İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI YILLARINDA AYVALIK’TA EKMEK MESELESİ Serap TAŞDEMİR

[eyuphuseyin]

açıklama getirildi. Buna göre: Talimatnamenin 20. maddesinin C fırkasına göre nakil işlerinde çalışan hamalların ve mutat iş saatinin devamı müddetince aralıksız bir şekilde büyük enerji sarfıyla ağır bedeni hizmet gören torba imalathanelerindeki işçilerin ve şiddetli hararet, şiddetli gürültü, nefes cihazını tazyik ederek bir buhar ve sıhhati tehlikeye düşürecek herhangi bir madde ile bozulmuş hava içinde çalışmak zorunda bulunan zeytinyağı ve sabunhanelerdeki bilumum işçiler de ağır işçi olarak kabul edildi.39
Ocak ayı karnelerinin dağıtımında bazı yanlışlıklar ortaya çıkması üzerine, Şubat 1942’de ekmek karnelerinin dağıtımında yeni kriterler belirlendi. Buna göre daha önce verilen kartlar (karneler), aile reisinin kartı en üstte olmak üzere, tüm aile üyelerinin karneleri bir araya getirilip iğnelendikten sonra yazım memuruna verilecekti. Ayrıca ikamet edilen evin kapı numarası ile bulunduğu sokağın ada veya numarasının yazım memurlarına bildirilmesi ve hatırlayamayanların bu bilgileri bir pusulaya yazdırarak yazım memuruna iletmesi; sanat ve meslek sahipleri ağır işçi kabul edildiğinden herkesin sanat ve memuriyetini açık olarak beyan etmesi istendi. Bu bilgiler yazım memurlarına bildirilmediğinde –dolayısıyla nüfus cüzdanına işlenmediğinde- şubat ayı içinde ekmek verilmeyecekti. Ayrıca fazla veya yanlış ya da küçük-büyük kart almış olanların bunları kullanmamaları bildirildi.
Karne tesellüm ve sarf memurları ile yedek üyeler genelde öğretmenler ve ilçede çalışan devlet memurları arasından seçildi.40 Eğitimcilerin önemli görevler üstlenmesinde Milli Eğitim Bakanlığı’nın hububata el konma ve sevk işlerinde öğretmen ve eğitmenlerden yararlanması konusunda verdiği








39 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 26.01.1942.
40 Karne tesellüm ve sarf memurları: Öğretmen Nabi Özsoy, Öğretmen Kadri Sargun, Öğretmen Cemil, H. Mu. M. Kamil Taner, H. Mu. M’den Musa, H. Mu.den Süleyman, Tapu katibi Vehbi, Öğretmen Rıza Talay, Öğretmen Muzaffer Atlan ve Öğretmen Sabire Meral iken yazdırma memurları olarak da Fadıl Yanyalı katibi Kerami, Yahya Akıncı, Ali Rıza Goral, Sezai katibi Ali Giritli, Şerafettin Tunay, öğretmen Münevver Atasi, öğretmen Leman Komili, iskan memuru Mecdi, Nüfus memuru Cemal ve Kızılay’da katip Mustafa belirlendi. Karne ile ilgili asıl liste bu isimlerden oluşurken yedek üyeler de belirlendi. Karne tesellüm ve sarf memurları yedekleri Hüsnü Ergenç, Nejat Sarlıcalı, Eyüp Esen, Sülün Beyman ve Sait Öztolon iken yazdırma memuru yedekleri şehir kulübü kâtibi Süleyman, inhisarlarda memur Enver, Basmacılar kâtibi Cemal, Cazımlar kâtibi Mehmet ve Evkafta memur Niyazi Ülgen’di. 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi 27.01.1942.

