Anahtar Kelimeler: Girit, Bektaşi Dergahı, Sadık Bektaş Baba, Mücerret.
GİRİŞ Mücerret Sadık Bektaş Baba 1875 yılında Sivas İlinde (şimdiki Tokat –Zile) Hüseyin ve Fatma’dan dünyaya gelir. 14 yaşlarında Hacı Bektaş kasabasına gelir. Çocuk yaşta bu dergahtan nasibini alan Mücerret Sadık Bektaş Baba “muhiplik”, “dervişlik”, “babalık” ve “halife babalık” gibi tüm aşamalardan geçer. Dergahta “postnişinlik” ve “mütevellilik” (en yaşlı, bilgili, saygın) eski deyimiyle, “erşed” ve “eslah” makamına da uygun görülmüş olsa gerekir ki ilerideki zamanlarda, Girit Kandiya’da, Horasani-zade Derviş Ali Dede Dergahı Şerifi son postnişini mütevellisi Halife Cafer Sadık Bektaş Baba diye anılmıştır[1].
Sadık Baba’nın manevi torunu Sevim Gül (Resim 2) ile yaptığımız söyleşide, kendisinin Sadık Baba’dan “Dedem” diyerek söz etmesini fırsat bilerek, “Dedeniz, anneanneniz ile ne zaman evlenmiş” diye sordum. Sevim Gül Hanımefendi de “Sadık Bektaş Baba benim manevi dedemdir. Anneannem onun eşi değil menevi evladıdır. Zaten o mücerretti.” Mücerretlerin evlenmediğini bilmekteyiz.[2] Bedri Noyan’ın Yeni Gazete’de “Bektaşilik Alevilik Nedir” adlı yazı dizisinde bildirdiğine göre dedebabalar, Anadolu dışındaki dergah postnişinlerinin tayinini yaparlar, Babalık icazetnamelerini verirler. Uzak bölgelerde halife babaların tayini ile bunların hilafetnamelerini yazarlar. Babağan kolunda müteehlil (evli) mücerret (bekar) ikrarı verenler iki kol idiler. Mücerretlerin sağ kulağı, Balım Sultan Türbesi’nin eşiğinde delinir ve mengüş (küpe) takılır. Bu anlatılanları, Sadık Baba’nın küpeli resmi doğrulamaktadır. Sadık Babanın mücerret ve Babağan Kolu’ndan olduğu anlaşılmaktadır.
Usta-zade Giritli Yunus Bey’in Kandiya’da aldığı notları, ileriki yıllarda Orhan F. Köprülü tarafından “Bektaşiliğin Girit’e İntişarı” adıyla yayımlandı. Oradan sunuyorum:
“Bektaşi tarikatını Girit’e getiren, Horasani-zade Mevlana Derviş Ali Dede’dir. (“Mevlana” bu kişinin adı olup Mevlevilik ile hiçbir ilgisi yoktur.). Bu zat, Ankara Vilayeti Kırşehir Müftüsü’dür ve Horasan’ın Türkmen aşiretlerinden Horasanlı Mehmed Hüdabende’nin büyük oğludur. Tahsilini bitirdikten sonra İstanbul’a geldi. İmtihan vererek Süleymaniye Darülhadisi’ne (hadis ağırlıklı İslami ilimler öğretilen medrese/okul) girdi. Orayı bitirdi ve icazet aldı. Sonra memleketine, babasının yanına gitti. Maneviyata merakı sebebiyle babasının tarikatına girdi. Kırşehir sancağı Hacı Bektaş nahiyesinde, Suluca Karahöyük mevkiinde (Şimdi Nevşehir’e bağlıdır.) tarikatın piri Hacı Bektaş-ı Veli hazretlerinin “Pir Evi” adıyla bilinen büyük tekkesine gitti. Her şeyi terk ederek tarikata katıldı ve derviş oldu. Sırayla tüm aşamalardan geçti. Osmanlının Kalyon Vakası sonrası (1664) Girit’i fethetmek için harekete geçmesiyle büyük bir hareketlilik başladı.
Pir Evi, Osmanlı ordusunun Hazreti Pir’in hamisi olduğunu bilir ve itikat ederdi. Bu nedenle Pir Evi postunda bulunan Dimetokalı Vahd Dede bu eski gelenek üzerine Girit seferi için kafileyi teşkil etti, ehliyeti herkesçe bilinen Horasani-zade’yi hilafet payesiyle halife yaptı, kafileye de kafile başı olarak atadı. Horasani-zade kafilesiyle Girit’e (25 Rebiülahir 1645) gitti. Orada dergâhın kurulması ise 1650’dir. Doğum tarihi belli olmasa da hakka yürümesi (vefatı) 1671-1672’dir. Naaşı, Kandiye yakınlarında ismine izafe olunan Horasanlı Dergahı’nın cennet misali bahçesinde bir türbe içindedir[3].”
Baki Öz ise “Balkanlarda Alevi-Bektaşilik” yazısında, Girit’e Bektaşiliğin, Horasan Türkmenleri soyundan Kırşehirli Horasanlı Mevlana Derviş Ali Dede’nin soktuğunu bildirir. Ali Dede, 1664’de Girit’in alınması sırasında orduya “Bektaşi Yoksulları Kafilesi”nin başı olarak katılmıştır. Derviş Ali Girit’te Bektaşiliği örgütler, kurumlarını (dergâhlarını/ tekkelerini) açar, oralara “Baba”lar atar. Böylece Girit’te, Horasanlı Dergâhı Bektaşiliği halka benimseten bir merkez olur. Girit Bektaşilerinin özellikle Kandiye, Resmo ve Hanya kentlerinde yoğunlukta oldukları görülür.
Dergâhta Birinci Devre: Bu dönem, Horasani-zade Derviş Ali Dede devresidir (1650–1710). Devire ismini veren zatı muhterem “Fukara-yı Bektaşiye Kafilesinin” başında gördüğümüz Horasani-zade Mevlana Derviş Ali Dede’nin kendisidir. Dergâhta ilk serilen posta oturmuş ve yirmi iki sene kadar mürşitlik sürdürmüştür. 1671–1672 de kardeşi Hasan Dede’yi yerine tayin ederek inzivaya çekilmiş ve aynı yıl hakka yürümüştür. Hasan Dede, posta geçmesiyle birlikte can-ı gönülden çalışarak kendini tarikata adamıştır.
