KARAMANLI ORTODOKSLAR VE KARAMANLI TÜRKÇESİ Adem Öger

[eyuphuseyin]

KARAMANLI ORTODOKSLAR
VE KARAMANLI TÜRKÇESİ

Adem Öger

UNESCO 2016 HOCA AHMET YESEVÎ YILI ANISINA

SON SESLER KAYBOLMADAN

TEHLİKEDEKİ TÜRK DİLLERİ II A

Editors / Yayımcılar: Süer Eker & Ülkü Çelik Şavk

ANKARA • ASTANA / 2016

Tehlikedeki Türk Dilleri II A: Örnek Çalışmalar, Cilt 2
Endangered Turkic Languages II A: Case Studies, Volume 2

Baskı Tarihi/Published in
Aralık/December 2016

Editörler/Editors
Prof. Dr. Süer Eker
Prof. Dr. Ülkü Çelik Şavk

Yayın Koordinatörü/Publishing Coordinator
Halil Ulusoy

Kapak Fotoğrafı/Cover Photograph
© Oleksandr Rybalko

ISBN: 978-9944-237-49-9

© Uluslararası Türk Akademisi/International Turkic Academy Barış ve Uyum Sarayı Tauelsizdik Cad. No:57 Astana / Kazakistan Tauelsizdik street 57, 010000, Palace of Peace and Reconciliation Astana city, 010000, Republic of Kazakhstan
www.twesco.org • int@twesco.org Tel: +7 (7172) 74-46-86

© Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı Presidency of the Board of Trustees of the Khoja Akhmet Yassawi
International Turkish-Kazakh University
Taşkent Cad. Şehit H. Temel Kuğuoğlu Sokak. No: 30 06490 Bahçelievler/Ankara
Taşkent avenue Şehit H. Temel Kuğuoğlu street. No: 30 06490 Bahçelievler/Ankara, Turkey Tel: 0312 216 06 00 • Faks: 0312 216 06 09
www.ayu.edu.tr • yayinlar@yesevi.edu.tr

Uyarı: Kitapta ifade edilen fikir ve görüşler sadece yazarlarının olup Uluslararası Türk Akademisi ve Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığının görüşlerini yansıtmaz.

Disclaimer: The views and opinions expressed in this book are those of the authors and do not necessarily reflect the opinions of the International Turkic Akademy and Presidency of the Board of Trustees of the Khoja Akhmet Yassawi International Turkish-Kazakh University

[eyuphuseyin]

KARAMANLI ORTODOKSLAR
VE KARAMANLI TÜRKÇESİ

Kilise kitabesi, Kumluca köyü/Niğde
Adem Öger


1. İç ve dış adlandırma

Balkanlar, Kırım, Suriye, İstanbul ve özellikle Anadolu’nun değişik yörelerinde dağınık olarak yaşa- mış Ortodoks Hıristiyanların Türkçe konuşanlarına Karamanlı; bunların konuştukları dile de Karamanlı Türkçesi denilmektedir. Bu zümre tarihî süreçte ‘Türk Ortodokslar’, ‘Karamanlı Ortodokslar’, ‘Zımmiyan-ı Karaman’, ‘Karamanyan/ Karamaniyan’, ‘Karamanlılar’, ‘Anadolu Hıristiyanları’, ‘Ortodoks Hristiyanlar’, ‘Hristiyan Ortodokslar’, ‘Anadolu’nun Hristiyan Ortodoksları’, ‘Anadolu Rumları’ ve ‘Türkopoller’ gibi isimlerle anılmışlardır ( Balta 1990: 82-84; Şakiroğlu 1974: 757;
Ekincikli 1998: 117; Anzerlioğlu 2009b: 174-181).

Bugün bu konu ile ilgilenen araştırmacıların yayınlarına baktığımızda ise ‘Karamanlılar’, ‘Karamanlı Türkleri’, ‘Türkçe Konuşan Anadolu Ortodoks Hristiyanları’, ‘Türkçe Konuşan Anadolu Rumları’, ‘Türkofon Hristiyanlar’, ‘Anadolulu Türkofon Hristiyan Ortodokslar’ gibi ifadeleri görmekteyiz (Eckmann, 1950a, 1950b; Irakleous 2013, Anzerlioğlu, 2009b; Balta 1990, 2010; Kahya 2008).

Karamanlı Ortodokslar için Yunancada ‘Tourkofoni Ellines Kappadokes (Türkçe Konuşan Kapadokyalı Yunanlar)’, ‘Tourkofoni Romyi Kappadokes (Türkçe Konuşan Kapadokyalı Rumlar)’, ‘Tourkofoni Ellines tis Kappadokias (Türkçe Konuşan Kapadokya Yunanlıları)’, ‘Tourkofoni Romyi tis Kappadokias (Türkçe Konuşan Kapadokya Rumları)’, ‘Tourkofoni Hristiani Ellines tis Kappadokias (Türkçe Konuşan Kapadokya Hristiyan Yunanlıları)’, ‘Tourkofoni Hristiani Romyi tis Kappadokias (Türkçe Konuşan Kapadokya Hristiyan Rumları) ve ‘Turkofoni Ellines Mikras Asias’ (Türkçe konuşan Anadolu Yunanlıları) ifadeleri yer almaktadır.1

‘Karamanlı’ adının 18. yüzyıla kadar geniş bir coğrafyayı içine alan Karaman ve Karamanoğulları ile ilişkili olduğu söylenebilir.2 Karamanlı Ortodoksları bir zümre olarak adlandırmaya yönelik kullanılan ifadelerde onların Hristiyan Ortodoks olmalarına, Türkçe konuşmalarına ve Anadolu’da yaşamış olmalarına vurgu yapıldığı görülmektedir. Günümüzde Yunanistan’da yaşamakta olan Karamanlı Ortodokslar bir zümre olarak kendilerini ‘Anadoluluyuz’, ‘Karamanlıyız’ veya ‘Anadolulu Rumuz’; bireysel olarak ise göç edilen köy, kasaba veya şehir adıyla Niğdeliyiz, Çarıklılıyız, Konyalıyız, Sinasosluyuz, Mistiliyiz, Gelveriliyiz şeklinde tanımlamaktadırlar.3