[eyuphuseyin]

emrin de etkisi vardı.41 Ekmek karnesi verilmesi için kurulan yabancılar masasında da aynı şekilde öğretmen ve memurlar görevlendirildi.42

Karnelerin dağıtımı ile ilgili kişiler seçildikten sonra işlemlerin hangi sıra ile yapılacağı da belirlendi. İlk olarak her mahalle için bir müracaat masası kurulacak, her masada iki sorumlu memur ile dört veya beş yazıcı bulunacaktı. İki memurdan biri karnelerin sahiplerine veriliş ve kullanışı ile ilgilenirken diğeri yazdırılması ve korunmasından sorumlu olacaktı. Yazdırma memuru nüfus cüzdanlarıyla nüfustan alınmış beyannameleri eski karnelerle kontrol edecekti. Ayrıca sokağı, kapı numarası, nüfus, hane numarası, mesleğini hem aile kartlarının incelenmesinden hem de müracaat sahibinden sormak suretiyle eski karnelerin son sayfasından birinin arkasına kaydedecek ve yeni karneleri hemen yazdıracaktı. Karne tesellüm ve sarf memuru sahte belge veya fazla belge çıkarılmasının önüne geçmek için:

“Yeni karneleri adeden belediyeden tesellüm edecek ve müracaat vukuunda eski kartların adedine göre (eski kayıtlardaki ağır işçileri nazarı itibare almayarak) yalnız gelen emirlere göre kendisine verilen liste mucibince ağır işçi, büyük ve küçük kartlarını verecek ve bunların yazılıp itmam edilmesini müteakip eski karneleri nüfustan alınmış beyanname ile birlikte alıkoyup yeni kartları esbabına tevdi ve nüfus cüzdanlarına, karne almıştır damgasını vuracaktır. Karne tesellüm ve sarf memuru tesellüm ettiği karneleri sandık durumunda hıfz ve aldığı yeni karnelerle eski karnelerin mahsubunu suretiyle belediyeye teslim edecek”ti.43

Bu bilgiler halkın görebileceği yerlere asılacak, gazetede yayınlanacak
ve ayrıca hoparlörle de ilan edilecekti.44

Tüm çabalara rağmen karne yenileme işleminin zamanında
bitirilememesi sonucu, Toprak Ofisi’nden ilçenin ihtiyaç duyduğu aylık un ihtiyacı zamanında alınamadı. Ayrıca Şubat ayında havaların kötü giderek deniz nakliyatını tehdit etmesi ve ilçede un stokunun bulunmamasından dolayı ilk önlem olarak kaza sınırları dâhilindeki köy halkına ve zeytin amelesine tam istihkakları verilmeyerek 6 günlük un tasarrufuna gidildi. Buna rağmen ilçeye un gelmemesi göz önüne alınarak –zira un getirecek vapur dört gün sonra 7 Şubat’ta hareket edecek olsa da Ayvalığa ne zaman geleceği belirsizdi- kasaba halkının ekmeksiz kalma tehlikesi karşısında


41 Mahir Selim Akçakaya, İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Konya’da Günlük Yaşam, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2010, s. 35.
42 Yabancılar masasında memur olarak ortaokul öğretmeni Togan ve Hava Kurumu’nda kâtip
Hasan görevlendirildi. 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi 27.01.1942.
43 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 27.01.1942.
44 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 27.01.1942.

[eyuphuseyin]

çözüm olarak belediye yiyecek maddelerinden bakla, patates ve nohut gibi maddelere el koyarak ilçenin yiyecek ihtiyacını karşılama kararı aldı.45

Bir yandan ekmeklik un bulma sorunu yaşanırken, diğer yandan gıda maddelerine yapılan zamlar ekmek fiyatlarına yansıdı. Ayrıca İstanbul’dan gelen unların motorla taşınması ve sigorta ücretlerinin yükselmesi nedeniyle fiyatlar arttı. Böylece bu unların beher çuvalının fiyatı 16 lira 19 kuruşa çıktı. Una gelen zamlar ekmeğe yansıdı ve ekmeklerin ücreti 11 kuruş olarak belirlendi. Yeni düzenlemeler hoparlörlerle halkevinden duyurulacak ve ayrıca fırıncılara da haber verilecekti.46

