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Ya- yınları.
Assmann, J. (2015). Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik, çev. A. Tekin, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
Butler, J. & Athanasiou, A. (2017). Mülksüzleşme. Metis, İstanbul.
Chatty, D. (2010). Displacement and Dispossession in the Modern Middle East. Cambridge: Cambridge

[eyuphuseyin]

University Press.
Clark, B. (2008). İki Kere Yabancı: Kitlesel İnsan İhracı Modern Türkiye’yi Yunanistan’ı Nasıl Biçimlendirdi? İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Connerton, P. (2019). Toplumlar Nasıl Anımsar?, çev. A. Şenel, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
Creet, J. & Kitzmann, A. (ed.) (2014). Memory and Migration: Multi-disciplinary Approaches to Me- mory Studies. Toronto Buffalo London: University of Toronto Press.
Erll, A. (2011). The Invention of Cultural Memory: A Short History of Memory Studies. Memory in Culture. Palgrave Macmillan, London.
Fraley, J. (2017). The Meaning of Dispossession. Indian Law Review. Vol. 50, No: 517, s. 517-538. Taylor & Francis Online. DOI: http://dx.doi.org/10.18060/4806.1145
Gökaçtı, M. A. (2017). Nüfus Mübadelesi Kayıp Bir Kuşağın Hikayesi. İstanbul: İletişim. Halbwachs, M. (2018). Kolektif Bellek, çev. Z. Karagöz, Pinhan Yayıncılık, İstanbul.
Hardt, M & Negri, A. (2011). Ortak Zenginlik, İstanbul: Ayrıntı.
Harvey, D. (2004). Yeni Emperyalizm: Mülksüzleşme Yoluyla Birikim, Praksis, (11) (çev. Evren Meh- met Dinçer).
Hirsch, M. (1992). Family Pictures: Maus, Mourning, and Post-Memory. Discourse 15 (2): 3–29.
Hirsch, M. (2008). The Generation of Postmemory. Poetics Today, 29 (1): 106. doi: https://doi. org/10.1215/03335372-2007-019.
Hirschon, R. (Ed.) (2007). Ege’yi Geçerken: 1923 Türk Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Hoffman, E. (2004). After Such Knowledge: Memory, History, and the Legacy of the Holocaust. Public Affairs, New York.
Kidron, C. (2009). Toward an Ethnography of Silence: The Lived Presence of the Past in the Everyday Life of Holocaust Trauma Survivors and Their Descendants in Israel. Current Anthropology, 50 (1).
Pala Güzel Ş. (2009). Zaman ve Anlatı Ekseninde Bellek ve Mübadele. Folklor/Edebiyat (60): 25-44.
Palmberger, M. & Tošić, J. (ed.) (2015). Memories on the Move. Palgrave Macmillan UK. 10.1057/978- 1-137-57549-4
Temel, S.B. (2014). Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi: Mübadeleye Yol Açan İhtilafların Analizi. Müfide Tekin (Çev.). İstanbul: Lozan Mübadilleri Vakfı.
Vardağlı, T. (2012). 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Ticari ve Siyasi Gelişmeler Işığında Kavala, Mübadil Kentler: Yunanistan. İstanbul: Lozan Mübadilleri Vakfı, s. 170-188.