Dergâhta İkinci Devre: Bu döneme Horasani-zade Şeyh Mehmed Devresi denir (1711–1810). Şeyh Mehmed, fakirler ve misafirler için yaptırdığı zaviyesinde zaviyedar olan ve birinci devrede görülen Hasan Dede’nin oğlu Mehmed’dir. İkinci devrenin beyan olunan son on senesi, muhipler arasında “Süleyman Baba’nın türbedarlığı” diye de bilinmektedir.
Dergâhta Üçüncü Devre: Horasani Derviş Ali Baba Devresi denen bu dönem(1811–1923), Bektaşiliğin Girit’te en fazla geliştiği zaman dilimidir. Mübadeleye kadar sürmüştür ve post Girit’ten kaldırılıp götürülmüştür. Dergahtaki gelişmeler bir ve ikinci devreden çok daha fazladır. Horasani Derviş Ali Baba, ikinci devrenin sonunda türbedar olan Türkmen Süleyman Baba’nın oğludur. 1773’de Horasan’ın Meşhed şehrinde doğmuştur. Babasıyla birlikte Hazreti Pir’in tekkesine giderek orada ikamet etmiştir. Aldığı icazetname ile Pir Evi’nden doğru Kandiya’ya gelmiştir. Eşraftan Patar oğlu İbrahim Bey’in misafiri olmuştur. Dergahta bir çok yenilik ve çalışma yaptı bu sırada kimseden para kabul etmedi. 25 Aralık 1811’de akşam post serildi ve ayin yapıldı. Horasani Derviş Ali Baba Türkçeden başka Arapça, Farsça, Arnavutça ve Rumca’yı da bilirdi. Bir müddet sonra Baba iki eser daha meydana getirdi. Bunlar çeşme ve camii idi.
Her ne kadar Bektaşilikte camii geleneği yok denilse de bir dönemle ilgili camii geleneği oluştuğunu görüyoruz. F. Won Margaret Hasluck’un, “Bektaşiliğin Coğrafi Dağılımı (Christianity And Islam Undar The Sultans) adlı eserinde Hacı Bektaş’taki caminin 2. Mahmud zamanında, Hacı Bektaş’ı Sünni ve Nakşibendi şeyhi olarak göstermek için yapıldığını sunmaktadır. Bu tespiti ben, Mustafa Enhas Dede’den[4] de dinlemiştim. Ancak Anadolu’da kendisini Hanefi Alevi olarak da tanımlayan Alevilerin camiye gittiklerini, cuma namazlarına katıldıklarını bilmekteyiz. O dönemlerde Türklerin Sünnileştirilişine tanıklık eden tarih elbetteki hızla camii yapımı ve benzeri gelişmelere de tanıklık edecektir. 2. Mahmud dönemi yapılan Bektaşi katliamı esnasında Nakşibendî kökenli Bektaşi babalarının postnişinlik yapmaları nedeniyle o yıllar az hasarlı atlatılmıştır. Bektaşilik; bünyesinde kısmi olarak Sünniliği ve Sünnilikten gelenleri de barındıran bir oluşumdur.
Bektaşiliğin toplumdaki gizli yerini koruyabildiğini ve şeriat – tarikat farkının ayırt edilmesini sağlamak üzere Bektaşi babalar, evlatlarını Bektaşi tarikatına girmemeleri halinde sıradan Müslüman’ın bilmesi gereken asgari bilgileri öğretmişlerdir. Halife Nurettin Ölmez Baba’nın bir söyleşisinde “Biz çocukluğumuzdan beri bu yolu gördük. Babamız bizi daha evvel camiye gönderirdi. ‘Oğlum cuma namazlarına, teravihe gidin, oruç tutun’ derdi ve biz bunu sonra anlamaya başladık. Nasip aldıktan sonra, yani şeriatla tarikatı ayırabilmemiz için, o şekilde bizi mukayese yapmamız için göndermişti. Yani şeriatı öğrendik, ondan sonra tarikata daha iyi sarılalım diye. Onun söylediklerine de uyduk, camilere gittik geldik. İşte birkaç dualar öğrendik, sonra da geldik tarikata mensup olduk.”
Horasanlı Dergahı Camii’nin üzerindeki hat (Resim 3), kendi el yazısıyladır. Bu hat bizlere, Baba’nın iyi bir hattat olduğunu göstermektedir. Horasanlı Ali Baba, otuz üç sene mürşitlik etmiştir, 1843 yılında hakka yürümüştür. Camii üzerindeki kitabenin Türkçe’ye çevrisi: Ölüm sana gelinceye kadar Rabbine ibadet et. Hicr Suresi 99. ayettir. Dergâhın ilk kurucusu Horasani-zade Mevlana Ali Dede’nin, Horasani Derviş Ali Baba’nın şahsında olduğunu düşünenler de olmuştur. Bu devrede sekiz ya da dokuz mürşit gelip geçmiştir. Manastırlı Hacı İslam Baba ve Manastırlı İbrahim Baba ve daha niceleri. Bunlardan sonuncusu, yani Sadık Bektaş Baba’dan önce Abidin Mehdi Baba (Resim 4) dergahın mürşidi idi. Abidin Mehdi Baba’nın doğum tarihi bilinmemektedir. Ancak 1916’da hakka yürüdüğü kesindir.