Yardımlar
Savaş yılları içinde çıkarılan asker ailelerine yardım kanununa göre47 Ayvalık Belediyesi de belirlenen ailelere belediye vergi ve resim kaleminden ekmek veya para yardımında bulundu.48 Sadece asker ailelerine değil, fakir ve kimsesiz olduğunu belgeleyenlere de49 belediye tarafından yarım ekmek verildi.50 Örneğin Hayrettin Paşa Mahallesi’nde yaşayan ölü Hüseyin kızı Hasan dulu S.’ye incelemeler sonucu fakir ve kimsesiz olduğunun anlaşılmasından dolayı günde yarım ekmek yardım edilecekti.51
Yasa çerçevesinde verilen ekmek yeterli olmadığında oranlar artırıldı. Örneğin, Fevzi Paşa Mahallesi’nden malul İ.B.’ye günde yarım ekmek verilmek suretiyle yardım yapılırken, iki kişi olduğunu ve bu miktarın kendilerine yetmediğini beyan etmesi üzerine günde bir ekmek verilmesi kararlaştırıldı.52 Bununla birlikte her başvuru kabul edilmeden önce ayrıntılı bir şekilde incelendi ve gerçek ihtiyaç sahiplerine yardım edildi.53



45 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 03.02.1942.
46 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 12.03.1942.
47 Resmi Gazete, 15 Ağustos 1941, Sayı: 4887, s. 1555. Bu yardım askerin hizmete alındığı
tarihten başlar, terhisini takıp eden 15 günün hitamında sona ererdi.
48 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 26.01.1942.; 1942, Belediye Encümen
Zabıtnamesi, 20. 03.1942.
49 Resmi Gazete, 9 Kanunusani 1943, Sayı: 5300, s. 4246. Dahiliye ve Ticaret Vekâletlerince müştereken tayin olunacak esaslara göre dar gelirli olduğu tespit edilecek olanların ekmek ve ekmeklik hububat ihtiyaçlarının 22/10/1942 tarihli ve 2/18887 sayılı kararnameye bağlı talimatname hükümleri dairesinde temini.
50 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 02.04.1942.
51 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 23.02.1942.
52 1943, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 04.03.1943.
53 Başvuruların kabul edilmeme sebeplerine gelince: Yardım talebinde bulunan kişiye askere giden oğlu dışında da bakacak birilerinin olması; babası ve anasının çalışacak kudrette olması; 80 ağaç zeytinliğinin bulunması, askere giden oğlu tarafından savaş yılları öncesinde de kendisine bakılmadığı, yardım isteyen kişinin duvarcı ustası olduğu ayrıca 50

[eyuphuseyin]

İzne gelen askerler için de geçici ekmek karneleri çıkarılarak sorun çözüldü.54 1942 yılında muhtaç asker ailelerine yardım kanununda değişiklik yapıldı ve asker ailelerine ekmek yerine para verilmesi kabul edildi. Buna göre yetişkinlere dörder ve küçüklere ikişer lira aylık verildi.55

Savaş yıllarında yapılan yardımlar Ayvalık halkıyla sınırlı kalmadı. Yunanistan’ı ve özellikle adalardan gelen Rumları da kapsadı.56 Savaş yıllarında Yunanistan ve adalarda yaşanan en önemli sorun Yunan toprakları üzerinde gerçekleşen İtalyan, Alman ve Bulgar işgali ile bu işgal yüzünden İngiltere’nin bölgeyi düşman bölgesi şeklinde niteleyerek ablukaya almasıydı. Bu abluka ve işgaller kıtlığa, kıtlık açlığa, açlıksa ölümlere ve “büyük açlığa” neden oldu. Bu zor yıllarda Türkiye, bir yandan kendisi yardım ederek, diğer yandan da yardımlara aracılık ederek Yunanistan’a yardım etti.57 Ayrıca o günlerde Midilli’den Ayvalık’a Çerkez vatandaşlar iltica etmiş, burada kaldıkları sürece kendilerine 90 ekmek ve bir kilo peynir verilmiş, bunların tutarı olan 13 lira 37 kuruş müteferrika tahsisinden karşılanmıştı.58

Cezalar

Daha savaşın başlamasıyla kamuoyunda “ihtikâr ve muhtekirlere meydan vermemeli” söylemlerinin oluştuğu Ayvalık’ta, belediye toplumsal hayatın sorunsuz bir şekilde işlemesine aykırı davranan kişi veya kurumlara da ceza yazarak gündelik hayatın düzenli bir şekilde devamına çalıştı.

