ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE MODERN DEVLET PRATİKLERİ VE DÖNÜŞEN KİMLİKLER Pınar Şenışık

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE MODERN DEVLET PRATİKLERİ VE DÖNÜŞEN KİMLİKLER Pınar Şenışık

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 24 Eki 2020, 17:34

ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE MODERN DEVLET

PRATİKLERİ VE DÖNÜŞEN KİMLİKLER
Pınar Şenışık

ÖZET


Bu çalışmanın amacı, etkileri bugüne kadar güçlü bir şekilde devam eden 1923 Türk-Yunan nüfus mübadelesini incelemektir. Nüfus mübadelesini inceleyen bazı bilim insanları, Osmanlı coğrafyasında yeni ulus-devletlerin kuruluşuna vurgu yaparak “insanlık dramı” temasının üzerinde durmuşlardır. Bu tür tarihyazımı, imparatorluk sistemlerinin milliyetçilik, emperyalizm, modern savaşlar ve çeşitli antlaşmaların etkisi altında değiştiği ve dönüştüğü daha geniş bir panoramayı göz ardı ederek, nüfus mübadelesinin Müslümanlar ile gayrimüslimler arasında çok eskiye dayanan “ezeli nefretin” ürünü olduğu anlayışına dayanır. Bu makale “gözetleme” ve “yönetim zihniyeti” kavramlarına atıfta bulunarak, erken Cumhuriyet döneminde Türk yönetici elitlerinin göçmenlerin iskân ve nüfus hareketliliğini kontrol altına almak için uyguladıkları kanun ve düzenlemelere odaklanmaktadır. Bu çalışma, Giritli Müslüman mübadillerin “pasif aktörler” olmadıklarını iddia eder, çünkü Giritli Müslümanlar merkez ve yerel idarelere dilekçe göndermek yoluyla kendi taleplerini dile getirmiş ve aynı zamanda kendi stratejilerini belirlemişlerdir. Göçmenlerin bölgesel, kültürel ve dilsel
farklılıklarına rağmen, tek parti rejiminin (1923-1946), göçmenleri Türk ulusal kimliğine entegre etmek için bazı girişimlerde bulunduğu ve çeşitli yöntemler uyguladığı unutulmamalıdır. Ayrıca bu makale, zorunlu göçün “travmatik hafızasının,” göçmenlerin kimliklerini ve kendilerini tanımlama biçimlerini nasıl şekillendirdiği sorusunu ele almaktadır. Milliyetçi anlatıya karşı kendini konumlandıran ve temel olarak Cumhuriyet Arşivleri ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridelerini kullanan bu çalışma, mübadillerin kendilerini nasıl tanımladıklarını incelemeyi ve Türk yönetiminin ideolojileri ve politikalarıyla nasıl bir ilişki geliştirdiklerini açıklamayı amaçlar.


Anahtar Kelimeler: Nüfus mübadelesi, Giritli Müslümanlar, iskân, kimlik


*Yrd. Doç. Dr., Doğuş Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü,
psenisik@dogus.edu.tr
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE MODERN DEVLET PRATİKLERİ VE DÖNÜŞEN KİMLİKLER Pınar Şenışık

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 24 Eki 2020, 17:35

ABSTRACT

The aim of this article is to examine the Turkish-Greek population exchange in 1923 whose legacy remains strong to this day. Some scholars examining the population exchange emphasized the theme of “human tragedy” stressing the foundation of new nation-states in the Ottoman world. This sort of historiography is based on the notion that the population exchange is the product of an age-old “primordial hatreds” between the Muslims and non-Muslims, disregarding the wider panorama in which the imperial regimes were changing and transforming under the impact of nationalism, imperialism, modern wars, and various treaties. Referring to the concepts of “surveillance” and “governmentality”, this article focuses on laws and regulations that Turkish ruling elites applied in order to control the migrants’ settlement and mobility in the early Republican era. The article argues that Cretan Muslim exchangees were not “passive actors” since they voiced their own demands as well as devised their own strategies by petitioning the central and local authorities. One should not forget that despite spatial, cultural and linguistic variations of the migrants, the single-party rule made certain attempts and implemented various mechanisms to integrate them into the Turkish national identity. Moreover, the article deals with the question of how the “traumatic memory” of the forced migration shaped migrants’ identities and their self-identification. Positioning itself against nationalist narratives and using mainly the Turkish Rebuplican Archives and the minutes of the Turkish Grand National Assembly, this paper aims to analyze how these exchangees identify themselves and to illustrate what kind of a relationship they developed with the ideologies and policies of the Turkish regime.

Key words: Population exchange, Cretan Muslims, settlement, identity
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE MODERN DEVLET PRATİKLERİ VE DÖNÜŞEN KİMLİKLER Pınar Şenışık

