Sadi Somuncuoğlu
- kıbrıs-girit.png (471.36 KiB) 1509 kere görüntülendi
Bu doğru; ama ‘Girit nasıl kaybedildi’ hiç olmazsa özetini bilmeliyiz.
Bu görev 2002’de yayımlanan “Kıbrıs’ta Sirtaki” kitabımızda yapılmıştı.
Hiçbir ilâve veya çıkartma yapmadan tekrar ediyoruz.
Böylece geçmişten ders almaya, tarihin tekerrürünü önlemeye yardımcı olabiliriz.”
Sadi Somuncuoğlu
“Girit Adası’nın geçmişi, burada yaşananlar ve bugün gelinen nokta itibariyle Kıbrıs’ta olanlara örnek teşkil etmektedir. Değerli Yazar Metin Erksan’ın, “Girit Adası ve Kıbrıs Adası sorunları, eşdeğer sorunlardır. Girit sorunu bilinmeden Kıbrıs sorunu bilinemez.”1 Diye ifade ettiği bu tarihi olayı bir kez de biz hatırlatmak istiyoruz.
Dışişleri Bakanlığı kayıtlarında Girit olayları, “Osmanlılar devrinde Ada halkının önce bağımsızlık, sonra Yunanistan’a katılma amacıyla ayaklanması olarak anlatılmaktadır.”2 Buna göre, Girit’in Rum asıllı halkı, ilk olarak 1821’de Osmanlı yönetimine başkaldırmış, Mısır valisi Mehmet Ali Paşa bu ayaklanmayı bastırmakla görevlendirilmiştir.
Yunanistan’ın Osmanlı Devleti’nden ayrılarak, bağımsız bir krallık oluşundan sonra Girit’te 1830 yılında ikinci bir ayaklanma olmuş, Mehmet Ali Paşa 1831’de bunu da bastırmıştır. Ancak, adadaki milliyetçilik akımının gelişmesi ve Yunanistan’ın giriştiği yoğun propaganda sebebiyle Girit’te huzur bir türlü sağlanamamış ve 1840 Londra Antlaşmasından sonra buranın yönetimi Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa’dan alınmıştır. Yunan mültecileri tarafından çıkartılan bir başka isyan (1841) da Mustafa Naili Paşa tarafından bastırılmıştır. En önemli ayaklanma ise 1866’da olmuş, asiler, Yunanistan’a katıldıklarını ilan etmişlerdir. Osmanlılar bunu kabul etmemiş ve Sadrazam Ali Paşa olaya el koymuştur. Sonunda üye çoğunluğunu Rumların teşkil ettiği bir meclisin kurulmasıyla ayaklanma bastırılmıştır. Ancak daha sonra adanın Rum halkı çeşitli haklar talep etmeye başlamış, 1877-1878’de yapılan antlaşmalarla ada valisinin Rum, yardımcısının Türk olması, 80 üyelik meclise 50 Rum üyenin seçilmesi, resmi işlem ve yazışmaların hepsinde Rumcanın kullanılması kabul edilmiştir.
Girit meselesi 1897’de yeniden alevlenmiş, Yunan hükümeti ve Etnik-i Eterya cemiyetinin açık ve gizli kışkırtmaları sonucunda adada geniş bir çete faaliyeti başlamıştır. Bu arada Yunanlılar, Girit’e 1500 kişilik bir askeri kuvvet çıkarmış, İngiltere, Fransa, Rusya ve İtalya’nın desteğini kazanmak için her türlü yola başvurmuşlardır. Ancak Osmanlı hükümetinin iç işlerine yabancıları karıştırmamak konusundaki kararlı tutumu karşısında Batılı devletler, Yunanlıların adadan kuvvetlerini çekmesi için donanmalarıyla Girit’i abluka altına almışlar; Yunan hükümeti bu ablukaya da aldırmayınca, Ethem Paşa kumandasındaki Osmanlı ordusu Makedonya’nın Alasonya kenti üzerinden taarruza geçerek Dömeke meydan savaşında Yunan ordusunu yenilgiye uğratmış ve Atina’ya doğru ilerlemiştir. Batılı devletlerin işe karışmaları sonucu bu harekât durdurulmuş, Girit’te Rusya, İngiltere, Fransa ve İtalya’nın himayesinde bir yönetim kurularak, Yunan kralının oğlu Georgios, komiser olarak tayin edilmiştir.