En fazla ceza kesilen konuların başında, satılan ürün ne olursa olsun üzerinde fiyat etiketinin bulunmadığı durumlarda meydana geldi. Yasaya göre, dükkân sahipleri Murakabe Komisyonu’nun belirlediği fiyatları ürünlerin üzerinde görünür bir şekilde asmak zorundaydı. Sebzeden,

ağaç zeytinliği bulunduğu, 120 ağaç zeytini olduğu gibi nedenler başvurulara olumsuz
cevap verilmesine yol açtı 1943, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 22.04.1943.
54 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 27.04.1942.
55 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 12.03.1942.
56 Mübadele sonrasından başlamak üzere II. Dünya Savaşı yılları da dahil –savaş yıllarında bir ara döviz ve kiliring zorlukları nedeniyle durma noktasına gelse de- Ayvalık’tan Yunanistan’a ve özellikle adalara ihracat ve ithalat yapıldı. İhraç edilen ürünler arasında prina, bakla, nohut ve emsali hububat, canlı hayvan, balık, bostan ve saman yer alırken ithal edilen ürünler değirmen taşları ve fabrikalarda kullanılan makinelerin yedek aksamından oluşmaktaydı. Ayvalık Ticaret Odası Karar Defteri, 30.12.1939.
57 Çağla Derya Tağmat, “Yunanistan’da Büyük Açlık ve Ege’de Yardım Köprüsü: Kurtuluş ve Dumlupınar Vapurları (1941-1942)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 46 (Güz 2010), s. 479.; Ulvi Keser, “İkinci Dünya Savaşı Sürecinde Yunanistan, Türkiye’de Mülteciler, Askeri İhlaller ve Esirler Sorunu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, III/11 (İlkbahar 2010), s. 382.
58 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 26.01.1942.

[eyuphuseyin]

ekmeğe, ete veya meşrubat fiyatları listesine kadar hemen her ürünün üzerine etiket asmayan satıcılara ceza yazıldı.59 Bununla birlikte ceza kesilen listenin uzun olması satıcıların ceza ödemek pahasına fiyat etiketi asmadıklarına delildi. Zira bu şekilde devletin belirlediği fiyat dışında istediği fiyata ürün satarak kar marjını yükseltiyorlardı. Ekmekle ilgili kesilen cezalara örnek verilecek olunursa: Belediye Zabıta talimnamesine aykırı olarak çıkardığı ekmeğin üzerine marka koymayan fırıncılara 3 lira,60 zabıta talimatnamesine aykırı olarak ekmekleri sabah sekizden önce satan fırıncıya 3 lira,61 1200 gramlık çift ekmek çıkaran fırıncılara 2 lira ceza kesildi.62

Savaş yılları içinde ekmek bulmak zorlaştıkça, kurallara uymayanlara verilen cezalar da o oranda ağırlaştırıldı. Örneğin Hayrettin Paşa Mahallesi’nde fırıncılık yapan H.Ö.’nün kurallara aykırı olarak ekmekleri 20-30 gram eksik çıkardığının anlaşılması üzerine satış durduruldu, bir kişi görevlendirilerek eksik gramlar tamamlandı ve ayrıca fırın sahibine 50 lira hafif para cezası kesildi.63 Ekmek gramajlarının eksik çıkması o yıllarda belediye zabıtasının sık karşılaştığı durumlar arasındaydı. Öyle ki verilen cezalar bile düşürüldü. Örneğin 26 Kasım tarihinde İsmet Paşa Mahallesi’ndeki Fırıncı Ş.’nin çıkardığı 100 ekmeğin gramajları 20-40 gram arası eksik çıkınca sadece 3 lira para cezasına çarptırıldı.64