Horasanlı Dergâhı’na 1,5 km. uzaklıkta, İbrahim isimli bir zat dergâh kurar fakat bir gece Rumların saldırısı sırasında başı kesilerek şehit edilir. (Resim 5. İbrahim Baba)Horasani-zade Mevlana Derviş Ali Dede Dergâhı’nın kapısındaki yazı:Okunuşu:Ulum-i zahirede bir imam (humam) ve funun-ı batınede bir mürşid-i al-i makam Kırşehirli Horasani-zade Mevlana Derviş Ali Dede Hazretleri’nin inzivagah-ı mukaddesleridir. Hakka Yürümeleri Dergahı tesisleri Girid’e teşrifleri
Günümüz Türkçesiyle:Zahiri ilimlerde bir imam-ı himam (hümam) ve batıni mesleklerde yüksek mevkide bir mürşid Kırşehirli Horasani-zade Mevlana Derviş Ali Dede Hazretleri’nin kutsal inziva yeridir.Hakka Yürümeleri Dergahı kurmaları Girid’e gelişleri
Girit Adası’nda Kandiya’da bulunan Horasani-zade Mevlana Derviş Ali Dede Dergâhı’nın kurucusu, Horasani-zade Mevlana Derviş Ali Dede’dir. Horasanlı Derviş Ali Baba ise dergahta ikinci devrenin sonu ve üçüncü devrenin başlarında türbedarlığı görülen postnişinlerinden biridir. Bu kişilerin isimleri zaman zaman birbirleriyle karıştırılır. Horasanlı Derviş Ali Baba’nın kemikleri 1924 yılında Sadık Bektaş Baba tarafından bir sandık içerisinde Mersin’e getirilir. Mersin’de, bir müddet sandıkla birlikte Halk Evi’nde kalır. Ancak Mersin’e değil Tarsus’a defnedilir. Tarsus’taki mezarı günümüzde halen ziyaret edilir. Reşadiye Mahallesi 3041 sokaktadır. Şimdilerde Ali ve Kameriye’den 1931 yılında Mersin’in Hebilli Köyünde dünyaya gelen Zehra Tersiz adlı bayan, mezarını ziyaret edenlere Horasani Derviş Ali Baba’nın kapısını açmaktadır. Her akşam ezanıyla, kandili ve ziyaretçilerin bıraktığı mumları yakmaktadır.
Aynı zamanda türbenin tüm temizliğini ve bakımını da yapmaktadır. Giritliler arasında Horasani Derviş Ali Baba’ya “Horasanlı Ali Baba” / “Horasali” denilmektedir. Bu söyleyişler, ağız farklılığındandır. Kanımca, Sadık Bektaş Baba, Horasanlı Ali Baba’nın naşını Mersin’e değil de peygamberler şehri Tarsus’a defnetmesinin nedeni nebi ve evliyalara komşu etmek istemesindendir. (Resim 6. Horasanlı Ali Baba Türbesi
Halife Nurettin Ölmez Baba’nın Sadık Baba’yı anlattığı uzun söyleşisinde, Mersin’de yaşamını sürdürmüş olan Sadık Baba ve Tarsus’a defnettiği Horasanlı Ali Baba konusu ara sıra geçmektedir. Nurettin Ölmez Baba makalesinde, “Mesela bahsettiğim Mersin’de Sadık Bektaş Baba, o bayağı değerli bir babadır, mücerretti, vefat etti. Girit’ten gelirken Horasanlı Ali Baba diye bir mürşidi varmış, oradan onu da getiriyor. Hatta Tarsus’ta Ali Baba Türbesi vardır ve oraya ziyaretine gidiyoruz.” der.
Bir başka bölümde ise, “Onun dervişi oldu, Bedri Noyan Dedebaba ondan himaye gördü, yetişti. Yani Mersin’de Sadık Bektaş Baba vardı, mücerret babaydı, kabri halen Mersin Mezarlığı’ndadır. O, Bedri Noyan Dedebaba’mız ve Yunus Ölmez baba, bir de Ali Naci Baykal, hepsi birden Ankara’da üçünü halife yaptılar. Sadık Baba, Bedri Baba, Yunus Baba halife oldu, Ali Naci Baykal Baba da Dedebaba vekiliydi zaten. Arnavutluk’taki Salih Niyazi Dedebaba, Arnavutluk’a giderken emanetleri Ali Naci Baykal Dedebaba’ya bırakmıştı; onun için o Dedebaba’ydı, diğerleri de halife oldular. Sonra Ali Naci Baykal Baba göçmek üzereyken, Bedri Noyan Babaya, Dedebabalık unvanı verdi ve o şekilde oldu yani…” demektedir (Ayhan Aydın ile Halifebaba Nurettin Ölmez’in Söyleşisi). Burada sözü edilen Halife Baba, Nurettin Ölmez’in Babası, meşhur babalardan olup Yunus Ölmez Baba’dır.
Sadık Bektaş Baba’dan nasip alan, Süleyman Baba’nın Adana’da ikamet ettiği yere 25/10/2003 tarihinde giderek Sadık Baba ile ilgili bir çalışma yaptığımı anlattım. Bana, Bektaşiliğe intisabını şöyle anlattı: “18.8.1951 de babam göçtü (Öldü yerine, hakka yürüdü veya göçtü denir.). Babamın lokması yenirken ben Sadık Baba’dan nasip almak istedim. Baba kabul etmedi. Bir yıl sonra, 1952 de, yine görüştük. Benim üzüm bağım vardı ve orada lokma düzenledim. Ve nasip aldım. Lokma demek “yemek” demektir. Yani canlara yemek verdim. Sadık Baba’ya mürid oldum ve Bektaşiliğe intisap e
“1976 yılında İzmir Tire’de Hasan Balım Halife Babadan Babalık icazeti aldım. Adana’da bir tek ben fakir varım. Güneyde başka babalar da vardı, hepsi hakka yürüdü. Sadık Baba mücerretti, onun aslı Sivaslıdır (Şimdiki Sivas değil, Osmanlı dönemindeki Sivas ili olup, Tokat-Zile yöresini de kapsamaktadır.). Pir Evi’ne gelişi ve mücerret yetişmesi dayısının sayesinde olmuş. Kendisi böyle anlattı bana, Sadık Baba 16 yıl hizmet etmiş. Süleyman Baba’dan, iki çeşit mücerretlik olduğunu da dinledik. Naklediyorum, “Birisi hiç evlenmez, diğeri eşi göçünce tekrar evlenmez ve tekkeden hiç çıkmaz.” Mücerretlik bir anlayış ve yaşam şeklidir.