2. Din ve kültür

Karamanlı Ortodokslar, Hristiyanlığın Ortodoks mezhebine mensup olupOrtodoks kilisesine bağlı bir zümredir. Osmanlı idaresi altında dinin esas alındığı Millet sistemi içinde Ortodoks milleti bünyesine dâhil edilen Karamanlı Ortodoksların tüm diğer topluluklar gibi, toplumsal bilinçlerinin en temel unsurunu dinleri oluşturmuştur. Ortodoks Hristiyan olmaları, onlar için dinî bir inanışın ötesinde, aynı kültürü paylaşan sosyal bir zümreyi adlandırma için kullanılan bir özellik taşımıştır. İçinde yaşamış oldukları topluma bakıldığında dinleri onları diğerlerinden ayıran önemli bir özellikleriydi. Bu zümreyi, diğer[/size][/i][/b]














Kilise kitabesi, Kumluca köyü/Niğde
Adem Öger



1 Yunanistan’da 2013 yılı Temmuz ve Ağustos aylarında saha çalışmalarımızda bize yardımcı olan ve Niğde’nin Çarıklı Köyü’nden göç eden bir aileye mensup olan Filolog Thanasis Papanikolau, Kapadokya ve Karamanlı Ortodokslar üzerine yapılan çalışmalarda bu zümre için kullanılan Yunanca ifadeleri tespit ederek Türkçeye çevirmiştir.
2 Karamanlı adının ortaya çıkışıyla ilgili görüşler için bk. Ekincikli (1998:117-120), Eckmann (1950: 165), Baş (2005: 33); Anzerlioğlu (2009b: 79).
3 Bu ifadeler, 2010 ve 2013 yıllarında Yunanistan’da (Karamanlı Ortodoksların yaşadığı 40 civarında yerleşim yerinde) yaptığımız saha araştırmasında tespit edilmiştir.

[eyuphuseyin]

Karamanlı2.jpg (72.74 KiB) 2415 kere görüntülendi

Kapadokya’dan göç edenlerin kurduğu 24 derneğin işbirliği ile her yıl Yunanistan’ın bir şehrinde gerçekleştirilen 16. Gavustima (Kavuşma), Neokaisareias/İoannina.


Hristiyanlardan ayıran özellik ise Türkçe konuşmaları idi. Grek harfleriyle Türkçe yazılan ve Karamanlidika adı verilen eserlerde bu zümreye ‘Hristiyanlar’ veya ‘Anadolu Hristiyanları’, ‘Anadolularımız’, ‘Ortodoks Hristiyanlar’, ‘kardeş Hristiyanlar’ ve ‘dindaş’ olarak hitap edilmiştir (Öger 2013; Balta 1990: 83).

Karamanlı Ortodokslar, inanç olarak Yunanlılarla aynı kiliseye mensup olup Ortodoks inancının gereği sahip oldukları değerler dışında Yunanlı Ortodokslarla fazla bir benzerlikleri olmayıp din dışında, sosyo-kültürel yapıları çerçevesinde daha çok Anadolu’da birlikte yaşadıkları Müslüman Türklerle ciddi benzerlikler göstermektedirler. Karamanlı Ortodoksların kültürel yapılarını mübadele öncesi ve mübadele sonrası olmak üzere iki ayrı dönemde değerlendirmek mümkündür.

Mübadele öncesi bu zümrenin kültürü, gelenekleri ve sözlü kültür ürünleri, birlikte yaşadıkları Müslüman Türklerle büyük oranda aynıdır. Bazı inanış ve geleneklerde dinî temelli farklar olsa da, özellikle Türkçe konuşan Karamanlı Ortodoksların yaşam şekli, gelenekleri, halk inanışları, sözlü kültür ürünleri gibi unsurlar Müslüman Türklerle ortaktır. Burada aynı veya yakın köy, kasabada birlikte yaşamanın etkisiyle aynı kültürün paylaşımı söz konusudur. Örneğin; Mübadele öncesinde Sinasos/ Mustafapaşa’nın nüfusu 5,000’dir ve bunlardan 4,000’i Karamanlı Ortodoks, 1,000 kadarı ise Müslüman Türk’tür. Kasabada 600 civarında Karamanlı Ortodoks ve 150 kadar da Müslüman hane vardır (Öger 2012: 31). Sinasos’ta birlikte yaşayan Müslüman ve Ortodoks zümre –ki Sinasos’ta yaşayan Karamanlı Ortodoksların konuştuğu dil Rumcadır- sosyal ve ekonomik yaşamda aynı kaderi paylaşmış, hatta yağmur duasını papaz ile imamın önderliğinde her iki ahalinin birlikte icra etmesi de söz konusudur.4

Mübadele sonrasında Yunanistan’a göç eden Karamanlı Ortodokslar, farklı bir coğrafya ve kültürle karşılaşmışlardır. Yunanistan’ın farklı coğrafyalarına yerleştirilen bu zümre, Yunanistan’ın iklimi başta olmak üzere kültürüne ve diline yabancı kalmıştır. Özellikle Orta Anadolu’dan göç edenler, iklim değişikliği, iskân sorunları ve yoksulluk nedeniyle salgın hastalıklara maruz kalmış ve bu hastalıkların büyük bir kısmı da ölümle neticelenmiştir.5