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 24 Eki 2020, 17:36

Giriş

Lozan Konferansı’nın ilk safhası, Türk ve Yunan heyetlerinin 30 Ocak 1923’te imzaladığı Yunanistan’da yaşayan Müslüman nüfusla (Batı Trakya’dakiler hariç) Türkiye’de yaşayan Rum Ortodoks nüfusun (İstanbul’daki Rumlar hariç) mübadelesini şart koşan Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi’ne ilişkin Sözleşme ve Protokol’le sonuçlandı.1 Göç olgusu, 19. yüzyılda ve 20. yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti’nde ve Balkanlar’da görülen en temel olgulardan biridir. 19. yüzyıl boyunca dalgalar halinde Balkanlar ve Rusya’dan gelen göçmenler, Osmanlı Devleti’nin demografik yapısının yanı sıra sosyo-ekonomik ve kültürelyapısını da belirledi. Balkan Savaşları (1912-1913) akabinde Osmanlı coğrafyası demografik açıdan büyük bir altüst oluş yaşadı. Bu dönemde Balkanlar’da yaşanan nüfus hareketlerinin o dönem açısından Avrupa’da bir benzeri yoktu.2 Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) esnasında ve sonrasında da yüz binlerce insan yaşadıkları toprakları terk etmeye zorlandı. Bu savaşların ardından imzalanan antlaşmalarla nüfus mübadelesi defaâtle gündeme geldi. 1923 yılında Türk-Yunan Mübadele Sözleşmesi imzalanmadan önce, yaklaşık 1.500.000 Rum Ortodoks, Küçük Asya’dan Yunanistan’a göç etmek zorunda kaldı. Bu göç, Athanasia Anagnostopulu’nun belirttiği gibi, 20. yüzyılın ve bu coğrafyanın tanık olduğu en büyük göç olaylarından biriydi.3


1 Onur Yıldırım, Diplomasi ve Göç: Türk-Yunan Mübadelesinin Öteki Yüzü (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2006), s. 6.
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE MODERN DEVLET PRATİKLERİ VE DÖNÜŞEN KİMLİKLER Pınar Şenışık

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 24 Eki 2020, 17:40

1923 Türk-Yunan nüfus mübadelesi, Yunan ve Türk tarihyazımı tarafından çeşitli veçheleriyle ele alınmıştır. Yunan milliyetçi tarihyazımı, 1923 nüfus mübadelesini bir çeşit “milli trajedi” ve Küçük Asya felaketi olarak adlandırır. Diğer yandan Türk milliyetçi tarihyazımı aynı olayı, Kurtuluş Savaşı’nın büyük anlatısı içinde ele alır ve mübadeleyle ilgili tarihsel gerçeklikleri “halının altına süpürmeyi” tercih eder.4 Dolayısıyla Yunan ve Türk tarihçiler 1920’lerin tüm tarihsel olaylarını kendi milliyetçi ideolojileriyle değişik düzeylerde tahrip etmiş ve hâkim politik ideolojiye hizmet eden bir tarihçilik anlayışı benimsemişlerdir. Bu bağlamda, savaşlardan ve nüfus mübadelesinden etkilenen yaklaşık 2.000.000 insanın hikâyesi, iki ülkenin tarihinde siyasi iktidarların ideolojik amaçları doğrultusunda ya “hatırlanmış” ya da “unutulmuştur”.5 Mübadeleyi, ülkenin etnik ve ulusal saflığını pekiştirmede bir dönüm noktası olarak gören Yunan tarihçiler, bu olayı tamamen Anadolu Rumlarının “makûs talihi” çerçevesinde ele almışlardır.6
Halbuki Anagnostopulu’nun belirttiği gibi, yaşanan bu göç olgusu ve büyük çaplı nüfus hareketliliği zorlu bir modernleşmenin sonucuydu ve bu bağlamda “göç bölgenin modernleştirilmesi çabasının bir sonucu olarak incelenmedi, ki bu çaba sadece Küçük Asya’nın değil, tüm Balkanlar’ın yazgısı Megali İdea’larla, milli hezeyanlarla, etnik temizlik hareketleriyle örülmüş acı dolu karmaşık kulvarları kapsıyordu”.7


2 Evangelia Balta, Aytek Soner Alpan, “Küçük Asya Felaketi’nden Sonra Serez’de Mülteci
İskânı”, Toplumsal Tarih, No. 239 (Kasım 2013), s. 20.
3 Athanasia Anagnostopulu, “Göçmen Yerleşiminin Toplumsal ve Kültürel Etkileri”, Müfide Pekin (der.), Yeniden Kurulan Yaşamlar: 1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi içinde (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2005), s. 75.
4 Aytek Soner Alpan, “But the Memory Remains: History, Memory and the 1923 Greco-Turkish
Population Exchange”, The Historical Review/La Revue Historique, Vol. 9 (2012), s. 209.
5 Yıldırım: Diplomasi ve Göç, s. 27; Ayrıca bkz. Onur Yıldırım, “The 1923 Population Exchange,
Refugees and National Historiographies in Greece and Turkey”, East European Quarterly, 40, No.
1 (Mart 2006), s. 46-47.
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE MODERN DEVLET PRATİKLERİ VE DÖNÜŞEN KİMLİKLER Pınar Şenışık

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 24 Eki 2020, 17:45

Yunanistan’da Küçük Asya felaketinin hatıraları, siyasi söylemin ve Yunan ulusal kimliğinin temelini oluşturmuş ve Yunan siyasetçi ve tarihçiler, Türk-Yunan nüfus mübadelesini devletin ne kadar güçlü olduğunu göstermek için de kullanmışlardır. Mübadele sonucunda, Yunanistan’a gelen 1.000.000 fazla yersiz yurtsuz insanın topluma entegrasyon sürecini, kültürel ve ekonomik gelişime yaptıkları katkıları milliyetçi bir tarih söyleminin içine
yerleştirmişlerdir.8 Erken Cumhuriyet döneminde ise, Türk-Yunan nüfusmübadelesi, Kurtuluş Savaşı ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş anlatısının gölgesinde kalmış ve en sonunda “resmi tarih”in i çinde kıyıda köşede bir konu olarak kalmıştır.9 Nüfus mübadelesine dair her iki tarihyazımında, tarihsel gerçeklikler ikili karşıtlıklara (dikotomik) dönüştürülmüş ve böylece kutuplaştırıcı bir bakış açısı hâkim olmuştur.
Yunan tarihçiler, sosyologlar ve antropologlar son yirmi beş yıldır, mübadelenin kültürel ve kimlik boyutunu ele alan eleştirel çalışmalar ürettiler.10