Ayvalık’ta o yıllarda ekmek konusunda yaşanan bir diğer sorun
ekmeğin içinden çıkan yabancı maddelerdi. Belediye Zabıta
Talimatnamesine göre fırıncılar, ekmek yapmadan önce unları elekten geçireceklerdi. Bu maddeye rağmen unlar elenmeden ekmek yapıldığında içinden fare ölüsü gibi istenmeyen maddeler çıkabildi. Eski Pazar yerinde Cumhuriyet fırıncısı H. Furuncu oğlundan bir adet ekmek alan Hayrettin Paşa Mahallesi’nde oturan Hasan kızı Ş. Ü. almış olduğu ekmeğin içinden fare çıktığını görünce belediyeye şikâyet etti. Durum incelenip şikâyetin doğruluğu tespit edilince fırıncıya 50 lira hafif para cezası kesildi.65


59 Fiyat artışını veya bakkalların istediği fiyata satış yapmasını engellemek amacıyla başvurulan bu uygulama esnaf ve tüccarların bakış açısıyla yaygın basına: “Dava eşyaya fiyat koymaktan ibaret değildir… Dava halka o eşyayı daima ve makul fiyatla bulmak imkânını temin etmektir.” şeklinde yansıdı. Cumhuriyet, 28 Ocak 1941, s. 2’den aktaran: Bülbül, a.g.m., s. 17.
60 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 22.05.1942.
61 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 29.09.1942.
62 1943, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 22.02.1943.
63 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 17.02.1942.
64 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 26.11.1942.
65 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 13.05.1942.

[eyuphuseyin]

Elenmeden ekmek yapılması yasak olduğu halde fırıncılar bu yasağı sık sık deldiler. Yakalandıklarında o gün için ne kadar ekmek pişirilmişse fakir ve kimsesiz halka ücret alınmaksızın dağıtıldı. Bu şekilde Edremit
Caddesindeki fırıncı A.’nın 73 ekmeğine, Sakarya Mahallesi’ndeki fırıncı O. T’nin 45 ekmeğine el konuldu. Bu ve benzeri diğer fırıncılara ayrıca ceza verilmedi.66

Hangi fırının ne kadar ekmek çıkaracağına belediyenin karar verdiği savaş yıllarında fazla ekmek çıkaran fırınların denetlenmesi de kolay oldu ve bu oranın üzerinde ekmek çıkaran fırıncılar cezalandırıldı. Bu cezalardan biri İsmet Paşa Mahallesi’ndeki fırıncı B. K’ye kesildi. Rapora göre fırıncı B. K., zabıta talimatnamesine aykırı olarak fırınında pişirdiği 40 adet ekmeği fırından kaçırmak üzere bulunduğu bir zamanda görüldüğünden hakkında zabıt varakası düzenlendi. Ele geçen ekmeklere el konularak yardıma ihtiyacı olanlara dağıtımına karar verildi.67 Bu konudaki benzer bir ceza da Hayrettin Paşa Mahallesi’nde mukim Fırıncı Ş. T’ye kesildi. Fırınından 40 adet ekmeği kaçırmakta olduğu görüldüğünden hakkında zabıt tutuldu ve ekmekler ihtiyaç sahiplerine dağıtıldı.68

Fırıncıların ekmek satışları eldeki un miktarı ve biriken karneler kıyaslanarak sıkı bir şekilde kontrol edildi. Ekmek karnesi ile un miktarı arasında açık çıktığında fırıncılara ceza kesildi. Örneğin Ayvalık’ın Edremit Caddesinde Şanlıtürk fırını sahibi A. K’nin belediyeye teslim ettiği kart fişlerinin günlük hesap ile kontrolü sonucunda 17.05.1942 tarihinden
30.05.1942 tarihine kadar aldığı un mukabili teslim etmesi gereken fişlerde
14 günde (1236) adet (600) gramlık ekmek noksan olduğu ve bu miktar ekmeği tükettiği halde karşılığında belediyeye fiş teslim etmediği; dağıtım işlerine bakan zabıta memuru tarafından günlük olarak çıkarılan ekmek ve fiş hesaplarının incelenmesi sonucu durum ortaya çıktı ve fırın sahibi hakkında zabıt tutuldu. Fırıncı da durumun doğruluğunu kabul edince ceza kesildi.69 Ayrıca fırın sahipleri Milli Korunma Kanunu’na aykırı hareket ettiklerinden mahkemeye verildiler.70 1944 yılına gelindiğinde un
konusundaki sorunlar devam etti. Verilen cezalara da bir yenisi eklendi:

“Safa Caddesinde M. B.’nin fırını önünde sıhhat memuru H. A.’nın fırını önünde harici iki çuval un görmesi üzerine keyfiyeti zabıtaya ihbar etmiş ve Halil Gencer bu mahalle gelerek müşterek bir zabıt tanzim edilmiş olup bu zabıttan da anlaşılacağı vechile: fırın sahibinin ofis unlarından ve istihkakı

66 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 14.09.1942.
67 1943, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 04.01.1943.
68 1943, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 04.01.1943.
69 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 02.06.1942.
70 1942, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 24.06.1942.