Karamanlı Ortodokslar, mübadelenin ardından Anadolu’da yaşadıkları yerleşim yerlerinin adlarını kültürün önemli bir taşıyıcısı olarak beraberinde götürmüşler ve Yunanistan’da iskân edildikleri yerlere çoğunlukla bu isimleri vermişlerdir. Örneğin; Nevşehir merkezden göç edenler Selanik’te Neapoli’yi; Prokopi/Ürgüp’ten göç edenler Eviya adasında Prokopi kasabasını; Sinasos/Mustafaşa’dan göç edenler



4 20 Temmuz 2010 tarihinde Selanik’te Dimitriou Katsika-Kappadoki ile yapılan mülakat.
5 15-30.07.2010, 15-30.07.2013 ve 22-30.08.2013 tarihlerinde Yunanistan’da Ioannina, Giannitsa, Karditsa, Larissa, Atina, Halkida ve Eviya Adasında yer alan yerleşim yerlerinde yaptığımız saha araştırmalarında, kaynak kişilerin büyük bir kısmı, mübadele ve sonrasında ölümlerin en çok salgın hastalıklara bağlı olarak gerçekleştiğini belirtmiştir.

[eyuphuseyin]

Karamanlı 3.jpg (50.05 KiB) 2415 kere görüntülendi

Kapadokya halayı, Kappadokiko köyü/Karditsa



Eviya adasında Nea Sinasos köyünü; Arapsun/Gülşehir’den göç edenler Giannitsa şehrinde Aravissos’u, Kayseri’nin Çukur Köyü’nden göç edenler Karditsa şehrine bağlı Kappadokiko Köyünü; İzmir’den göç edenler Atina’ya bağlı Estia Neas Simirnis yerleşimini kurmuşlardır.6

Karamanlı Ortodokslar, mübadele yıllarından 1980’li yıllara kadar daha çok ilk yerleştirildikleri yerleşim yerlerinde ve bir arada yaşamak için çaba sarf etmişlerdir. 1980’li yıllardan sonra üçüncü kuşak mübadiller büyük oranda Yunancayı öğrenmişler, bu sayede de Yunan halkı ve kültürüyle kaynaşmışlardır. Buna bağlı olarak da evlilik, eğitim, iş gibi çeşitli sosyal ve ekonomik nedenlerle farklı şehir merkezlerine yerleşmeye başlamışlardır. Günümüzde kırsal alanda ve köylerde sülale ve büyük aileler şeklinde toplu yaşama bağlı olarak kültürel doku ve gelenekler büyük oranda korunurken, şehir merkezlerine göç edenler için aynı durumu söylemek pek mümkün değildir.

Mübadelenin ardından Karamanlı Ortodoksların karşılaştıkları en büyük sorunlardan biri dil olmuştur. Büyük bir kısmı Türkçe konuşan Karamanlı Ortodokslar, göç sonrasında iskân edildikleri yerlerde hem Yunan halkıyla iletişim kurmakta sıkıntı yaşamış hem de kendilerini yerli halka kabul ettirememişlerdir. Dinî açıdan aynı inanca mensup olsalar da Türkçe konuştukları ve Türkiye’den geldikleri için ‘Türk’ olmakla suçlanmışlar ve hakir görülmüşlerdir. Hatta bu nedenle mübadiller, kendileri için ayrı kiliseler inşa etmişlerdir.7

Mübadelenin ilk yıllarında büyük bir kısmı Türkçeden başka dil bilmeyen Karamanlı Ortodoksların ikinci ve üçüncü kuşakları da (1980’li yıllara kadar) ailede Türkçeyi öğrenmişler ve Türkçenin varlığı büyük oranda devam etmiştir. Mübadelenin ardından eğitim dilinin Yunanca olması ve Türkçenin öğretilmemesi nedeniyle günümüzde gençler arasında Türkçeyi bilenlerin sayısı çok azdır. Ancak yerleşim yerlerinin büyük bir kısmında 60 yaş ve üzerindeki insanlar, anne babalarından öğrendikleri Türkçeyi konuşmaya devam etmektedirler.

1960’lı yıllardan sonra kültür çatışması yavaş yavaş aynı topraklarda uyum içinde yaşama ile sonuçlanmışsa da, Karamanlı Ortodokslarda günümüzde devam eden ‘Anadolulu olma’ ve ‘köklü bir kültüre sahip olma’ duygusu her zaman dile getirilmektedir. Bu kültürel kimliği sürdürmek için çeşitli dernekler kurulmuş, derneklerin çatısı altında hemen her yerleşim yerinde Anadolu’dan taşınan kültürel objelerin sergilendiği bir müze açılmıştır. Yine dernekler aracılığıyla halk oyunu ekipleri kurulmuş, halk


























Kapadokya halayı, Kappadokiko köyü/Karditsa




6 Bu konuda geniş bilgi için bk. Koimisoglu (2005).
7 17.08.2013 tarihinde Karditsa-Kappadokiko Köyü’nde Nikolas Kervanidis ve Kosta Simeonidis ve 19.08.2013 tarihinde Larissa-İperia Köyü’nde Nazlı Durmuşoğlu ve Eodikia Durmuşoğlu ile yapılan mülakat.