İkinci Meşrutiyetin ilanından sonra (1908) Girit Meclisi Yunanistan’a katıldığını resmen ilan etmiş ve 26 Temmuz 1909’da Rumlar, Hanya kalesine Yunan bayrağını çekmişlerdir. 1911’de 25 Girit Rum mebusu Yunan Parlamentosu toplantılarına katılmak amacıyla Pire’ye doğru yola çıkmış, fakat İngiliz donanmasına bağlı savaş gemileri bunu önleyerek Giritli mebusları tevkif etmiştir. Balkan savaşından sonra Londra ve Bükreş Antlaşmalarıyla Girit’in Yunanistan’a ilhakı, Osmanlı Devleti tarafından 1913 yılında resmen kabul edilmiş, böylece Girit meselesi kapanmıştır.
Girit, Megali İdea’nın beşinci maddesi
Megali İdea ve Enosis’in en somut örneği olan Girit, kesintisiz uygulanan Yunan politikalarının sonuçlarından birisidir. Yunanistan’ın bağımsız bir devlet olarak doğuşundan itibaren takip etmeye başladığı “Helenlerin önderliğinde Bizans İmparatorluğunu yeniden diriltmek ülküsü” olarak tanımlanan “Megali İdea” doğrultusunda, 1810’da Bükreş’te Eterya ton Filomuson (Sanat Tanrıçası Dostları Cemiyeti), 1813’te Paris’te Hotel Grec ve 1814 yılının sonlarında Odesa’da Filiki Eterya cemiyetleri kurulmuştur. Bunlardan Filiki Eterya kurulurken hazırlanan program, Megali İdea’nın hedefleri olmuştur. Bu hedefler şöyle belirtilmektedir:3
Yunan milletinin tam istiklalinin temini,
Batı Trakya ve Selanik’in Yunanistan’a ilhakı,
Ege Adaları’nın Yunanistan’a ilhakı,
Oniki Ada’nın Yunanistan’a ilhakı,
Girit Adası’nın Yunanistan’a ilhakı,
Batı Anadolu’nun Yunanistan’a ilhakı,
Pontus Rum Hükümeti’nin kurulması,
Kıbrıs’ın Yunanistan’a ilhakı,
İmroz ve Bozcaada’nın Yunanistan’a ilhakı,
İstanbul’un işgal edilerek Doğu Roma İmparatorluğu’nun ihyası.
Aynı ülküyü her platformda gündeme getiren Yunanistan gazeteleri, 1896 yılı nisan ayında (Girit olaylarının yoğunlaştığı dönem) imzasız bir beyanname yayınlayarak, Etniki Eterya’nın faaliyet planını ilan ettiler. Bu beyannamede açıklanan ana ilkeler, günümüzdeki Yunanistan’ın milli politikasının dayandığı temel prensipler niteliğindedir:4
Ezeli ve ebedi düşmanımız Türklerdir.
Yunan ulusu, bağımsızlığını elde etmekle önemli bir kazanç sağlayamadı. Ulusun büyük bir kısmı Türklerin boyunduruğu altında kaldı. Bunları kurtarmak hepimizin görevidir.
Megali İdea’yı gerçekleştirmek için savaş esastır.
Gayeye varmak için gizliliğe olağanüstü dikkat etmek gerekir.
Yunanistan’da parti mücadeleleri ve fikir ayrılıkları kesin olarak terk edilmelidir.
Bütün Grek ulusunun Etniki Eterya bayrağı altında toplanması, yüksek çıkarlarımızın gereğidir.
Megali İdea’nın gerçekleşmesi için her türlü araca başvurulacaktır.
Etniki Eterya, Rum halkını bütünü ile silahlandıracaktır.
Mukadder olan vaktin gelmesinden sonra, ezeli ve ebedi düşmanımız olan Türklere taarruz edilecektir.
Ezeli ve ebedi düşmanımız olan Türklere karşı, Yunanistan dışarıdan hiçbir yardım beklemeyecek ve yalnız kendisine güvenecektir.
Etniki Eterya, Doğu’da birçok karışıklıklar çıkaracaktır. Hükümet ilgisiz kalır ve tarafsız olursa Etniki Eterya hükümete görevini bildirecektir.