Sadık Baba dünyanın birçok yerini gezmiştir, Arabistan, Necef (Necef gezisi Hazreti Ali ve Ehlibeyti ziyaret içindir.), Şam, Arnavutluk (Arnavutlukta bir müddet kalır ancak Arnavutçayı bilmesi Arnavut olmasından değildir.) bunlardan bazılarıdır. Londra’dan dönüşünde ise Girit’e uğramış, Abidin Baba’nın yerine Pir Evi’nden hicazetname getirtilmek suretiyle posta oturmuştur. O zaman Abidin Baba henüz sağ imiş. Kendi rızasıyla postnişinlik görevinden istifa etmiş. Bektaşilikte makam ve mevkii hırsı yoktur, benzeri bir feragat, Mersin’de Sadık Babanın hakkı olan dedebabalıkta da yaşanmıştı. Çok değerli babalardan Yunus Ölmez Baba ve Bedri Noyan Baba Mersin’e gelirler. Sadık Baba yaşı itibariyle bu görevden feragat eder. Bedri Noyan Baba, “Dedebaba” olur. Sohbetimizden yaklaşık bir yıl sonra, 19.11.2004’te, Süleyman Baba hakka yürüdü Adana Asri Mezarlığı’nda metfundur. Günümüzde Akdeniz Bölgesi’nde, yani Çukurova’da bu görevi ifa eden kimse kalmamıştır. (Resim 7. Süleyman İyiöz Baba)
Sadık Babanın eğitimini bilmiyoruz, ancak manevi torunu Sevim Gül’den Ana dili Türkçe dışında Arapça, Arnavutça, Rumca bildiğini öğreniyoruz.Sadık Bektaş Baba, Hüseyin Gülbaba ve Âşık Veysel Tarsus-Yenice’de Gülbaba’nın evinde belli zamanlarda buluşur muhabbet ederlermiş.Sadık Bektaş Baba, torununa üç kere hacca gittiğini anlatmış. Bir keresinde kervanla, bir keresinde vapurla üçüncüsü bilinmiyor. Kervanla hacca gidişi, muhtemelen Hacı Bektaş’tan olmalı. Böylece ilk hacılığı genç yaşlarındadır. Vapurla gidişi ise, Girit Adası’ndan olsa gerek. Dört kapı kırk makam öğretisinde Hacı Bektaş-ı Veli, “Şeriat kapısında 3. makamda hacca varmak” diyerek hacca gidileceğini anlatmaktadır. Ancak bu hacca gitme geleneği, şimdilerde Bektaşi ve Aleviler arasında yaygın değildir.
Şapka devriminde Sadık Bektaş Baba önce bir fotoğrafçıya gider. Son bir hatıra fotoğrafı çektirir. Sonra bir berbere gider ve tıraş olur. (Resim 8. Sadık Bektaş Baba ve Fazıl Nazmi Bey Sakallı son fotoğrafı)Sadık Babanın “Önce Türküm, sonra Müslüman’ım sonra Bektaşi’yim” sözü Bektaşiliğin ruhuna uygun bir tespittir. Bektaşilikte ibadet dili Türkçe olup Arnavut kökenli bir Bektaşi Baba da Türkçe bilmek zorundadır. Türk kökenli olmayanların da intisap ettikten sonra Türkleşmesi ve Türkçeyi ana dili gibi benimsemesi “önce Türk’üm” tespitini doğrulamaktadır. 1998 yılında, Cem Dergisi’nde Bedri Noyan Dedebaba’nın, Aydın Lisesi’nde Atatürk Abidesi’ni yaptırdığını, merdiven başlarına da Namık Kemal ve Ziya Gökalp’in büstlerini diktirdiğini anlatmaktadır. Burada onun, büyük önder Mustafa Kemal Atatürk’ün ve Türk aydınlanma dönemi öncülerinden Namık Kemal’in ve Türkçülüğün babası Ziya Gökalp’in manevi şahsiyetine gösterdiği saygıyı görmekteyiz.
Türk tarikatı olan Bektaşilik, önce Türk olmak şartını getirmesine rağmen hiç kimseyi tarikata girmeye zorlamamıştır. Sadık Baba, “Mevlevilik olmasa klasik musikimiz, Alevilik olmasa Türk kültürü ve halk edebiyatı olmazdı.”[5] dermiş.İntisap, liyakat ve gönüllülük esastır. Sonra Müslüman, sonra Bektaşi’yim ifadeleri ise tarikatın dini dayanağını ve izlenen yolu anlatmakta. Dini dayanağı İslam dinidir. Yol ise Hacı Bektaş’ın belirlediği “Kâmil İnsan” olma yoludur.“Gerek Ayn-ülcem, gerek diğer hizmet ve erkân törenlerinde söylenen, çoğu manzum ve yarı manzum olarak düzenlenmiş kısa dualara “tercüman” denir.
Bunların uzunca olanlarına ve çoğunlukla mürşit tarafından okunanlarına “gülbank” denir. Tercüman ve gülbank’lardaki Arapça metin, ayet ve hadisleri tamamen Türkçe’ye çevirerek söylemek daha da iyi ve doğru olur. Daha da makbul olur. Bunları tamamen Türkçeleştirip erkâna açık Türkçe ile bastırılmalıdır. Herkes böyle öğrensin. Üstelik en ufak örtülü bir noktadan kendilerince ahkâm çıkarıp aleyhe söz etme fırsatı gözleyen yobaza da sır diye bir kötülük olmadığını göstermek bakımından bunun faydası vardır. Bu fikrimi kendisine açtığım Halife Mücerret Cafer Sadık Bektaş Baba da fakirlerine cevaben içtenlik ve coşkunlukla: “Çok doğru ve ileri düşünüyorsunuz. Hepsini yazınız, hepsini bastırınız. Günahı varsa hepsi benim üzerime olsun.” demişlerdir.[6]
Bedri Noyan Dedebaba’nın Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik 7. Cilt adlı kitapta 56- 98- 113- 243- 333- 359- 409- 435- 474- 554- 555- 567. sayfalarda Sadık Bektaş Baba’dan söz edilirken 1-1239 H. Tarihli yazmadan, 2- Erkan adlı yazmadan ve 3- Büyük Sığırdili Cönk’ten söz etmekte.