[eyuphuseyin]

Karamanlı 4.jpg (58.14 KiB) 2415 kere görüntülendi

Meryem Ana kilisesi, Nevşehir
Adem Öger


dansları kursları açılmış ve Anadolu’da oynanan halk oyunları, söylenen türküler ve müzik bu yolla gelecek kuşaklara aktarılmaya çalışılmaktadır.8

Karamanlı Ortodoksların kültür taşıyıcısı olarak sözlü edebiyat geleneği, toplumsal hayatın yanı sıra etnik ve kültürel yapıda da önemli bir işleve sahiptir. Günümüzde özellikle Anadolu’ya ilişkin hikâyeler, türküler, halk oyunları, müzik, ilahi, atasözleri ve deyimler öne çıkmaktadır. Günümüzde Yunanistan’da Karamanlı Ortodoksların kurdukları derneklerin çatısı altında oluşturulan halk oyunu ekipleri ve onların icraları, ‘Gesi bağları’, ‘Konyalım’, ‘Harman Yeri’ ‘Taş köprü’ gibi birçok Anadolu türküsünün icrası bu zümrenin milli kimliğini korumada ve sürdürmede en temel değerlerin başında gelmektedir. Ayrıca gençler, kültürel köklerini ve kimliklerini tanıma, paylaşma ve tanıtma noktasında elektronik kültür ortamını ve sosyal medya ağlarını iyi bir şekilde kullanmaktadırlar.9

Karamanlı Ortodoksların kültürel kimliğini korumada ve sürdürmede önemli unsurlardan biri de kullanılan soy adlardır. Mübadelenin ardından 90 yılı aşkın bir süre geçmesine rağmen, Karamanlı Ortodoksları Yunan halkından ayıran önemli verilerden birini de soyaadlar oluşturur. 2013 yılında Yunanistan’da 30 yerleşim yerinde yaptığımız saha çalışmasında, tarafımızdan yüzlerce Türkçe soyad tespit edilmiştir. Örneğin; Kayseri/Karacaören’den göç ederek Larissa’nın İperia Köyü’ne yerleşen Karamanlı Ortodokslar, günümüzde ‘Durmuşoğlu’, ‘Ateşoğlu’, ‘Papazoğlu’, ‘Elvanoğlu’, ‘Danyaloğlu’, ‘Kalfaoğlu’, ‘Ayanoğlu’, ‘Çobanoğlu’ gibi soyadlarını kullanmaktadırlar.10

Aynı şekilde Niğde/Sulucaova’dan göç edenler Vaunaina köyüne yerleşmişler ve ‘Hacıilyasoğlu’, ‘Harakoğulları’, ‘Mercan’, ‘ İngilizoğlu’, ‘Keyişoğlu’, ‘Papazoğlu’, ‘Tanayıloğlu’ vb. soyadını kullan- maktadırlar.11



8 Yunanistan’da Karamanlı Ortodoksların yaşadığı hemen bütün yerleşim yerlerinde kurulmuş olan ve etnografik malzemeler ile mübadele resimlerinin yer aldığı müzelere rastlamak mümkündür. Ano Mavrolofos Köyü (Magnisia), Kappadokiko Köyü (Karditsa), Kapadokyalılar Derneği’ndeki Müze (Alexandreoupoli), Nea Sinasos Köyü İlkokulu (İstia) bünyesinde kurulan müzeler bunlardan birkaçıdır. Ayrıca Kapadokya’dan göç edenlerin kurmuş olduğu 24 dernek vardır ve bunların her birinin halk oyunu ekibi mevcuttur. Söz konusu 24 dernek, her yıl Yunanistan’ın bir şehrinde ‘Gavustima’ adındaki etkinlikte bir araya gelmektedir ve Anadolu türküleri ve halk oyunları bu etkinlikte sergilenmektedir. 24-25.08.2013 tarihinde 16. Gavustima, Ioannina şehrinde düzenlenmiş olup oynanan oyunlar ve söylenen türküler tarafımızdan kayıt altına alınmıştır.
9 Elektronik kültür ortamı ve sosyal medya siteleri, bugün Türkçe konuşamayan Karamanlı Ortodoks gençler ve bu konuda araştırma yapanlar için Karamanlı Türkçesiyle yazılmış eserlerin tanıtıldığı ve paylaşıldığı bir ortam özelliği de göstermektedir. Bu konuda bk. (Aytac 2014).
10 19.07.2013 tarihinde İperia Köyü’nde İoanni Efimiadis ve Kalliopi Eftimiyadu ile yapılan mülakat.
11 19.07.2013 tarihinde Vounaina Köyü’nde Thanasis İngilizoğlu ile yapılan mülakat.

[eyuphuseyin]

1990’lı yıllardan itibaren Anadolu’dan Yunanistan’a göç eden Karamanlı Ortodoksların yaşamakta olduğu belediyeler ile Türkiye’den göç ettikleri belediyeler arasında ‘Kardeş Belediye’ protokolleri imzalanmaya başlanmış ve kültürel ilişkiler oldukça gelişmiştir. Örneğin; Ürgüp Belediyesi Prokopi Belediyesiyle; Gelveri/Güzelyurt Belediyesi Nea Karvali Belediyesiyle; Sinasos/Mustafapaşa Belediyesi İstia Belediyesi ile kardeş belediye olmuştur. Bunun neticesinde belediyelerin ortak düzenledikleri etkinlik ve festivaller aracılığıyla, mübadillerin 3. ve 4. kuşakları ‘vatan’ olarak kabul ettikleri Anadolu’da atalarının yaşadığı mekânları görmenin yanı sıra kültürel değerlerini canlı bir şekilde yaşama ve yaşatma fırsatı yakalamaktadırlar.
3. Coğrafya ve nüfus