Politik fırsatlardan yararlanmak, Etniki Eterya’nın baş görevidir.
Etniki Eterya, bütün Rum zenginlerini örgüte yardıma davet eder.
Sonsuz bir güce sahip olan Elenizmin gücüne inanarak, eski ve ebedi düşmanımız Türklere karşı büyük düşmanlık hareketine başlayalım.
Etniki Eterya, hiçbir siyasi partiye tabi olmadığı gibi, hiçbir siyasi partinin de emrinde değildir.
Şayet hükümet ülke sorunları üzerine eğilmezse, Etniki Eterya, hükümeti görevini yapmaya zorlayacaktır.
Tanrının yardımı ile Megali İdea kesin olarak gerçekleşecektir.
1 Haziran 1999 tarihli Fransız Le Figaro gazetesinin “bölgenin en ırkçı ve yayılmacı ülkesi” olarak nitelendirdiği Yunanistan, ırkçılık ve yayılmacılık konusunda tarih boyunca kullandığı esasları dört noktaya dayandırmıştır:5
“Birincisi; isyan sebebi olarak Türkleri gösterip onların nüfuz ve hâkimiyeti altında Hıristiyanların menfaatlerinin çiğnenmekte olduğunu yaymak; İkincisi; büyük devletlere yönelik olarak uygulanan devamlı propagandanın etkisinden istifadeyle Avrupa siyasetinin lehlerine değişmesini sağlamak; Üçüncüsü; çıkaracakları isyanlar sonunda Avrupa devletlerinin müdahaleleriyle Türklere nazaran üstün haklara sahip olmaya çalışmak; Dördüncüsü; bu gelişmeler sonucunda hedef bölgeyi Yunanistan’la birleştirmek.”
Aynı ırkçılık ve yayılmacılık politikası günümüze kadar devam etmektedir ki, 1844’de söylenenlerle, 150 yıl sonra, Yunanistan İçişleri Müsteşarı Kuluris’in sözleri arasında bir fark yoktur. Kuluris, şunları söylemiştir:
“Elenizmin sınırları kuzey ucundan başlayarak Trakya’yı, Ege’yi kapsar ve Kıbrıs’a kadar uzanır… Başı böylesine büyük dertler içindeyken Türkiye ile boy ölçüşmemiz zor olmaz“6
Emekli General Suat İlhan, Yunanistan’ın yayılmacı politikasını şöyle özetlemiştir.
“Yunanistan Megali İdea’sı 150 yılda şu şekilde bir gelişme gösterdi: 1821 Mora İsyanı; 1830 bağımsızlığın ilanı, 1869 İngilizlerden 7 adanın alınması, 1890 Teselya ve Narda’nın alınması, 1887 sınır düzeltmesi, 1908 Girit’in alınması, 1913 Makedonya, Epir, Batı Trakya ve Ege adalarının alınması, 1951 Oniki Ada’nın alınması.”7
Türk ordularının aldıkları yerlerin Balkan savaşı hariç Yunan diplomasisinin başarıları sonucu kaybedildiğini belirten Suat İlhan, Yunan Megali İdeası’nın bundan sonraki hedeflerinin başında Kıbrıs’ın tamamında ve Ege Denizi’nde egemenlik geldiğini vurgulamıştır. İlhan, “Yunan hırsını; ne İstiklal Harbi yenilgisi ne de Kıbrıs yenilgisi durdurabilmiştir. Yunanlılar ve Kıbrıslı Rumlar; Kıbrıs sorununu diplomatlarının, Dışişleri kadrolarının ve politikacılarının çabası ile askeri yenilgiye rağmen lehlerine çevirmişlerdir.” demiştir.8
Bu tarihi gerçekleri haklı olarak hiç ama hiç unutmayanların başında KKTC Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş gelmektedir. Öyle ki, gelişmeler üzerine Denktaş, 2002 yılında Girit’in kronolojisini yeniden çantasında taşımak zorunda kalmıştır. Gazeteci Mustafa Balbay, “Denktaş’ın Çantasındaki Girit Kronolojisi” başlıklı yazısında, 4 sayfalık bu kronolojiyi, “1821’den 1913’e kadar uzanan 92 yıllık Girit sürecini Ankara’ya da hatırlatmak istiyor olmalı !”diyerek, şöyle özetlemiştir:9
1821- Birinci dönem… Mora’da başlayan isyan hareketi Rusların tahrikiyle Girit’e de bulaştı.