Benzer şekilde, 1990’lı yıllardan itibaren Türkiye’de de, ulus-devlet

paradigmasına belirli bir mesafede duran tarihçiler de 1923 Türk-Yunan nüfus mübadelesine eleştirel bir bakış açısıyla yaklaştılar.11 Bu tarihçiler, mübadeleyi, daha çok ülke nüfusunda yarattığı etnik ve dini homojenleşme, Türkleştirme politikaları, mülkiyet ve üretim ilişkilerinin yeniden belirlemesi ve sınıf yapısının yeniden biçimlendirmesi ile Anadolu coğrafyasında yaptığı topyekûn dönüştürücü etkisi açısından analiz ettiler.12 Nüfus mübadelesinin sosyal, kültürel ve ekonomik sonuçlarını inceleyen bu revizyonist tarihçiler, konuyu resmi tarihin ötesine taşımakla kalmadılar bununla Türkiye’de ulus-devletin oluşumuna da eleştirel bir gözle bakmış oldular.
Nüfus mübadelesini inceleyen diğer bazı tarihçiler, konuyu Türk ulusal kimliği bağlamında toplumun endoktrine edilmesi ve nüfusun homojenleştirilmesi kapsamında incelediler. Bu çerçevede, erken Cumhuriyet döneminde izlenen politikaları, İttihâd ve Terakki yönetiminin (1908-1918), Anadolu’nun Türkleşmesi ve homojenleşmesine dayalı nüfus ve sosyal mühendislik politikalarının13 bir devamı olarak gördüler. Bu tarihçiler mübadeleyle Türkiye’ye gelenler ve özellikle de “gayri Türk” sayılanlar, iskân politikalarına tabi tutuldular ve bu yolla Türk kültürü ve dili üzerinden asimile edildiler, savını öne sürdüler.14 Son yıllarda yapılan sözlü tarih çalışmalarıyla, nüfus mübadelesinin farklı yönleri açığa çıkarılmıştır.15 Arşiv belgelerine dayanılarak yapılan çalışmaların bazıları, nüfus mübadelesi konusuna devlet-merkezli bir bakış açısıyla yaklaşırken,16 diğerleri konuyu diplomatik ve insani açıdan ele aldılar.17





6 Ayhan Aktar, Damla Demirözü, “Yunan Tarihyazımında Mübadele ve Göç”, Kebikeç, No. 22,
2006, s. 87.
7 Anagnostopulu: “Göçmen Yerleşiminin Toplumsal ve Kültürel Etkileri”, s. 76.
8 Dimitri Pentzopoulos, The Balkan Exchange of Minorities and its Impact upon Greece (Paris: Mouton & Co., 1962); John A. Petropoulos, “The Compulsory Exchange of Populations: Greek- Turkish Peace-making, 1922-1930”, Byzantine and Modern Greek Studies, Vol. 2 (1976), s. 135- 160.
9 Bkz. Enver Ziya Karal, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi (İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1966);
Yıldırım: Diplomasi ve Göç, s. 24-25.
10 Renée Hirschon (der.), Crossing the Aegean: An Appraisal of the 1923 Compulsory Population Exchange between Greece and Turkey (New York and Oxford: Berghahn Books, 2003); Renée Hirschon, Heirs of Greek Catastrophe: The Social Life of Asia Minor Refugees in Piraeus (New York: Berghahn Books, 1998); Anastasia N. Karakasidou, Buğday Tarlaları Kan Tepeleri: Yunan Makedonyası’nda Millet Olma Aşamasına Geçiş Süreçleri, 1870-1990 (çev. Nurettin ElHüseyni) (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010); Michael Herzfeld, A Place in History: Social and Monumental Time in a Cretan Town (Priceton, NJ: Princeton University Press, 1991).
11 Müfide Pekin (der.), Yeniden Kurulan Yaşamlar: 80. Yılında Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi; Müfide Pekin (der.), Mübadil Kentler (İstanbul: Lozan Mübadilleri Vakfı, 2012); Aslı Iğsız, “Documenting the Past and Publicizing Personal Stories: Sensescapes and the 1923 Greco- Turkish Population Exchange in Contemporary Turkey”, Journal of Modern Greek Studies, No. 26 (2008), s. 451-487; Yeşim Bayar, “In Pursuit of Homogeneity: the Lausanne Conference, Minorities and the Turkish Nation”, Nationalities Papers, Vol. 42, No. 1 (2014), s. 108-125.
12 Ayhan Aktar, “Homogenising the Nation, Turkifying the Economy”, Renée Hirschon (der.), Crossing the Aegean: An Appraisal of the 1923 Compulsory Population Exchange between Greece and Turkey içinde (New York and Oxford: Berghahn Books, 2003), s. 79-96; Ayhan Aktar, “’Turkification’ Policies in the Early Republican Era”, Catharina Dufft (der.), Turkish Literature and Cultural Memory: “Muliticulturalism” as a Literary Theme after 1980 içinde (Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2009), s. 29-62; Çağlar Keyder, “The Consequences of the Exchange of Populations for Turkey”, içinde Renée Hirschon (der.), Crossing the Aegean, s. 39-52.
13 Fuat Dündar, Modern Türkiye’nin Şifresi (İstanbul: İletişim Yayınları, 2008); Ryan Gingeras, Sorrowful Shores: Violence, Ethnicity, and the End of the Ottoman Empire, 1912-1923 (Oxford: Oxford University Press, 2009).
14 Erol Ülker, “Assimilation of the Muslim Communities in the First Decade of the Turkish Republic (1923-1934)”, European Journal of Turkish Studies, https://ejts.revues.org/2123; Nurşen Gürboğa, “1923 Nüfus Mübadelesi ve Mübadil Romanlara Yönelik İskân ve Denetim Politikaları”, Toplumsal Tarih, No. 263 (Kasım 2015).
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE MODERN DEVLET PRATİKLERİ VE DÖNÜŞEN KİMLİKLER Pınar Şenışık