[eyuphuseyin]

harici iki çuval un aldığı ve unların ofis tarafından verilmesi münasebeti ile tek tip ekmek çıkarılması icap ettiği halde bu fırıncının buna itaat etmeyerek hariçten un tedarik ettiği ve bu unu ekmek dahi yapmamış olsa dışarıdan un alması aykırı bir hareket olduğundan bir daha bu hareketinin tekerrür etmemesinin kendisine tebliği ve bu defaya mahsus olmak üzere 15 lira para cezası ile tecziyesine karar verildi.”71

Hayrettin Paşa Mahallesi’nde fırıncı H. B. Ö. Milli Korunma Kanunu’na aykırı olarak ofis unundan ve istihkakından hariç bir çuval un aldığı ve M. B.’nin fırını önündeki çuvalın birinin bu fırıncıya ait olduğu anlaşılması üzerine istihkak harici un alması ve tek tip ekmekten hariç ekmek çıkarması yasak olduğundan bu defaya mahsus olmak üzere on beş lira para cezasına çarptırılmasına ve itirazının reddine karar verildi.72

Dışarıda Dünya Savaşı şiddetlendikçe ülke içinde halkın ekmek bulma konusundaki sorunları da artmaya başladı. Ekmek bulma konusunda ülke genelinde yaşanan zorluklar hükümetin, 15.7.1942 tarih ve 2/18365 numaralı kararname ile yürürlüğe konulan K/366 sayılı kararın ikinci maddesine yeni bir madde eklemesine yol açtı. Buna göre:

“Hükümete borçlandıkları miktar hububatı henüz vermemiş olan
mıntıkalardaki müstahsiller, borçlandıkları miktar haricinde kalan mahsullerini ekmeklik ihtiyacı için bütün belediyelere serbest fiyatla satabilirler. Bu suretle satılan malların nakliyatı tahdide tabii değildir. Belediyeler mahallin en büyük mülkiye memurunun muvakkatiyle ekmeklik ihtiyacının temini için her yerden ve serbest fiyatla mübayaatta bulunurlar. Bu kanun 10 Eylül 1942 tarihinden itibaren mer’idir.(geçerlidir)”73

Yasaya rağmen, 17 Eylül 1942 tarihli Ayvalık gazetesi dört gündür ekmek dağıtımının düzensiz yürütüldüğünü, halkın ekmek alabilmek için fırınların önünde saatlerce beklediğini ve bu duruma acilen bir düzen verilmesi gerektiğini birinci sayfadan halkla paylaşıyordu.74 Ekmek
kuyruklarında yaşanan düzensizliğin nedeni olarak mahalle birliklerinin kendilerine verilen görevleri yerine getirmede yeterince başarılı olamamaları gösterildi. Zira halkın istihkakından fazla ekmek aldığı anlaşılmıştı. Belediye normalde verilen sarfiyata ek olarak altı çuval daha ilave etmek suretiyle sorunu çözmeye çalıştı. Ek olarak halkın da hile yoluna başvurmaması ve dürüst hareket etmesinin arzu edildiği dile getirildi.75


71 1944, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 20.03.1944.
72 1944, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 20.03.1944.
73 Ayvalık, 24.09.1942, s. 1.
74 Ayvalık, 17.09.1942, s. 1.
75 Ayvalık, 17.06.1942, s. 1.