Karamanlı Ortodokslar; Balkanlar, Besarabya, Suriye ve Kırım’da yaşamakla birlikte nüfusun yoğunluğu Türk-Yunan nüfus mübadelesine kadar Anadolu’nun takriben Trabzon, Fırat, Toros ve Silifke hattından batıya düşen kısmında bilhassa Kayseri, Nevşehir, Niğde ve Konya bölgesinde; Karadeniz’in sahil mıntıkasında, İstanbul’da ve başka yerlerde dağınık olarak yaşamakta idiler. Karamanlı Ortodokslar, Orta Anadolu’da 80 civarında yerleşim yerinde yaşamakta idiler. Bu zümrenin yoğun olarak yaşadığı yerlerin başında ise Kapadokya bölgesi gelmekteydi. Özellikle Niğde, Nevşehir, Kayseri ve Aksaray illeri ile bunlara bağlı yerleşim yerleri bu zümrenin yoğun olarak yaşamış olduğu yerlerdir.12
TBMM ile Yunan Hükümeti arasında 30 Ocak 1923 tarihinde imzalanan ‘Yunan ve Türk Halklarının Mübadelesine İlişkin Sözleşme ve Protokol’ gereğince Türk topraklarında yerleşmiş Rum Ortodoks dininden Türk uyruklarıyla, Yunan topraklarında yerleşmiş Müslüman dininden Yunan uyruklarının 1 Mayıs 1923 tarihinden başlayarak zorunlu mübadelesine girişilecektir. Bu kimselerden hiçbiri, Türk Hükümetinin izni olmadıkça Türkiye’ye ya da Yunan Hükümetinin izni olmadıkça Yunanistan’a dönerek orada yerleşemeyecektir. Ancak İstanbul’da oturan Rumlar ve Batı Trakya’da oturan Müslümanlar mübadelenin dışında tutulmuştur.13
Söz konusu protokol gereği, Anadolu’da yaşayan Karamanlı Ortodokslar, Yunanistan’a zorunlu göçe tabi tutulmuştur.
Devlet İstatistik Enstitüsünün verilerine göre, mübadele kararının sonucu olarak 1923 ile 1927 yılları arasında Yunanistan’dan Türkiye’ye 456.720 Müslüman gelmiş ve çoğunluğu Ekim 1923’te kurulan Mübadele İskân ve İmar Vekâleti tarafından önceden belirlenmiş olan köy ve şehirlere yerleştirilmiştir (Goularas 2012: 131). Buna karşılık Yunanistan’a 1.200.000’i bulan Türkiyeli Rum mübadil yerleştirilmiştir.14
Ancak Yunanistan’ın mübadilleri iskân etme noktasında ve sorunlarını çözmede dış destek sağlamış olmasına rağmen gerek siyasi gerekse ekonomik sebeplerle aynı başarıyı sağladığı söylenemez.15 1930 Ankara Antlaşması mübadele meselesini çok büyük oranda çözümlerken, Türkiye ve Yunanistan’ın dostluk ilişkilerinin gelişmesine de etkisi büyüktür (Kodaman 2008: 67).
Mübadele sonrasında Karamanlılar, Yunanistan’ın Halkida, İstia, Prokopi, Atina, Pirea, Kavala, Giannitsa, Selanik, Almiros, Farsala, Larissa, Karditsa, Trikala, Pella, Komotini, Aleksandroupoli, İoannina, Drama gibi şehirlere ve bunlara bağlı yerleşim yerlerine yerleştirilmiştir.16 Günümüzde,

12 Bu kapsamda, Nevşehir (Nevşehir Merkez, Ürgüp, Mustafapaşa, Derinkuyu, Suvermez, Yazıhöyük, Özlüce, Başköy, Gülşehir, Kaymaklı); Niğde (Gölcük, Misti/Konaklı, Fertek, Sementra/Ovacık, Andaval/Aktaş, Hasköy, Aravan/Kumluca, Kurdonos/Hamamlı, Bor, Tırhan, Çarıklı, Eminlik, Kavlaktepe, İlisun, Bereketli, Ereğli); Aksaray (Güzelyurt, Uluağaç, Sivrihisar, Karandere); Kayseri (İncesu, Zincidere, Pınarbaşı, Endürlük, Talas, Develi, Tavlusun, Çukur, Rum Kavak, Gesi, Ağırnas, Gergeme, Sarımsaklı, Hamidiye, Karacaören, Erkilet); Yozgat (Yozgat Merkez, Akdağmadeni, Karapir, Garipler, Abdurrahmanlı) Karamanlı Ortodoksların yoğun olarak yaşadığı yerlerdir. Karamanlı Ortodoksların Anadolu’da meskûn oldukları yerler hakkında bk. (Eckmann 1950a: 165; Baş 2005: 28-35; Koimisoglu 2005: 267-504; Augustinos 1997: 268; Nakracas 2003: 163-187). Ayrıca 2011 yılında Nevşehir Üniversitesinin desteklediği ‘Nevşehir ve Çevresinde Yaşamış Olan Karamanlı Ortodoks Türklerin Sözlü ve Yazılı Kültür Ürünlerinin Tespiti, Derlenmesi ve İncelenmesi’ başlıklı NEÜBAP2011/6 projesi kapsamında, söz konusu yerleşim yerlerinde tarafımızdan saha araştırması yapılarak, Karamanlı Ortodokslar dönemine ait mimari eser ve kitabeler fotoğraflanarak kayıt altına alınmıştır.
13 Lozan Anlaşması hükümleri için bk. (Tekinsoy 2007: 29-35).
14 Mübadelede Yunanistan’a göç edenlerin sayısı ile ilgili farklı görüşler mevcuttur. Mübadillerin sayıları hakkında geniş bilgi için bk. (Erdal 2012: 286-289; Kiracı 2006: 78-82, Moşkov 1999: 35-38, Nakracas 2003: 75-228).
15 Yunanistan’a uluslararası kuruluşlar ve ülkelerin yardımı için bk. (Kiracı 2006: 86-88).
16 Yunanistan’da Karamanlı Ortodoksların yerleşimleri için bk. Sümeon (2005). 2013 yılında Nevşehir Üniversitesinin desteklediği ‘Kapadokya Bölgesi’nden Yunanistan’a Göç Eden Karamanlı Ortodoks Türklerin Sözlü ve Yazılı Kültür Ürünlerinin Tespiti, Derlenmesi ve İncelenmesi’ projesi kapsamında, tarafımızdan Yunanistan’da yaşayan Karamanlı

[eyuphuseyin]

Yunanistan’da yaşayan Karamanlı Ortodoksların sayısını belirlemek pek mümkün değildir. Bunun nedenlerini şöyle sıralamak mümkündür.