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 24 Eki 2020, 17:49

Bu makale, nüfus mübadelesi kapsamında Türkiye’ye gelen göçmenlerin yaratmış olduğu nüfus hareketliliğini incelemeyi amaçlamaktadır. Nüfus mübadelesiyle Türkiye’ye gelen göçmenlerin iskân edilmeleri ve iskân edilecekleri bölgelerin belirlenmesi en önemli sorunlardan biriydi. İskân sorunu, göçmenler daha Türkiye’ye gelmeden önce ortaya çıkmış, sonrasında ise büyümüştür. Bazı göçmenler, iskân edildikleri bölgelerde büyük sosyo-ekonomik sorunlarla karşılaştılar. Bunun neticesinde, geçim ve yaşam koşullarının daha iyi olduğu yerlere yöneldiler ve yeni arayışlar içine girdiler.18 Diğer bir deyişle, Türkiye içinde yeni bir göç hareketi meydana geldi. 1920’li yıllarda yönetici elitler, bu nüfus hareketliliğini ve mübadillerin başlattığı iç göç dalgasını yasal düzenlemeler, talimatnameler ve iskân kanunları yoluyla kısıtlamaya ve kontrol altında tutmaya çalıştılar.


Kuramsal Yapı ve Kimliklerin Yeniden Tanımlanması


Erken Cumhuriyet döneminde merkezi hükümet ve yerel idareler, göç hareketlerini denetlemek, kontrol altında tutmak ve göçmenleri disipline etmek amacıyla çeşitli gözetleme pratiklerini uygulamaya soktular. Yüzyıllar boyunca hem Avrupa’da ve hem de Osmanlı İmparatorluğu’nda göç hareketlerini düzenlemek, modern devletin belirgin özelliklerinden biri olmuştur. Bu makalede, 1920’li yıllarda nüfus mübadelesiyle Türkiye’ye gelen göçmenlerin içinde yer aldığı nüfus hareketliliğini kontrol etmek amacıyla yapılan yasal düzenlemeler, Anthony Giddens’ın “gözetleme” ve Michel Foucault’nun “yönetim zihniyeti” (governmentality) kavramları üzerinden değerlendirilecektir.19 Ele alınan dönemde Türkiye’de merkezi hükümet, ayrıntılı nüfus istatistikleri hazırladı, mübadilleri etnik-kültürel ve mesleki temelde sınıflandırdı ve nüfusu denetim altında tutmaya çalıştı. Bu açıdan bakıldığında, bireylerin hareketlerini yönetme ve gözetim altında tutma pratikleri, erken Cumhuriyet döneminin yönetim zihniyetinin bir parçasıdır diyebiliriz. Dolayısıyla, bütün bu idari pratikleri ve gözetleme mekanizmalarını, modern devletlerin yönetim zihniyeti bağlamında incelemek mümkündür. Bu makalenin amacı da bunu nüfus mübadelesi üzerinden göstermektir.


16 Kemal Arı, Büyük Mübadele: Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925) (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt
Yayınları, 2003); Nedim İpek, Mübadele ve Samsun (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000).
17 Örneğin bkz. Yıldırım: Diplomasi ve Göç.
18 Arı: Büyük Mübadele, s. 156.
19 Anthony Giddens, The Nation-State and Violence (Oxford: Polity Press, 1987); Michel Foucault, Discipline and Punish: The Birth of the Prison (çev. Alan Sheridan) (New York:
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE MODERN DEVLET PRATİKLERİ VE DÖNÜŞEN KİMLİKLER Pınar Şenışık