[eyuphuseyin]

Kaliteli ekmek satılması konusunda alınan tüm önlem ve
yaptırımlar/verilen cezalar ekmeğin kaliteli bir şekilde satılmasına imkân vermedi. Hatta ekmeklerin gittikçe bozulduğu şeklinde şikâyetler geldi.76 Ekmeğe dışarıdan un karıştırılmasına karşı önlem olarak evleri için un öğüteceklere verilen öğütme iznine sahip olmayanların unlarının
öğütülmemesi ve değirmenlerin kontrol altına alınması önerilirken, Belediye zabıtasının da sıkı kontrolü ile yaşanan olumsuzlukların önleneceği ifade edildi.77

1944 yılında halk, ekmeklerin bir kısım fırıncılarda düzgün çıkarken, bir kısmında hala bozuk çıkmasından şikâyete devam ediyordu. Bozuk ekmek çıkaran fırıncılar, ofisten verilen unların bozuk olduğunu iddia etseler de, bu iddiaların karşısında, asıl fırıncıların ofis unlarına bozuk un karıştırdığı dile getirildi. Ofis unları gerçekten bozuksa o zaman da belediyenin bu unları kabul etmemesi ve halka bozuk unları haksız bir şekilde yedirmemesi dile getirilerek; bu soruna çözüm bulunamadığı sürece, parasıyla ekmek yerine çavdar samanı yiyen halkın cezalandırılacağı ifade edildi.78 Ekmeklerin bozuk çıkması ile ilgili tartışmalar devam ederken 1944 yılı Kasım ayında Koordinasyon Heyeti’nin aldığı yeni kararlar çerçevesinde unlu gıda maddeleri simit, börek ve sairenin yapılmasına ve satılmasına izin verildi. Bu karara göre ilçede çıkarılacak simitlerin 80 gram ağırlığında ve 5 kuruştan satılmasına karar verildi.79

Temel gıda maddesi olan ekmek yanında, gıda maddelerinin fiyatlarının da günden güne her bütçeye müsait olmayacak şekilde artması,80 savaş yılları içinde mütemadiyen yaşanan ancak tüm denemelere rağmen kalıcı çözüm bulunamayan konular arasında yer aldı. Ayvalık’ta belediye ve halk ekmek bulma konusunda yaşanan sorunlara çözüm ararken 6 Ekim 1944 tarihinde 6.9 şiddetindeki yer sarsıntısı meydana geldi. Alibey Adasında ve

76 “Ekmeklerimiz bozuk çıkıyor. Ofisçe civarımız kazalara verilen aynı un Ayvalığa verildiği halde bu yerlerin ekmeği bize nazaran fevkalade olduğu halde Ayvalığımızın ekmekleri çok bozuktur. Bunun neden ileri geldiğini tabii bilmiyoruz. Fakat birçok yurttaşların idarehanemize gelerek anlattıklarımıza bakılırsa fırıncılar tarafından ekmeklere bakla ve çavdarı fazla olan ofis unları harici un karıştırılıyormuş. Bunu nerede ve nasıl karıştırdıkları hakkında da malumat veriyorlarsa da biz bunu kaydıihtiyatla telakki ediyoruz.” Ayvalık, 08.06.1944, s.1.
77 Ayvalık, 08.06.1944, s.1.
78 Ayvalık, 22.06.1944.
79 1944, Belediye Encümen Zabıtnamesi, 6.11.1944.
80 Örneğin 1.8.1941 tarihinde beyaz peynir 60 kuruş, kaşar peyniri 100 kuruş; 2 Mart 1942 tarihinde beyaz peynir 90 kuruş, kaşar peyniri 1.40 kuruşa satılırken, 21 Eylül 1942 tarihinde beyaz peynirin fiyatı 1.40 kuruşa, kaşar peyniri ise 2.40 kuruşa satılmaya başlandı. Ayvalık Ticaret Odası Ücret Defteri.

[eyuphuseyin]

Ayvalık merkezde 3 mahallede büyük hasarın oluştuğu depremde 30 kişi ölürken 5500 bina hasar gördü.81 Ve bu tarihten itibaren Ayvalık halkının çözmesi gereken daha ciddi sorunları vardı.