Karamanlı Ortodoks nüfusun büyük bir kısmı, şehirlerde ve köylerde yerli halk içinde erimiştir.
Türkçe konuşanların sayısı oldukça azdır. Etnik yapıya dayalı bir nüfus sayımı yoktur.
Evlilik gibi sosyal olaylara bağlı olarak kültürel kimlik ve dil unutulmaktadır.

Bütün bunlara rağmen, mübadelede 1 milyondan fazla insanın zorunlu göçe tabi tutulduğu dikkate alınırsa, Yunanistan’ın genel nüfus artışına göre yaklaşık bir sayının elde edilmesi mümkündür.

1. Tarihsel arka plan
Karamanlıların kökeni ile ilgili birçok araştırma yapılmıştır. Fakat bunların dil ve dinlerinin farklı olmasından dolayı, bu araştırmalar kesin bir sonuca ulaşmamıştır. Karamanlıların kökeni ile ilgili iki temel görüş ortaya atılmıştır. Bunlardan birincisi, bunlar aslen Yunan’dır. Batı Anadolu’daki Yunanca konuşan gruplardan uzak oldukları için zaman içerisinde Yunancayı unutmuşlardır (Balta 1990: 18). Türklerin Anadolu’daki bazı yerli halk gruplarını zamanla Türkleştirdiği görülür. Bunlar milattan önce Yunanistan’dan göç eden kolonizatörler değildir. Bu yerli halk, Türklerden o kadar etkilenmiştir ki arada sadece din farkı kalmıştır. Bunlar dil bakımından günlük konuşma diline varıncaya kadar Türkleştikleri halde alfabelerini değiştirmemişlerdir. Karamanlılar, işte bunların torunları olabilir (Cahen 1985; Eckmann 1950: 165).
İkinci temel görüş ise, Karamanlılar olarak adlandırılan bu insanlar, Anadolu’nun fethinden yaklaşık beş asır önce, yani MS. 6. yüzyılın başlarından itibaren Bizans İmparatorları tarafından Arap ve İran akınlarını durdurmak, Bizans topraklarını korumak amacıyla Balkanlardan Anadolu’ya getirilip yerleştirilen Hristiyan Türklerdir. Bizans Devleti açısından Balkanlarda Türk varlığının ortaya çıkması bir tehdit oluşturmuş ve bu tehdit Bizans tarafından Türk boylarının birbirlerine karşı kullanılması dışında Hristiyanlığı kabul etmeleri şartıyla Bizans’a asker olarak hizmet etmeleri ve yine bu hizmet dâhilinde Bizans İmparatorluğu arazilerine ve özellikle sınır bölgesi olarak Anadolu’da Kapadokya bölgesine iskân edilerek bertaraf edilmeye çalışılmıştır. Bizanslılar, Malazgirt Savaşı’ndan sonra da Balkanlardan Anadolu’ya bu Hristiyan Türklerden getirmeye devam etmiştir. Ermeni cemaati içinde kalan Türkler tamamen erimiş, Rum cemaati içinde kalanlar ise dillerini, Türkçe adlarını, gelenek ve göreneklerini devam ettirerek yaşamışlardır (Eröz 1983; Baykurt 2007; Anzerlioğlu 2009a; Güngör 1984). Birçok araştırıcının savunduğu bu görüş özetle, Karamanlılar 11. yüzyılda Bizans ordusunda paralı asker olan bazı Türk boylarının torunlarıdır. Bu Türk boyları dillerini kaybetmediler, ancak zamanla Hıristiyanlaştılar.
2. Ortografi
Karamanlı Ortodokslar, ‘Grek Alfabesi’ ile Türkçe yazmışlardır. Ancak Grek alfabesinde 24 harf vardır. Osmanlı Türkçesinde ise harf sayısı 31’dir. Grek alfabesi, Türkçedeki sesleri göstermede yetersiz olduğu için Grekçede bulunmayan /c, ç, h, ı, j, ñ, ö, ş, ü/ seslerini Karamanlı Türkçesinde ‘harf çiftleri’ ve ‘yazı çevrim işaretleri’ ile göstermişlerdir (Berkol 1986: 138). 1820’lerden sonra Karamanlı alfabesi birtakım yazım kurallarına bağlanmaya başlamıştır. Ancak Karamanlı Türkçesinde yazım ile ilgili sorunlar hiçbir zaman tam olarak çözümlenememiştir (Berkol 1986: 138). Karamanlı Türkçesiyle yazılan eserlerde kullanılan harflerin belirli bir standart göstermediğini söylemek mümkündür.17 Eserlerde kullanılan alfabe, yüzyıllara ve basım yerlerine göre farklılık göstermektedir. Karamanlı Türkçesiyle yazılan eserler üzerine inceleme yapan araştırıcılar, inceledikleri eserden hareketle Karamanlı Türkçesi alfabesine yer vermişlerdir (Hazar 2008; Demir 2010; İbar 2009; Ağca 1999; Türk 2011). Ancak farklı şehirlerde ve dönemlerde basılan eserlerde, farklı harf ve işaretlerin kullanıldığı görülmektedir. Bu bağlamda eserlerin basım tarihleri esas alınarak Karamanlı Türkçesinde kullanılan alfabe üzerine en kapsamlı çalışma Stelios Irakleous’a aittir (Irakleous 2013: 75). Irakleous’un çalışmasında yer verdiği alfabe üzerinde bazı değişiklikler ve eklemeler yaparak Karamanlı Türkçesi alfabesini şu şekilde tablo içerisinde vermenin uygun olacağı kanaatindeyiz:



Ortodoksların yaşadığı 40 civarında yerleşim yerinde sözlü kültür ürünleri derlenmiştir.
1 Bu konuda son yıllarda yurt dışında önemli çalışmalar yapılmaktadır. Bu konuda geniş bilgi için bk. Irakleous (2013).