1942 ile 1960 yılları arasında 18 yıl dedebaba görevini yürütmüş olan Ali Naci Baykal Dedebaba’nın, Sadık Bektaş Baba’yı ziyaret ettiği bilgiler arasındadır. Sadık Baba mücerret (Kutsal Bekar) olması sıfatıyla hem Ali Naci Baykal Dedebaba, hem de Bedri Noyan Baba’yı (O tarihte Dedebaba değildir.) misafir etmiştir. Bu iki kişinin Sadık Bektaş Baba’yı ziyaret etmesi Sadık Bektaş Baba’nın halifebaba ve mücerret oluşu, bu ziyaretlere anlam kazandırıyordu. Ali Naci Baykal Dedebaba 13 Temmuz 1960 tarihinde hakka yürüdü. Sıra yeni Dedebaba’nın seçimine gelmişti.
13 Temmuz 1960 tarihinde Ali Naci Baykal Dedebaba’nın hakka yürümesiyle yeni bir dedebaba seçimi yapılacaktır. 13 Temmuz 1960 ile 26 Ağustos 1960 günleri arası Sadık Bektaş Baba, dedebaba’dır. Sadık Bektaş Baba yaşı ve sağlık durumunu göz önünde bulundurarak 26 Ağustos 1960 tarihinde, Mersin’de Bedri Noyan Baba’ya dedebabalığın daha uygun olacağını söyleyerek feragat eder. Mersin’de, 26 Ağustos 1960’daki Bektaşilerin buluşması, sıradan bir buluşma değildir. Bu buluşma dedebabalık seçimini sonlandırmak içindi. Bu buluşmanın tanıkları bir de hatıra fotoğrafı çektirirler. Mersin’den dedebaba olarak ayrılan Bedri Noyan Dedebaba kitapları, eski belgeleri ve mühürleri bir sandık ile götürür. Aydın’dan bir fotoğraf gönderir. Her ne kadar seçim Ankara’da yapıldı şeklinde birçok kaynak var ise de seçimi Sadık Bektaş Baba’nın feragati sonuçlandırır.
Ali Naci Baykal Dedebaba’nın 13 Temmuz 1960 tarihinde hakka yürümesiyle yeni bir dedebaba seçilmesi için halifebabalar arasında yazışmalar başlar. 26 Ağustos 1960’da, Mersin’de Sadık Baba’nın evinde toplanırlar. Bedri Noyan, bu toplantıda Mücerret Sadık Bektaş Baba’nın feragat etmesi ve dedebabalığı kabul etmemesi ile dedebaba olur. Oysa “Bektaşilik Alevilik Nedir” adlı kitap (İstanbul 1995), dedebabaların listesini sunarken 16 Temmuz 1960 tarihi, dedebabalığa geçiş olarak görünüyor.13 Temmuz ile 16 Temmuz arasında bu yazışmalar ve görüşmeler tamamlanamaz. Hatırladığım kadarıyla 1974 yılında şehirlerarası telefon görüşmeleri yazdırılarak saatler sonra yapılabiliyordu. 1960 da ise üç günde her hangi bir şey yapılması mümkün değildir.
Bir fotoğrafın (Resim 9) arka yüzü (Resim 10) bize bu işin aslını veriyor. Bu fotoğrafın arka yüzü 26 Ağustos 1960 tarihindeki toplantının belgesidir ve o belgede Bedri Noyan, “baba” olarak geçmektedir.Mersin’den gittikten sonra dedebaba kıyafetiyle bir resim gönderir. Dedebabalığa geçişi 16 Temmuz 1960 değil, 26 Ağustos 1960’dır. Mersin ziyareti, Nurettin Ölmez Baba’nın anlattıkları, gerekse de Süleyman Baba’dan dinlediklerimiz ve Sevim Gül’ün anlattığı bilgiler birbiri ile örtüşür. Aynı bilgi Bedri Noyan Dedebaba tarafından da doğrulanmaktadır[7].
Bedri Noyan Dedebaba, 1964 yılında yayınladığı “Hacı Bektaş’ta Pirevi” adlı kitabını şu ifadelerle imzalar ve Sadık Bektaş Baba’ya; gönderir: “Pek muhterem Sadık Bektaş Baba erenlerin Huzur ve Hilafet Penahilerine Hürmetlerimle Aydın: 11.08.1964 imza” (Resim 11. Bedri Noyan’ın Sadık Baba’ya gönderdiği kitabındaki yazısı ve imzası). Evet, aynen böyle yazıyor Sadık Bektaş Baba’ya gönderilen kitapta.
Bu sözleri biraz daha anlaşılır hale getirelim: “Çok saygı değer Sadık Bektaş Baba erenlerin eminlik derecesinde ve Hünkâr’ın vekili sığınılacak makam. Çok saydığım Aydın: 11.08.1964 imza.”