1830- Londra Konferansı’nda Yunanistan’ın bağımsızlığı tanındı. Yunanistan, Girit’i de istedi; kabul görmedi. Aynı yıl Girit’te isyan çıkaranlar için Babıali tarafından af çıkarıldı.
1841- Mehmet Ali Paşa, Girit’ten çekildi.
1856- Islahat Fermanı’yla birlikte Girit’teki kimi Müslümanlar, Hıristiyanlığa geçmeye başladı.
1866- III. Napolyon, şartlar gerektirirse Suriye Hristiyanları için olduğu gibi Girit Hıristiyanları için de gerekeni yapabileceklerini söyledi. Aynı yıl asilerce oluşturulan meclis, adadaki Türk hâkimiyetini tanımadığını ve adanın Yunanistan’a ilhakını ilan etti.
1868- Yunanistan-Girit bağlantısını kesmek üzere Yunanistan’a ültimatom verildi. 8 gün içinde cevap alınamayınca Yunan sahilleri ablukaya alındı. Girit isyanı sona erdi.
1878- İkinci dönem… Osmanlı-Rus savaşı Rusların lehine dönmeye başlayınca Yunanistan’da Türkiye’ye karşı savaşa girmek isteyenler savaş karşıtlarının evini bastı. Girit’teki Rumları eğitmek üzere Pire limanından bir gemiyle Yunan subayları gönderildi. Aynı yıl Osmanlı-Rus savaşını sona erdiren Ayastefanos Antlaşması imzalandı. Yunanistan, Girit’i istedi; verilmedi ama 23.madde Girit’e ayrıldı. Girit’te ayrı bir meclis kurulacaktı. 49 Hıristiyan, 31 Müslüman…
1879-Yunanistan, Ayastefanos Antlaşması’nın 24. maddesine koydurduğu,(yeni düzenlemeler yapılabilir) maddesine dayanarak, Girit için Babıali’ye başvurdu, reddedildi.
1896- Yunanistan Başbakanı, Girit’e donanma göndereceğini açıkladı.
1897- 2 zırhlı, 12 torpidodan oluşan Yunan donanması Girit’e hareket etti. Osmanlı donanması Haliç’te kullanılamaz durumdaydı. Donanma personeli Marmara Denizi’nde tatbikat yaptı.
1897- Türk-Yunan savaşı başladı. Girit’in özerkliği ilan edildi.
1908- Sonuç… II.Meşrutiyet’in ilanını istismar eden Yunanistan, Girit’i ilhak ettiğini açıkladı.
1913- Londra Barış Konferansı’yla Osmanlı, Girit’in Yunanistan’a verilmesini kabul etti.
Balbay, yazısını, “90 yıl, insan için uzun ama devletler/toplumlar için öyle değil. Bir adanın başka bir ülkenin eline geçmesinin kısa kronolojisi böyle” diye bitirmiştir.
Yazar Metin Erksan da Girit sorunu süresince Avrupa devletleri ve Çarlık Rusya’sının, Osmanlı Devleti’ne karşı, Yunanistan’a siyasal, askeri, ekonomik yardım yaptığını hatırlatarak, “Şimdi ise Yunanistan Devleti’nin ve Kıbrıs Rum Devleti’nin yanında ve arkasında Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ne karşı AB vardır. Tarih tekerrür etmektedir. Tarih yinelenmektedir.” der. Erksan, oldukça ilginç bir de örnek verir.