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 24 Eki 2020, 17:53

Hem Türkiye’de hem de Yunanistan’da, nüfus mübadelesi ulus inşa sürecinin vazgeçilmez bir parçası olarak görülmüştür. 20. yüzyılın başında bir yanda sınırlarını genişleterek daha geniş ve daha büyük bir ulus-devlet kurma yönünde irredantist emeller besleyen milliyetçi Yunan kadroları, diğer yanda ise muhayyel bir Türk ulusu kurma çabasında olan Türk milliyetçi kadroları vardı.20 Kısacası, hem Anadolu hem de Balkan toprakları, yoğun bir ulus inşa sürecine sahne oldular. Anastasia Karakasidou’nun söylediği gibi, “milliyetçilik ideolojisi ulusun ortak kaderini vurgulayarak, bireylerin şahsi deneyimlerini ve hatıralarını kırıp dökerek onların yeni dâhil oldukları ulusal grubun tecrübeleri ve hatıraları içine sığdırdı”.21 Karakasidou’ya göre, ulusal kimlik inşa süreçlerinde, daha önce coğrafi kökene ve mesleklere göre tanımlanmış olan eski toplumsal kimlikler olumsuzlandı ve insanlara yeni ulusal kategoriler dayatıldı.22
Ulusu “doğası itibarıyla hem sınırlı hem de egemen” muhayyel bir cemaat olarak tanımlayan Benedict Anderson, kitle iletişim araçları, ulusal dil ve eğitimin standartlaştırılması ve nüfus sayımı aracılığıyla ulusal kimliğin üretilmesinde devletin rolüne işaret eder. Diğer bir deyişle, eğitim sistemi ve kitle iletişim araçları gibi “ideolojik aygıtlarını” kullanan devlet, ulus için tutarlı bir kimlik inşa etmiş olur.23 Nitekim devlet, ulusal kimliğin inşası sürecinde en önemli
aktörlerden biridir. Ancak milliyetçilikle ilgili yapılan çalışmalar, ulusun anlam kazanmasında toplumsal ve kültürel süreçlerin de çok önemli rolleri olduğuna dikkat çekmektedir. Örneğin, Michael Herzfeld, ulus-devleti, gündelik pratiklerin uzağında ve dışında bir “düşman” olarak değil aksine, toplumsal hayatın ayrılmaz bir parçası olarak almamamız gerektiğini vurgular.24 Herzfeld’e göre, ulus, kültürel mahremiyet veya mizaç, utanç ve gurur gibi terimlerle analiz edilebilir.25
20. yüzyılın başında bu coğrafyada kurulan diğer ulus-devletlerde olduğu gibi Türkiye de, Anderson’ın belittiği şekilde, standart eğitim, ulusal kimlik inşası ve nüfus sayımı gibi devletin ideolojik aygıtlarını kullanarak toplumda Türk ulusal kimliğini inşa etmeye çalışmış ve bunda başarılı olmuştur. Ulus-devlet bu tür ideolojik aygıtlarını kullanarak standart bir kimlik inşa ederken, öte yandan bireyler de toplumsal ve bireysel hafızaları, gündelik yaşam pratiklerinden yola çıkarak farklı kimlikler inşa etmişlerdir. Dolayısıyla bu makale, kimlik inşasında tek parti rejiminin ideolojik ve siyasi pratiklerine vurgu yapar. Ancak unutulmaması gereken nokta, 1923 Türk-Yunan mübadelesi kapsamında Türkiye’ye gelen mübadiller de kimlik inşa sürecine aktif olarak katılmışlar ve Herzfeld’in belirttiği şekilde toplumsal hayatın içinde kendi yerel kimliklerini yeniden inşa etmişlerdir.
Nüfus mübadelesi kimlik algılamalarının yeniden kurgulanmasına ve “mübadil”26, “mülteci”, “yerli”, “yerel” gibi yeni sosyal kategorilerin oluşmasına katkıda bulundu. Türkiye’den Yunanistan’a giden Ortodoks Rumlar kendilerini mülteci olarak tanımlarken, Yunanistan’dan Türkiye’ye gelenler kendilerini mübadil olarak tanımladılar. Bunun nedeni, Türkiye’ye gelen göçmenlerin çok büyük bir bölümünün Lozan Antlaşması imzalandıktan sonra belli bir denetim altında Türkiye’ye gelmiş olmasıdır.27
Kimlik algılamalarının yeniden kurgulanmasında yukarıdan aşağıya dayatılan bu hegemonik süreçlerin rolü de bulunmaktadır. Ancak bu kimliklerin yeniden üretilmesinde toplumsal hayat, kişisel deneyimler, gündelik pratikler ve toplumsal-mekânsal süreçler de yer tutmaktadır.




Vintage Books 1979): Son yıllarda Osmanlı tarihçileri, bazı idari reformların uygulanması, modernleşme süreci ve nüfus hareketlerinin kontrol altına alınmasını Giddens’ın ve Foucault’nun kavramlarını kullanarak açıklama eğilimindedirler. Bkz. Khaled Fahmy, All the Pasha’s Men: Mehmed Ali, His Army and the Making of Modern Egypt (Cambridge: Cambridge University Press 1997); Nadir Özbek, “Policing the Countryside: Gendarmes of the Late 19th Century Ottoman Empire (1876-1908),” International Journal of Middle Eastern Studies, No. 40, 2008, s. 47-67; Nalan Turna, 19. y.y’den 20. y.y’ye Osmanlı Topraklarında Seyahat, Göç ve Asayiş Belgeleri: Mürur Tezkereleri (İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2013); Christoph Herzog, “Migration and the State: On Ottoman Regulations Concerning Migration since the Age of Mahmud II”, U. Freitag, M. Fuhrman, N. Lafi ve F. Riedler (der.), The City in the Ottoman Empire: Migration and the Making of Urban Modernity içinde (London and New York: Routledge, 2011), s.117–34.
20 Karakasidou: Buğday Tarlaları Kan Tepeleri, s. 190.
21 A.g.e., s. 31.
22 A.g.e., s. 136.
23 Benedict Anderson, Imagined Communities (Londra: Verso 1991), s. 36.
24 Michael Herzfeld, Cultural Intimacy: Social Poetics in the Nation-State (New York and London: Routledge, 2005), s. 3-4. Ayrıca bkz. Homi K. Bhabha (der.), Nation and Narration (London, New York: Routledge, 1990).
25Amy Mills, Hafızanın Sokakları: İstanbul’da Peyzaj, Hoşgörü ve Ulusal Kimlik (çev. Cem
Soydemir) (İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2014), s. 42-44.
26 Mübadil, mübadele olunmuş, başkasının yerine getirilmiş, bir şeye bedel tutulmuş anlamına gelir. Bkz. Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat: Eski ve Yeni Harflerle (Ankara: Aydın Kitabevi, 1993).
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE MODERN DEVLET PRATİKLERİ VE DÖNÜŞEN KİMLİKLER Pınar Şenışık