[eyuphuseyin]

Karamanlı 5.jpg (56.31 KiB) 2414 kere görüntülendi

Fotini Durmuşoğlu, Eudokia Durmuşoğlu, İoanni Efimiyadis, İperia köyü/Larissa, (19 Temmuz 2013)
© Adem Öger

Karamanlı Türkçesi Alfabesi

LATİN KARAMANLI TÜRKÇESİ YILLARA GÖRE KÜÇÜK HARFLER
1764 1782 1841 1895
A A a α α α α
A IA â ια / α ια / α ια / α ια / α
B П b ϖ π / ϖ / µπ π‘ π‘
C ΔZ c τζ τζ τζ δζ
Ç TZ ç τζ τζ τζ τζ
D Δ d τ / ντ τ / ττ / ντ τ δ
E E e ε ε / αι ε ε
F Φ f φ φ φ φ
G Г g γκ γκ / κ κ κ
H X, K h χ χ χ χ
I H ı ι / υ / η ι / υ / η / ει η η
İ I, H, Y i ι / υ / η ι / ϊ / υ / η / ει ι ι
K K, X k κ κ κ κ
L Λ l λ λ λ λ
M M m µ µ µ µ
N N n ν ν ν ν
ŋ Ø νγ / γγ / γ γγ ø
O O, IO, Ω o ο ο ο ο
Ö O’, IO ö ο / ιο ο / ιο ό / ιό ό / ιό / ιο
P П p π π / ϖ π π
R P r ρ ρ ρ ρ
S Σ, C s σ σ / ς σ / ς σ / ς
Ş Σ ş ς / σ σ / ς / σσ σ› / ς σ› / ς
T T t τ τ τ τ
U OY u ου ου ου ου
Ü IOY, OY ü ου / ιου ου / ιου όυ / ιόυ όυ / ιόυ ιου
V B v β β αυ ευ β β
Y Г γ / ι / η / ø γ / ι / η / ø γ ι γ ι ø
Z Z z ζ ζ ζ ζ
PS Ψ ps ѱ ѱ ѱ ѱ
KS Ξ ks ζ ζ ζ ζ
TH Θ th θ θ θ θ

[eyuphuseyin]

6. Dil

Karamanlı Ortodokslar, Osmanlı İmparatorluğu içindeki tüm zümrelerden ayrı özelliklere sahiptirler. Hristiyan olmaları ile Müslümanlardan, Ortodokslukları ile Katolik ve Protestanlardan, Anadolu’da yaşamaları ve Yunanca bilmemeleri ile de Yunanistanlılardan ayrılırlar (Balta 1990: 83). Karamanlı Ortodoks Türklerin sosyo-kültürel yapı ve dil açısından içinde bulundukları durumu şu dörtlük açıkça ortaya koymaktadır:

Gerçi Rum isek de Rumca bilmez Türkçe söyleriz Ne Türkçe yazar okuruz ne de Rumca söyleriz Öyle bir mahludi hattı tarikatimiz vardır
Hurufumuz Yonanice Türkçe meram eyleriz (Şakiroğlu 1974: 762).

Karamanlı Ortodoksların Anadolu’da en yoğun yaşadığı bölge Kapadokya’dır. Bu bölgede yaklaşık 80 yerleşim yerinde yaşamışlar ve 50’den fazla yerleşim yerinde konuşulan dil Türkçedir. Karamanlı Ortodokslar, Türkçeyi de Kayseri ve Nevşehir ağzına yakın bir ağızla konuşuyorlar ve buna da ‘Anadolu Karamanlı Ağzı’ denilmektedir (Berkol 1986: 135). Bu zümre konuştukları bu dili ‘Türkçe’, ‘açık Türkçe’, ‘sade Türkçe’, ‘yavan Türkçe’, ‘kaba Türkçe’, ‘Türk dili’ veya ‘Anadolu Lisanı’ vb. olarak adlandırmışlardır (Ekincikli 1998: 117; Eckmann 1965; Balta 1990 84; Miller 1974: 7-8).

16. yüzyılın ortalarından başlayarak 20. yüzyılın ortalarına kadar Karamanlı Türkçesiyle çok sayıda eser kaleme alınmıştır (Balta 1998; Balta 1987a; Balta 1987b; Balta 1997; İbar 2009; Berkol 1986; Kahya 2008a; Kahya 2008b). Ayrıca Anadolu’nun birçok yerinde dinî ve sivil mimari ile mezar taşlarına da sayısız kitabe yazılmıştır (Eyice 1975, 1980; Demir 2010; Öger, Türk 2013; Güngör 1984, 1989). Janos Eckmann, Karamanlıca eserleri üç grupta toplamaktadır:

1. Doğrudan doğruya edebî Türkçe ile yazılmış eserler.
2. Halk unsurlarıyla az-çok karışık yazı dili ile yazılmış eserler.
3. Karamanlı halk dili veya ona çok yakın bir dille yazılmış eserler (Eckmann 1950: 167-168).18

Evangelia Balta ise Karamanlı Türkçesiyle yazılan eserleri dinî (340) ve din dışı (288) olmak üzere bir sınıflandırmaya tabii tutmuştur (Balta 1998: 7).