“Yıl 1880. Osmanlı Devleti Padişahı ve Halifesi 2.Abdülhamit’tir. Yunanistan Devleti, 1878 Berlin Kongresi ve Anlaşması koşullarına dayanarak, Osmanlı Devleti’nden bir bölüm toprak ister. Yunanistan Devleti’nin istediği toprak, Osmanlı-Yunan kara sularının bulunduğu Tesalya ve Epir bölgesindedir. 2. Abdülhamit Tesalya ve Epir bölgesinden Yunanistan’a toprak verilmesini istemez. Osmanlı Devleti toprağı olan Girit, Sisam ve İpsara Adası’nın Yunanistan’a verilmesini ister. Padişah ve Halife, bu işin sonuçlandırılmasını hükümete ve vekiller kuruluna buyurur. Vekiller kurulu büyük asker komutanların katılımıyla bir toplantı yapar. Kurul; Girit, Sisam ve İpsara adalarının Yunanistan Devleti’ne verilmesini oy çokluğu ile kabul eder. Sorumluluğu üstüne almak istemeyen 2. Abdülhamit oy çokluğu ile alınan kararı sakıncalı bulur. Kararın oy birliği ile alınmasını ister. Kurul, 2.Abdülhamit’in isteği doğrultusunda oy birliği ile karar vermek için toplanır. Gizli yapılan kurul toplantısını öğrenen İngiltere Büyükelçisi, 2.Abdülhamit’e ve Babıali’ye giderek, şu istekte bulunur. (Girit Adası Yunanistan Devleti’ne verilirse İngiltere Devleti, Osmanlı Devleti’nden toprak isteyecektir.) İngiliz Büyükelçisi’nin bu isteği ve davranışı 2. Abdülhamit’i ve Babıali’yi korkutur. Padişah ve Sadrazam, Girit Adası’nın Yunanistan Devleti’ne verilmeyeceği hakkında İngiliz Büyükelçisi’ne güvence verirler.”10
Oktay Ekşi ise, “Girit’e Giden Yol” başlıklı yazısında, ”Kıbrıs adasının kaderinin sonunda bir Girit hikâyesine dönüşeceği ta 1974’deki Barış Harekatı ardından çok söylendi ama doğrusu- bu satırların sahibi değil- pek çoğumuz (artık olmaz öyle şey) diyerek inanmadık.” demiştir.11 Oktay Ekşi, yaklaşık 30 yıl sonra Kıbrıs’ın Girit olabileceği noktasına gelmiştir.
Emekli General Suat İlhan’a göre, “Yunanlılara yıllarca sorunları unutturulmamış, bizde ise eskiyi hatırlamak dahi şovenlikle suçlanır olmuştur”. İlhan, “Girit’i kim hatırlıyor? Ege adalarının onar, on beşer Yunan askeri ile toparlanıp alındığını kim biliyor?” Diye sormaktadır. Gerçekten de bugün bile yaşananları hatırlamak ve gerçekleri anlamak istemeyenler bulunmaktadır. Askeri uzmanlar da, Girit ve Kıbrıs benzeşmesini “Akdeniz’in batısına açılma imkânlarının ortadan kalkması ardından Akdeniz’in doğusundaki harekât sahasının da yitirilmesi ihtimali” ile açıklamaktadırlar.12 Tüm bunlara rağmen gerçeklere gözlerini kapatanlara söylenecek tek bir şey vardır: Geçmişi ne kadar derin bilirseniz, o kadar ileriyi görebilirsiniz.
Kaynak: Sadi Somuncuoğlu, Kıbrıs’ta Sirtaki, s. 51-55
37 Girit ve Kıbrıs-Cumhuriyet Gazetesi/21.5.2002
38 www.mfa.gov.tr/Turkce/gruph/ha/ha01htm/04.htm
39 www.turkatak.gen.tr/Yunan/yunanistan_ve_terör.htm
40 www.turkatak.gen.tr/Yunan/yunanistan_ve_terör.htm
41 www.turkatak.gen.tr/Yunan/yunanistan_ve_terör.htm
42 www.turkatak.gen.tr/Yunan/yunanistan_ve ... htm-Kaynak: Agon Gazetesi, 9.12.1994
43 AB’ye Neden Hayır-Jeopolitik Yaklaşım/2000/ sf. 120
44 a.g.e./sf.120
45 Cumhuriyet Gazetesi-11 Mayıs 2002
https://millidusunce.com/misak/girit-ornegi-neydi/
46 Girit ve Kıbrıs-Cumhuriyet Gazetesi/21.5.2002
47 Hürriyet Gazetesi/15 Mayıs 2002
48 Murat Yetkin/Denktaş, Girit ve Devletin En Derin Travması/ Radikal- 3 Mart 2002
FacebookTwitterWhatsAppMixPaylaş