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 24 Eki 2020, 17:55

İnsanların kendilerini tanımlarken “etnisite” veya “milliyet”e dayalı kategorileri kullanmaları, ulus-devletin ve milliyetçiliğin oluşum sürecinde ortaya çıkmıştır. Fakat insanların kendilerini tanımlamalarının birçok yolu vardır. Bunlar, töre ve din kadar geçim kaynakları, ekonomik statü ve evlilik bağlarına dayanabileceği gibi,28 doğulan ev, eski mahalle, bahçedeki zeytin veya portakal ağaçları gibi, başka bir deyişle din, dil ve etnisiteyle özdeşleştirilmeyen ve insanları birleştiren ve kendilerini tanımlamalarını sağlayan kategoriler de olabilmektedirler. O halde, Ammy Mills’in dile getirdiği gibi, “devlet milliyetçi ideolojiyi üretmede ne denli güçlü olursa olsun, insanların bunu kendi aralarında çözümleme şekilleri değişken ve tahmin edilemezdir; bireysel kimlikler çeşitlilik gösterir,…bireyler ulusla ilişkili olarak birden fazla kimliğe sahip olabilir”.29 Başka bir deyişle, devletin inşa ettiği ulusal kimlikle, insanların kendileri tanımlama biçimleri birbirinden farklıdır. Burada unutulmaması gereken nokta, kimliklerin ve bireysel aidiyetlerin durağan yapılar olmadığı, sürekli yeniden üretilen ve inşa edilen pratikler olduğudur. Mübadele kapsamında Türkiye’ye gelen Giritli Müslümanların kimliklerini ve aidiyetlerini yeniden inşa ettikleri aşikârdır. Kısacası, yönetici elitler, Giritli mübadilleri Türk ulusal kimliğine dahil etmek için çeşitli pratikler uygularken, Giritli Müslümanlar ise Giritli kimliğini yeniden üretmişlerdir.

27 Elif Yılmaz, “Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Ayvalık”, (İstanbul: Yayınlanmamış Doktora
Tezi, Marmara Üniversitesi, 2006), s. 126.
28 Karakasidou: Buğday Tarlaları Kan Tepeleri, s. 172.
29 Mills: Hafızanın Sokakları, s. 45.
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE MODERN DEVLET PRATİKLERİ VE DÖNÜŞEN KİMLİKLER Pınar Şenışık