25 Ocak 1966 Salı günü, Ramazan Bayramı’nın 3. Günü, 3.30’da, sabaha karşı hakka yürümesiyle, ebedi istirahat yerinin Hacı Bektaş kasabası olmasını önerenler olmasına rağmen ailesi tarafından Mersin Mezarlığı’na defnedilmesi istenmiştir. Mezar taşı Arçaylar (Giritli) olarak bilinen aile tarafından Hacı Bektaş’tan getirilmiştir. Mezar taşı yazısı, Yunus Ölmez Baba tarafından yazılmış olup, taşın üst kısmını Hüseyni olarak bilinen on iki dilimli taç süslemektedir (Resim 12. Sadık Baba’nın Mezarı). Ruhu şad olsun. Mezar no: 35394 Mezar taşında yazılı metin: HÜ DOST CAKERİ ALİ BABA MÜCERRET SADIK BABA DERVİŞİ BİLLÂH İDİ CAN FEDAİ RAH İDİ HERKİM DANENİM TUTDU HAK RESULUNE YETTİ DÜNYA VARLIĞI HEBA UMMADI ONDAN VEFA HAYYOLUB BULDU BAKA RUHU OLSUN PÜRSAFA OKU BUNDA FATİHA DİLEK KABUL MUTLAKA Doğumu: 1875 – Ölümü: 1966
SONUÇ
Sonuç olarak yetiştiği Hacı Bektaş-ı Veli Dergahından aldığı yetki ile Girit-Kandiya ve Mersin bölgelerinde görev yapmıştır. Ve bu bölgedeki son Mücerret Bektaşi Baba’sıdır. Sadık Bektaş Baba’nın “Önce Türküm, sonra Müslüman’ım sonra Bektaşi’yim” sözü Bektaşiliğin ruhuna uygun bir tespittir. Bektaşilikte ibadet dili Türkçe olup örneğin Arnavut kökenli bir Bektaşi Baba da Türkçe bilmek zorundadır. Türk kökenli olmayanların da intisap ettikten sonra Türkleşmesi ve Türkçe’yi ana dili gibi benimsemeleri Sadık Bektaş Baba’nın söylediği “Önce Türk’üm” tespitini doğrulamaktadır. Türk tarikatı olan Bektaşilik, önce Türk olmak şartını getirmesine rağmen hiç kimseyi tarikata girmeye zorlamamıştır. Dini dayanağı İslam dinidir. Bektaşilik yani tarikat yolu ise Hacı Bektaş-ı Veli’nin belirlediği “Kâmil İnsan” olma yoludur.
Manevi torunu Sevim Gül’den edinilen bilgilere göre Girit’teki diğer Bektaşi Dergahlarının postnişinleri Sadık Bektaş Baba’ya öyle bir bağlılık göstermişler ki bu durum Mevlevileri, Nakşibendileri, Kadirileri, Rufaileri de yavaş yavaş bir bünye altında toplamaya başlamış, ancak adanın siyasi gelişimi buna izin vermemiştir. 1924 Mübadelesi ile Girit’teki Türkler, Türkiye’nin değişik illerine gelmişlerdir. Girit Türk’ü halen Giritli diye anılmaya devam ediliyor.
KAYNAKLAR
a)Yazılı Kaynaklar: 1. UĞURLU, Ali Rıza. (Alevi İslam Din Hiz. Baş.) Makale 05.08.2006. 2. NOYAN, Bedri. Bektaşilik Alevilik Nedir?. İstanbul 1995. 3. NOYAN, Bedri. Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik 6. Cilt. 4. NOYAN, Bedri. Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik 7. Cilt. 5. NOYAN, Bedri. Hacı Bektaşta Pirevi. İzmir Tic. Matbaası, İzmir 1964. 6. NOYAN, Bedri. Tasavvufta İnsan. Cem Dergisi, Ağustos 1996. 7. NOYAN, Bedri. Yeni Gazete, 20 Haziran 1966’dan itibaren 48. sayıda yayınlanan makalelerin hepsi. 8. TEMREN,Belkıs. Bektaşiliğin Eğitsel ve Kültürel Boyutu. Ankara 1995. 9. Cem Dergisi.Cem Vakfı Yayınları, 1973-1993. 10. KÖPRÜLÜ, Orhan F. Giritli Usta-zade Yunus Bey’in Meçhul Kalmış Bir Makalesi-Bektaşiliğin Girit’e İntişarı.
b) Sözlü Kaynaklar:1. GÜL, Sevim. 1932 Mersin doğumlu, Sadık Bektaş Baba’nın manevi torunu.2. İYİÖZ, Süleyman. 1917 Girit doğumlu, Okur yazar, Adanada yaşayan Bektaşi Babası.[1] Bedri Noyan, Hacı Bektaş’ta Pirevi ve Diğer Ziyaret Yerleri adlı kitabında (s.23) “Kendisinden dinledim” diyerek aşevini anlatırken Sadık Baba’dan yukarıda verdiğimiz nitelikleri ile söz etmektedir.
[2] Bedri Noyan, 22.06.1966 tarihli Yeni Gazete’de “Bektaşilik Alevilik Nedir” adlı yazı dizisinde şu bilgileri vermektedir: Babağan Kolu’nda müteehlil (evli) mücerret (bekar) ikrarı verenler iki kol idiler. Mücerretlerin sağ kulağı Balım Sultan türbesinin eşiğinde delinir. Mengüş (küpe) takılır. Mersin’de yüz yaşını aşkın olarak (25 Ocak 1966, 3 Şevval 1385 Salı günü sabahı) Hakka yürüyen Mücerred Halife Cafer Sadık Bektaş Baba’nın bir madeni, bir de balım taşından yapılma mengûşu vardı. Selman Cemâlî Baba’nın da kırmızı taştan bir mengûş’u vardı. Bu zatın bir nefesinde de “Kapunda kulak delinir / Pir Balım Sultan Efendi’m…” diye, bu kulak delme olayı dile getirilmiştir.
Bektaşilikte mücerredlik: Mücerred Cafer Sadık Bektaş Baba’nın ifadesi ile, “Aile bağı düşüncelerinden azade, kendisini tamamen dergah hizmetine verebilmek ve Türklüğü yayabilmek için tutulan” bir meslekti. Dervişin istenilen her yere gitmesini kolayca sağlanmıştır. Yoksa evlenmemek bir meziyet olmadığı gibi, bir noksanlık da değildir. Mücerredlik, hayatı boyunca dergaha hizmet ve amaca hizmet için söz veriştir.Kaşık sapı veya şimşir şişler ile delinen kulağın deliği ufalmasın diye zamanda içine “yıldız taşı” denilen silindir şeklinde bir taş konurdu, iyi olunca kalaydan ve balım taşından yapılma küpeler takılırdı. Bu küpeler uzunca armudi şeklinde olup halka şeklinde olanı hiç kullanılmazdı.