Karamanlı Türkçesiyle yazılan eserler, dil bakımından tam bir birlik teşkil etmemekle beraber, esas itibariyle aynı ağız hususiyetlerini göstermektedirler (Eckmann 1950: 168). Karamanlı Türkçesinde, genel bir yazı dili olmaması hasebiyle ortak bir yazım birliği yoktur. Yaşanılan bölgeden bölgeye harflerin kullanımları, stilleri değişiklik göstermektedir. Bazen sadece bir bölgede kullanılan ve o bölgeye has yazı stiline rastlanabilir. Bir bölgeye ait olması nedeniyle Karamanlı Türkçesi ile verilmiş eserlerin pek çoğunda dil ve imla birliği de yoktur. Standart bir yazı dili özelliği göstermeyen Karamanlı Türkçesi metinlerinin pek çoğu tercüme eser oldukları için mütercimlerinin dil ve imla anlayışlarını yansıtmaktadırlar. Bunun yanında mütercimlerin farklı coğrafyalarda ve farklı zamanlarda yaşamış olmaları onların kendi aralarında da bir birlik oluşturamamalarına sebep olmuştur. Bu mütercimlerin esas gayesi ortaya koydukları eserlerin dili değil, içeriğidir. Bu yüzden mütercimler hitap ettikleri topluluğun kendilerini anlayabilecekleri sade ve anlaşılır bir dil kullanmayı tercih etmişlerdir. Zira bu dinî kitapların çoğu okunmak için değil dinlenmek için kaleme alınmıştır.19

Mübadeleden sonra, 1935 yılına kadar Karamanlı Türkçesiyle eser yayımlandığını biliyoruz (Balta 1998). 1935 yılından sonra Karamanlı Türkçesiyle yayınlanan müstakil bir esere henüz ulaşılamamıştır. Fakat özellikle 1980’li yıllardan sonra Kapadokya ve Karamanlı Ortodokslara ilişkin yayımlanan Yunanca eserlerin içinde Karamanlı Türkçesiyle yazılmış metinler mevcuttur. Burada araştırıcıların Karamanlı Ortodokslara ait derledikleri sözlü kültür ürünlerini –özellikle halk şiiri- Yunancaya çevirdiklerinde şiir unsurları ve anlam derinliği kaybolacağından, Karamanlı Türkçesiyle yazıya geçirdikleri dikkat çekmektedir.20


18 Karamanlı Türkçesiyle yazılmış eserlerin künyeleri ve içerik özellikleri hakkında geniş bilgi için bk. Balta (1987a), Balta (1987 b), Balta (1997), İbar (2009), Balta (1998), Berkol (1986).
19 Karamanlı Türkçesiyle yazılan eserlerin genel özellikleri hakkında bk. Korat (2010), Çakmak (2012).
20 Yunanca yayımlanan, ama içinde Karamanlı Türkçesi metinlerine yer veren eserlere örnek teşkil etmesi bakımından bk. Harakopulos (2003).

[eyuphuseyin]

Karamanlı Türkçesi, Orta Anadolu’da yaşayan ve Türkçe konuşan Karamanlı Ortodoksların ağzıdır (Ağca 1999: 6).

6.2. Ses bilgisi

6.2.1. Ünlüler

Karamanlı Türkçesindeki ünlüler a, e, ı, i, u, ü, o, ö olmak üzere toplamda sekiz tanedir. Ünlülerde görülen bazı ses olayları şunlardır:


Karamanlı Türkçesinde a sesinin e, ı ve u seslerine geliştiği görülmektedir (Eckmann 1950a: 173; Kahya 2008a: 491): hayran
> heyran, buraya > bureya, kağıt > kegat ~ keat, hatıra > hatire, kahraman > kahrıman, halasa > hulasa vb.

Kelimelerde e’li ve i’li şekillere rastlamak mümkündür (Eckmann 1950a: 173-174; Kahya 2008b: 379): et- ~ it- vb.

Söz başında, içinde ve sonunda ünlü türemesi ve düşmesi görülür: ruh > uruh, söyle-> söyile-, tamam > temamı, hem > hemi; işkence > şkence, hazine> hazne, Anadolu > Anadol vb. (Eckmann 1950a: 181 Kahya 2008b: 380-382).

Karamanlı Türkçesinde hem ilerleyici hem de gerileyici benzeşme ve aykırılaşma örnekleri de görülmektedir: talep > talap, nasihat > nasihet, asalet > esalet, şeriatçı > şeraatçı; acar > acer, vasıta
> vasite, kefen > kefin, ertesi > örtesi, ejder > azder vb. (Eckmann 1950a: 184-187; Kahya 2008b: 381-382).

Dudak ünsüzlerinin etkisiyle ünlüler yuvarlaklaşır: dövlet, yardum vb. Yuvarlak ünlülü kelimelerde düzleşme de dikkati çeker: vicut (Kahya 2008b: 381-383).

6.2.2. Ünsüzler

Karamanlı Türkçesinde b, c, ç, d, g, ğ, h, j, k, l, m, n, ñ, p, r, s, ş, t, v, y, z ünsüzleri olmak üzere toplam 22 ünsüz bulunmaktadır. Ünsüzlerde görülen bazı ses olayları şunlardır:21 Ünsüz düşmesi hem Türkçe hem de alıntı sözlerde görülen çok yaygın bir olaydır: isifar, yanız, töbe, mukaet, niaz, mesep, hrisian, dos, cevaer vb. Eklerde de ünsüz düşmesine rastlanmaktadır: geçinior, kurulmuşur…

Kelime başında, içinde ve sonunda ünsüz türemesine rastlanmaktadır: ebedil, öyilen, iktigat, kanahat, herdayım… Kelime başındaki ünsüz türemesi çok nadirdir: yesir.

Ünsüz ikizleşmesi veya tekleşmesi görülür: cenneti şerrif, yessir; evelki, şidet, müşerep, izet vb. Bazı metatez örnekleri de vardır: garyet, aryıl- vb.
6.3. Biçim bilgisi

Karamanlı Türkçesinde isim ve fiil çekimi dönemin ölçünlü Türkçesiyle küçük farklılıkların dışında aynıdır.


AKTİS:
Dini Siyasi Fenni Haftalık Risaledir










21 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bk. Eckmann (1950a: 189-200).