Sonuç

II. Dünya Savaşı yıllarında, ülke genelinde gündelik hayatın devamlılığı konusunda yaşanan yokluklar/yoksunluklar, benzer şekilde Ayvalık’ta da yaşandı. Savaşın başlamasıyla birlikte yükselmeye başlayan fiyatlar, savaşın sona erdiği 1945 yılına değin katlanarak artmaya devam etti. Gıda maddesi sağlanmasında yaşanan zorlukların bir benzeri ekmek konusunda da gündeme geldi.

Savaş yıllarında iaşe işlerinin düzenlenmesi görevini ülke genelinde olduğu gibi Ayvalık’ta da belediye üstlendi. Sorun yaşanmaması için sıkı kontroller yapan belediye, kurallara uymayan fırınlara cezalar kesti. Ekmek konusundaki uygulamalar karşısında maliyetlerini düşürmek isteyen fırıncılar ise ya ekmeğin gramını düşürdüler ya da ekmeğin içine kabul edilen orandan daha fazla katkı maddesi koydular. Bazen de fazla ekmek çıkardılar. Bu süreçte temel besin maddesi olan ekmeğin tadı, besin değeri veya kalitesi bozuldu ve hemen hemen yenmez duruma geldi.

Ayvalık’ta II. Dünya Savaşı yıllarındaki ekmek ve diğer yiyecek maddeleri konusunda sorun yaşayanlar, zeytinyağı ticareti ile uğraşan zenginler değil; zeytin üretimi ile ilgilenen Cunda ve Ayvalık merkezde yaşayan bir çoğunluk oldu. Bununla birlikte, gerek ekmek yeme alışkanlığındaki farklılıklar gerekse deniz ürünleri ve balıkçılık sayesinde Anadolu’nun diğer bölgelerinde görüldüğü gibi büyük acılar/kıtlıklar yaşanmadı. Belediye başkanının sözleriyle Ayvalık halkı savaş yılları boyunca: “Hububatla pahalı ekmek yediyse de aç kalmadı”.


KAYNAKÇA

Arşivler

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) BCA. 490.01. 624.52.1.109.


81 Taylan Köken, http://www.academia.edu/16291357/Ayval% ... Depremleri
(Erişim Tarihi: 10.04.2016)

[eyuphuseyin]

Resmi Yayınlar

22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı, Türkiye Cumhuriyeti Başvekâlet Umum
Müdürlüğü, Ankara, 1951.

(Ayvalık) Belediye Encümen Zabıtnamesi (Ayvalık) Belediye Meclis Zabıtları (Ayvalık) Belediye Zabıt Ceridesi
Ayvalık Ticaret Odası Karar Defteri Ayvalık Ticaret Odası Ücret Defteri Resmi Gazete: 26.01.1940.
Resmi Gazete, 26.01.1940, Sayı: 4417. Resmi Gazete, 15 Ağustos 1941, Sayı: 4887.
Resmi Gazete, 19 Kânunusani 1942, Sayı: 5010.

Resmi Gazete, 11 Mart 1942, Sayı: 5054. Resmi Gazete, 2 Eylül 1942, Sayı: 5200.
Resmi Gazete, 27 Teşrinievvel 1942, Sayı: 5244. Resmi Gazete, 9 Kanunusani 1943, Sayı: 5300. Resmi Gazete: 16.9.1960, Sayı: 10605.
TBMM Zabıt Ceridesi, 11. XI. 1942.

Kitaplar

Açıklamalı Yönetim Zamandizini 1940-1949, Ankara Üniversitesi SBF
KAYAUM, Ankara, 2008.

Arı, Kemal, Büyük Mübadele: Türkiye’ye Zorunlu Göç 1923-1925, Tarih Vakfı
Yurt Yayınları, İstanbul, 1995.

Ayvalık Ticaret Odası,”İstihsal”, İdare Heyeti İktisadi Raporu Ekim 1955,
Ayvalık Ticaret Odası Yayınları, Ayvalık, 1955.

Aydemir, Şevket Süreyya, İkinci Adam, C. 2, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2005.

Başar, Ahmet Hamdi, Davalarımız, Ankara, 1943.

Binark, İsmet, Türk Parlamento Tarihi TBMM- VI. Dönem (3 Nisan 1939-15 Ocak 1943), 2. C., Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, Ankara, 2004.