Mücerred erkânı, Pir Evi’nde üç yıl hizmet edene gösterilirdi. Sonraki üç yıl da Kerbelâ’da hizmet edenlerin sol kulağı da delinirdi. Böyle, iki kulağı delik dervişler gömıüş idim.Küpelerin (mengûş) armûdî, bir kaşığın ağzına giren şeklinde olanlarından başka, on iki terkli olanları da vardır. Necef taşından, gümüş ve altından da olur. İsteyen takar, isteyen mengûş takmazdı.Hiç takmayanı da vardı. Örneğin, Ekmek Evi Babası Salih Baba çoğunlukla mengûşunu takmazdı. Babaların bazılan, taç üzerine sardıkları sarık bakımından da aynı şekilde davranırlardı; kimisi sarar, kimisi sarmadan, derviş imiş gibi, sadece taç olarak giyerlerdi. Bazıları arakiyye ile bile sokağa çıkarlardı.
Mengûş hakkında yazmalardaki kayda göre bu, yine Hz. Ali’ye bağlanmaktadır: (“Eğer sorsalar ki Mengûş nedir?-: Hazret-i Ali’nin Düldülü’nün na’lidir.” 1239 H. de yazılmış bir risaleden, Sadık Baba hediyesi büyük sığır dili çönk’ten, Y: 59/1.den.).Mücerred dervişlere saygı gösterilirdi. Fakat mücerred ikrarı verdikten sonra bu ikrârından dönüp evlenenlere çok fena bir gözle bakılırdı. Yukarıda arz ettiğim gibi, Bektaşilikte mücerredlik bir meziyyet veya evlenmek bir eksiklik değildir. Fakat bir defa mücerred olmaya karar verip, kendi isteğiyle, bu erkanı görenler ikrarını bozarsa pek büyük ayıp sayılırdı. Buna rağmen sonradan evlenmiş, (müceredliği kırmış) kimseler de görülmüştür.
[3] Metindeki eski takvim bilgileri yenisi ile değiştirilmiştir M.R.A.[4] Mustafa Enhas Dede Kahraman Maraş’ın Çınarlı (Terolar) Köyünde ikamet etmekte iken.Hakka yürüdü. Bölgenin sevilen sayılan bilge bir şahsiyeti idi. Oğlu Mehmet Ali Taki Enhas bu görevi devam ettirmektedir.[5] Cem Vakfı bünyesinden Alevi İslam Din Hizmetleri Başkanı Ali Rıza Uğurlu 05.08.2006 tarihli makalesinde Sadık Bektaş Baba’dan şöyle söz eder: “Bir tasavvuf erbabı şöyle der, ‘Mevlevilik olmasa klasik musikimiz, Alevilik olmasa Türk kültürü ve halk edebiyatı olmazdı’ (Söz konusu tasavvuf erbabı, Cafer Sadık Bektaş Baba’dır.)”.
[6] Bedri Noyan Dedebaba’nın, “Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik” adlı kitabının c. 7, s. 359’dan alınmıştır.[7] Bedri Noyan Dedebaba’nın, Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik (6. Cilt) adlı kitabın 79. sayfasında Ca’fer Sadık Bektaş Baba (Mücerred Halife) başlığıyla verir: “Mücerred babaların sonuncularındandır. Girit – Kandiye Horasanlı Ali Baba Dergâhı son post-nişîni idi. Mersin’de yerleşmişti. Açık fikirli, ileri görüşlü bir insandı. Kendisini 1960 yılı Ağustos ayının son günlerinde Ölmez Baba (Yûnus) ve Hüseyin Peker kardeşimizle birlikte ziyâret ettiğimizde yüz yaşlarında idiler. Yine de bizi istasyona karşılamaya gelmiş, beraber bir hatıra fotoğrafı aldırmak üzere fotoğrafçıya kadar da yürümüştü. Fakîr’e birçok yazma risâle ve cönk hediye buyurmuşlardır. Bektâşîliği, gereksiz ayrıntı (teferru’at) ve merâsimden temizlemek düşüncemi sonuna değin desteklemişlerdir.”
“Anâdili gibi Arapça, Rûmca ve Arnavutça konuşurdu. Bu sebeple onu Giritli (Rum) ve Arnavut sananlar da olmuştur. Aslen Zileli olup, Hüseyin Ağa adında bir zatın oğludur. Dedekargın Boyu’ndandır. On iki yaşında iken yetîm kalmış ve Hazret-i Pîr Dergâhı’na gelmiştir. Yaşının çok küçük olması nedeniyle, Dergâhtaki Dervîşân biraz da onunla alay ederek kovalamak istemişler. Fakat o ayak diremiş ve orada yıllarca hizmet etmiştir.”
“Kendi defterinde elyazılarıyla mücerred ikrârı tarihi şerhi şöyle yazılıdır: Bin üçyüz onaltı senesi (1898 M) Zilka’desi’nin ondördüncü ve 1315 sene-i mâliyesi nisânının 14. Çarşamba günü meydân-ı tecerrüd küşâd ve hân-ı bî imtinân-ı erkân-ı tecrîdden (mücerredlik erkânının yedirdiğini başa kakmayan sofrasından) ahz-i nasîb ile bermurâd (nasîb alarak muradımıza kavuştuğumuz) olduğumuz işbu mahalle şerh verildi. Sene-i Rûmî 14 Nisan 1315 Ca’fe rSâdık” Ca’fer Sadık Bektâş Baba’nın âyn-ül-cem’inde rehberliğini Halîfe Aşçı Hasan Baba, Çerâğcılığı’nı da: Halîfe Ekmekçi Sâlih Baba yapmışlardır. Aydınlatıcıları (mürşîdleri): Halîfe Hacı Feyzullâh Dedebaba’dır. Bu hususları bizzât kendisinden not aldım.