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 24 Eki 2020, 18:07

Giritli Müslümanlar ve Nüfus Mübadelesi

Hiç kuşkusuz, nüfus mübadelesinden en çok etkilenen coğrafyalardan biri Girit Adası’dır. 1897 Girit İsyanı’nından sonra Girit’te muhtariyet idaresi kuruldu ve Kasım 1898’de Osmanlı askerleri adayı terk ettiler. Ada, Balkan Savaşları’ndan sonra Yunanistan’la birleşti.30 Bu süreçte birçok Giritli Müslüman, Osmanlı İmparatorluğu’nun farklı bölgelerine göç etmek durumunda kaldı. Ancak burada unutulmaması gereken nokta, 1923 yılına kadar önemli denilebilecek bir sayıda Müslüman cemaatin Girit’teki varlığını sürdürmüş olmasıdır.
1897 yılında adadaki Müslümanların nüfusu 70.000’di. Müslüman nüfus, toplam 300.000 olan nüfusun % 23’ünü oluşturmaktaydı. 1900’de yapılan nüfus sayımı, Müslümanların sayısında azalma olduğunu ortaya koymaktadır. Bu sayıma göre, adanın toplam nüfusu, 303.553 idi. Bu toplam içinde Müslümanlar,
33.496 (%11), Hıristiyanlar, 269.319 (% 88) ve Yahudiler 728 kişiydi (%1). 1900 ile 1908 arasında Müslüman nüfusta meydana gelen hızlı azalma yavaşladı ve bir sonraki yıl nüfus 37.000 oldu. 1911 nüfus sayımına göre, Müslüman nüfus, devam eden göç neticesinde tekrar 27.852’ye düştü.31 Mübadele kapsamında Kandiye’den 13.975 ve Hanya’dan 8.837 Giritli Müslüman Anadolu’ya gelmiş ve Ayvalık, Edremit, Mersin ve civarına yerleştirildi.32
19. yüzyıl boyunca patlak veren isyanlar ve tırmanan şiddet, adanın tamamına yayılınca birçok Giritli Müslüman da evlerini ve topraklarını terk etmek durumunda kaldı. Bazıları ise adada kalmayı tercih ettiler. Örneğin, 28 Ağustos 1922 tarihinde Giritli Müslüman Hüseyin Haniotakis, Yannousi’nin verimli topraklarının dört yıl müddetle Resmo Cemaat-i İslamiye İdaresi tarafından kendisine kiraya verilmiş olmasından oldukça memnundu. Ancak Hüseyin Haniotakis, bundan yalnızca on gün sonra Anadolu’da Yunan ordusunun Türk ordusu tarafından yenileceğini ve 24 Temmuz 1923’de Yunanistan ile Türkiye arasında Lozan Antlaşması’nın imzalanacağını ve yapılan antlaşmaya göre Giritli Müslümanların adayı terk edeceklerini bilmiyordu. Elbette ki Hüseyin Haniotakis’in durumu istisnai değildir. Aksine değişen ve dönüşen bir coğrafyada, Giritli Müslümanların hepsi aynı hislere veya çıkarlara sahip değillerdi.33
1923 Türk-Yunan nüfus mübadelesinin mübadilleri, geleneksel çalışmalarda savunulduğu gibi yani “ulus-devletin uygulamaları karşısında pasif aktörler” değillerdi.34 Kısacası, mübadillerin “pasif aktörler” olduğunu iddia eden geleneksel literatürden farklı olarak, bu makale onların iskân sürecinde aktif rol oynadıklarını öne sürmektedir. Bunu, Giritli mübadillerin merkezi iktidara ve yerel yöneticilere göndermiş oldukları dilekçelerden yola çıkarak
örneklendirecektir.35
Bu makalede, Giritli mübadiller tarafından gönderilen dilekçeler dikkate alınmıştır. Bunların incelenmesiyle, dilekçe sahiplerinin şikâyet ve taleplerini nasıl aktif bir şekilde ilettiklerini göstermek ve devlet-toplum ilişkisinin farklı açılarını ortaya koymak mümkündür. Bu dilekçeler, “madun konuşamaz” (subaltern cannot speak) biçimindeki yaklaşımın aksine, göçmenler ulus-devletin gözetleme ve denetim altına alma yönündeki pratikleri karşısında “pasif aktörler” olmadığını kanıtlamaktadır.36



30 Pınar Şenışık, The Transformation of Ottoman Crete: Revolts, Politics and Identity in the Late
Nineteenth Century (London, New York: I.B. Tauris, 2011), s. 66.
31 A.g.e., s. 230.
32 Ayşe Nükhet Adıyeke, Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı (1896-1908) (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2000), s. 268.
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE MODERN DEVLET PRATİKLERİ VE DÖNÜŞEN KİMLİKLER Pınar Şenışık

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 24 Eki 2020, 18:12

“Türklüğün” Tanımı

Nüfus mübadelesiyle Anadolu’ya gelmiş olan Müslüman nüfus, kendi içinde çeşitlilik sergiliyordu. Lozan müzakerelerinde mübadeleye tabi tutulan nüfusun tespitinde ana ölçüt dindi. Dinin ana ölçüt olarak belirlenmesinde, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki “millet sistemi” ve Ziya Gökalp’in ulus ve milliyetçilik anlayışının etkili olduğu iddia edilmektedir. Gökalp, Türklüğü tanımlarken dil ve kültürün önemine işaret ederken dine de önemli bir rol atfeder. Zira Gökalp’e göre din, ortak kültürün oluşumunda önemli bir faktördür.37 Mübadele sonrası her iki ülkenin nüfusu, dinsel açıdan türdeşken, etnik ve kültürel özellikleri açısından türdeşliklerinden söz etmek mümkün değildir. Özellikle Boşnak, Arnavut, Pomak ve Roman göçmenlerin yerleştirildikleri yerleri ve yerli nüfus içindeki oranlarını tespite yönelik düzenlenen ve ilgili vilayetlerden istenen nüfus cetvellerinde38 Türk dili ve kültürüne tabi görülmeyen ve güvenlik açısından “sakıncalı” bu toplulukların dağılımının denetlenmesi göze çarpmaktadır. Ayrıca 1923 ve 1924 yılları arasında, Boşnak, Arnavut ve Pomaklar, Batı Anadolu, Trakya ve Doğu Anadolu gibi hassas sayılan sınır bölgelerinden iç bölgelere gönderildiler. Girit’ten gelen göçmenlerin büyük bir bölümü Yunanca konuştuklarından dolayı hem yönetici elit hem de yerel halkın bazı ayrımcı söylem ve uygulamalara maruz kaldılar.39
Büyük Millet Meclisi kürsüsünden Türk-Yunan nüfus mübadelesinin dini bir temelde yapılmış olduğu, mübadillerin etnik ve dilsel çeşitliliğinin denetim altında tutulması gerekliliği ile bu nüfusun Türk karakteri sıklıkla dile getiriliyordu. Örneğin, İzmir Mebusu Mahmut Celâl Bey, bir konuşmasında meclise şöyle seslendi:
Beynelmilel mübadele muahedenamesinde Türk-Yunanistan tabiiyetinde bulunan Müslüman dininde olanların mübadelesi ve Türkiye'de Türk Ortodoks dininde bulunanların mübadelesi esası tekarrür etmiştir. Bunun da o celseye ait zabıtları tetkik olunduğu zaman görülür ki: Müslüman dininde bulunan Yunan tebaasından maksadımız Türk olanlardır ve sarih olarak izah edilmiştir ve bu da muhterem Rıza Nur beyefendinin ifadeleri ile ve mösyö Montanyan'ın ifadeleri ile teyit olunur.40