Ca’fer Sâdık Baba, Hacı Feyzullâh Dedebaba’dan önceki Hacı Mehmet Baba’nın dedebabalığı zamanında çok hizmet etmiş ise de küçük olmasını ileri sürerek nasîb verilmemiştir. Bu nedenle, Feyzullâh Dedebaba zamanında ondan el almışlardır.”“Mersin’de kendileriyle görüşmemizde, dedebaba olmalarını kendilerine önermiş idik. Cevâben: – Otuz yıl önce, Ali Nâcî Baykal Dedebaba “ ‘Fakîr’in (benim) yerime nazarım (sen) dedebaba ol’ dedi. Fakîr yaşlılığını ileri sürerek bu öneriyi geri çevirdi. Çünkü Nâcî Baba daha bilgili ve lâyık idiler. Şimdi otuz yıl daha yaşlandım” dediler. Fakîr, “Çok gencim, Yol’da hızlı ilerledim, Yol yaşım küçük” dedi. O zaman şöyle buyurdular: – Bizim Yolumuzda kibir yoktur. Fakîr siz doğmadan önce baba oldum. Sâlih Niyâzî Dedebaba merhûm da Fakîr baba iken henüz muhibb idi. Sonradan dedebaba oldu.
Yolumuzda o gençtir, bu yenidir diye bir söz söylenemez. İlim ve fazl esastır. Sizi, merhûm Nâcî Bey Dedebabalığa lâyık görmüştür, Fakîr de lâyık gördüm. Fakîr’den daha lâyıksınız. Kim ne derse desin kat’iyyen üzülmeyiniz. Bizim yolumuzda yaş ve kıdem değil bilim esastır. Sakalla bıyıkla makam dağıtılmaz sakal bıyık nihâyet kıldır. Kılda kerâmet olsaydı köpeğin bilmem neresinde kıl bitmezdi. Tekrar ediyorum kim ne derse desin kesinlikle üzülmeyiniz, demişlerdi. Bu kez de, “Dedebabaların mücerred zevâttan olduğu” hakkında bir düşünce bulunduğunu söyleyerek tekrar ısrar ettik: – Otuz sene önce, daha da şimdikinden genç iken, Ali Nâcî Baykal Dedebaba’nın bu görevi almasını Fakîr istedim.
Dedebabalıkta mücerred bir kimse olması gerektigine ilişkin bir zorunluluk yoktur. Nerede böyle bir kayıt varmış, göstersinler. Buna siz lâyıksınız, kim ne derse desin, üzülmeyiniz. Çalışmanıza bakınız diyerek Fakîr üzerinde isrâr etmişlerdi. Ayrıca Hacı Bektâş Velî’den sonraki post-nişîn zevâtın mücerred olmadıkların da eklemişlerdir.”“Açık, doğru ve tok sözlü idiler. Disiplinli babalardan olduğunu yol evlâtları söylerler. Mektuplarına pul şeklinde ve büyüklüğünde hazırlattıkları fotoğraflarını ekleyerek dostlarını sevindirirlerdi.”
“Bazıları onun konukseverliğini kötüye kullanırlarmış. Hepsine katlandığını söylerdi. Yalnız bir gün şöyle olmuş: Kapısına birisi gelmiş, çokri yâkârâne bir edâ ile: – Babaerenler, düşümde (rü’yamda), Hazret-i Pîr Efendi’miz size misafir olmamıs öyledi demiş.”“Gelenin lâübâliliğini beğenmeyen baba erenler: – Garip tesâdüf, demiş. Fakîr’e de bu gece ma’nâ âleminde göründüler ve yarın birisi gelip böyle söyleyecek. Sakın içeri alma, beline bir tekme vur dedi.. Haydi bunu yapmadan git, al şubeş lirayı karnını doyur. Parayı serserinin cebine sokmuş, onun şaşkınlığı bitmeden kapıyı örtmüş. Arada bir, kendisini ziyarete gidenlerle Fakîr’e yazma veya baskı risale ve kitaplar gönderirdi.
25 Ocak 1966 (3 Şevvâl 1385 H.) Salı günü sabahının ilk saatlerinde, saat üçte Mersin’de Hakk’a yürüdüler. Kendisinin yakını olan Dr. Kemal Gül kardeşimiz tarafından Fakîr’e bu haber telgrafla bildirilmişti.Yûnus Ölmez Baba’nın Sâdık Baba’ya hitâben yazılmış bir şiirini buraya alıyorum:”
“Halîfe Ca’fer Sadık Bektâş Baba’ya Menzil-i tecrîdde ahd edüb kaldın, Hazret-i Hünkâr’da hizmetler kıldın, Mâsivâ tozundan yundun arındın Erenler gerçeği Sâdık Babamız.Pîrimden armağan bizlere kaldın, Balım Sultânımdan emânet aldın, Şübhesiz Hakk Yolu kurbânı oldun Erenler gerçeği Sâdık Babamız.Lâmekân şehrinde makâmın buldun, Horasanlı Sultân hem-sırrı oldun, “Küll-ü men aleyhâ fân”’ı bildirdin Erenler gerçeği Sâdık Babamız.
Meydânın görenler gitmez yabana, Ne mutlu dârında bulunan câna, Hizmetinde herdem kurban olana.. Erenler gerçeği Sâdık Babamız.Çok şükür pâyine sürdüm yüzümü, Sıdk-u sadâkatle yuydum özümü, Sarfeyledim cür’et bukdum sözümü Erenler gerçeği Sâdık Babamız.Muhabbetin fazla düştü canıma, Hasretin yandırdı beni nârına, Pîrim kavuşturdu Yârı yâr’ına Erenler gerçeği Sâdık Babamız.Fakîr ile birlik Hüseyin Peker, Bedri Noyan Dedebabam beraber Mersin’e ulaştık ol bizi bekler Erenler gerçeği Sâdık Babamız.
Fakîr ile birlik Hüseyin Peker, Bedri Noyan Dedebabam beraber Mersin’e ulaştık ol bizi bekler Erenler gerçeği Sâdık Babamız.Oniki imamla, ondört ma’sûmân, Bunları bilende kalır mı gümân? Hakk- Muhammed – Alî vechinde ıyân Erenler gerçeği Sâdık BabamızYunus der: Şahımı her an göreyim, Canımı, tenimi kurban vereyim. Deminizi himmet ile süreyim Erenler gerçeği Sâdık Babamız.” Yûnus Ölmez Baba (1960)”
ALINTI:
https://plus.google.com/s/Girit%20T%C3% ... %BCr%C3%BC
https://giritturklerikulturu.wordpress. ... i-dergahi/