Mahmut Celâl Bey konuşmasında ayrıca, Giritlilerin iskânı hususunda şunları dile getirmişti:

Beynelmilel muahede ahkâmına tevfikan evet efendiler bunların içerisinde bir kısım vardır ki Türkçe konuşmuyorlar ve ezcümle Giritliler. Giritlilerin içinde çok samimî bildiklerim, dostlarım vardır. Kendilerini çok yakından tanıdığımı iddia edebilirim. Bunlar Rumca konuştuklarına rağmen hatta aileleri içerisinde tek bir kelime bile Türkçe konuşmasını bilmediklerine rağmen hemen diyebilirim ki Yunanlılara düşmandırlar.41
Lozan Konferansı tamamlanmadan bir hafta önce yani 17 Temmuz 1923’te göçmenlerin kabulü ve iskân bölgelerine nakli için gerekli olan süre ve koşullar, ilgili komisyonların görevleri ve diğer idari konular, 32 maddeden oluşan “Encümen-i Vükela Karar-ı Aliyesine Tevfiken Tadilen Tanzim Olunan Talimatname” adlı ilk ayrıntılı protokol ile tanımlandı. Bu protokol, göçmenlerin geldikleri bölgenin iklimin özellikleri, sahip oldukları meslekler ve yetenekleri vb. hususları içeriyordu.42 Protokolün on yedinci maddesinde, “Türk mübadillere” hükümetten herhangi bir talepte bulunmamak şartıyla kendi imkânlarıyla yerleşmek istedikleri bölgeye karar verme hakkını tanınmakta, on sekizinci maddesi ise, “gayri Türk” mübadillerin hükümetin göstereceği yerlerde iskânı kabule mecbur olduklarını belirtiliyordu.43 Yukarıda da belirtildiği gibi,
Türkiye’ye gelenler ile Yunanistan’a gidenler, din açısından türdeş olmakla birlikte, etnik köken, dil ve kültür açısından önemli farklılıklara sahiptiler. Örneğin, Türkiye’ye Rumca, Arnavutça, Bulgarca, Ladino, Ulah, Slav ve Roman dilleri konuşan çeşitli Müslüman topluluklar, Yunanistan’a ise Türkçe konuşan Rum ve Niğde, Nevşehir, Kayseri, Konya ve civarında yaşayan ve anadilleri Türkçe olan Rum Ortodokslar göç etmişti.44



33 Elektra Kostopoulou, “The Art of Being Replaced: The Last of the Cretan Muslims Between the Empire and the Nation-State”, Jorgen Nielsen (der.), Religion, Ethnicity and Contested Nationhood in the Former Ottoman Space içinde (Leiden: Brill, 2012), s. 129-130.
34 Yıldırım: s. 21.
35 Unutulmaması gereken nokta, merkez hükümete veya yerel yöneticilere dilekçe yazma
pratiğinin yalnızca erken Cumhuriyet dönemine özgü bir pratik olmadığıdır. Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşayan ahali farklı konulardaki şikâyetlerini ve taleplerini dile getirmek üzere sıklıkla merkez hükümete dilekçe göndermekteydi. Dolayısıyla dilekçe yazımı Osmanlı İmparatorluğu’nda yaygın ve bürokrasinin kurumsallaşmış pratiklerinden biri olarak
değerlendirilebilir. Bkz. Rhoads Murphey, “Continuity and Discontinuity in Ottoman Administrative Theory and Practice during the Late Seventeenth Century”, Poetics Today, Vol.1, No. 4 (1993), s. 419-443; Yuval Ben-Basat, Petitioning the Sultan: Politics and Justice in Late Ottoman Palestine (London, New York: I.B.Tauris, 2013); Nilay Özok Gündoğan, “A ‘Peripheral’ Approach to the 1908 Revolution in the Ottoman Empire: Land Disputes in Peasant Petitions in Post-Revolutionary Diyarbekir”, Joost Jongerden and Jelle Verheij (der.), Social Relations in Ottoman Diyarbekir, 1870-1915 içinde (Leiden: Brill, 2012), s. 179-215; Yiğit Akın, “Reconsidering State, Party, and Society in Early Republican Turkey: Politics of Petitioning”, International Journal of Middle East Studies, 39 (2007), s. 435-457.
36 Gündoğan: “A ‘Peripheral’ Approach to the 1908 Revolution in the Ottoman Empire”, s. 198.
37 Aktar: “‘Turkification’ Policies in the Early Republican Era”, s. 31.
38 Örneğin bkz. CA 272 00 12 41-12 15.11.1923.
39 Gürboğa: “1923 Nüfus Mübadelesi ve Mübadil Romanlara Yönelik İskân ve Denetim
Politikaları”, s. 39
40 TBMM Zabıt Ceridesi, Devre II, Cilt: 10, İçtima: 2, 5.11.1341, s. 53.
41 A.g..e., s. 53.
42 Yıldırım: Diplomasi ve Göç, s. 236.
43 Gürboğa: “1923 Nüfus Mübadelesi ve Mübadil Romanlara Yönelik İskân ve Denetim
Politikaları”, s. 37.
44 A.g.m., s. 36.
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Cevapla

Kimler çevrimiçi

Bu forumu görüntüleyen kullanıcılar: Hiç bir kayıtlı kullanıcı yok ve 5 misafir