VATAN,TOPRAK SEVGİSİ VE GİRİTLİLERİN SIKINTILI GÜNLERİNİN MANİLERİ

[eyuphuseyin]

VATAN,TOPRAK SEVGİSİ VE GİRİTLİLERİN
SIKINTILI GÜNLERİNİN MANİLERİ

Tüm dünya sakinleri gibi Giritliler de toprak ve vatanlarına bağlıdırlar.Rum kökenli olsun Türk kökenli olsun tüm Giritlilerde adalarına olan sevgi en üst düzeydedir.Hele bir de ayrılık olunca bu duygu büs bütün ön saflarda yer alır.Giritliler bu duygularını manilerle ifade etmesini severler.Aşağıda bu konuda söylenmiş ve yazılmış manilerden bir kısmı verilmektedir.Bunlardan örneğin 1.numaralı manide olduğu gibi vatan ve toprak sevgisini daha iyi ifade edebilen sözcüklere az rastlanır.Psiloriti Girit adasının en yüksek dağı olup (2498 metre)adanın her yerinden görünür.Mitolojiye de konu olmuş ve İda dağı diye de anılan bu dağ Girit’in simgesidir.
Lozan mübadelesi ile adadan ayrılarak Anavatana göç eden Giritli Türkler de vatan ve toprak özlemi konusunda çok sayıda maniler dizmişlerdir.Aşağıdaki 14,15,16 ve 17 numaralılar daha çok Girit Türklerinin adada geçirdikleri son yıllardaki zor günlerinde,ana vatan’a seslenişle yardım talebinde bulunmak amacıyla söylenmiş ve yazışmış,diğerlerinin bir kısmı ise mübadeleden sonra Girit’e duyulan sevgi ve hasretin ifadesi olarak düzenlenmiş manilerdir.
Bu gün Girit’te yaşayan insanların önemli bir bölümü mübadele esnasında daha çok batı Anadolu’dan oraya göç etmiş Rumlardır.Onlar da Anadolu’da terk ettikleri yerlerin özleminiGirit ortamına uyarak manilerle ifade etmektedirler.Ama bu gün de Girit’te Girit sevgisi her fırsatta vurgulanmakta ve bu günün Giritlileri de Giritlilikleri ile onur duymaktadırlar.Açınız Girit radyolarını hemen her akşam Girit manileri söylenmekte ve terennüm edilmektedir.Her ara verilişte Kritika dedikleri kendi dillerine önem verilerek vurgu yapılmaktadır.Manilerin içerisinde bir çok sözcüğü Girit diyalektine uygun olarak söylemeye çaba sarf etmektedirler.Bu gün hala Girit ve Giritlilikle ilgili onurlandırıcı yeni maniler dizilmekte ve yayımlanmaktadır.’’Yasu mana yasu Kriti yasu yero psiloriti’’(Yaşa ana,Yaşa Girit,Yaşa yaşlı Psilorit) ve ‘’İ Kritiçes madinades dhen e papsane,çe dhe tha papsune sta Kritika homata’’ (Girit manileri Girit’in topraklarında bitmedi ve bitmeyecek) derler.Eskiden beri Girit’te maniler,melodilerle terennüm edilmekte ve bu arada başlangıçtan beri kaval,lira (Girit kemençesi),mandolin,buzuki,keman gibi müzik aletleri ile melodiler çalınmaktadır.Ama bunların içerisinde en çok rağbet göreni Girit lirası olup bunun için Giritte ‘’an eşi i Kriti dhiyo psişes i proti ine i lira’’yani Giritin iki canı varsa bunlardan birincisi liradır derler.
1.
Opu ça pào tha vastò hòma apto Psiloriti
Na to skorpìzo na yeni òlos o kòzmos Krìti.

Gideceğim tüm yerlere Psiloritten toprak taşıyacağım
Onu serpeyim ki her yere tüm Dünya Girit olsun.
2.
Opu tha pas tha kuvalas homa apto Psiloriti
Àhi çe na yenùdane òlos o kòzmos Krìti

Gideceğin tüm yerlere toprak taşı Psilorit’ten
Ah bir oluverseydi bütün Dünya Girit’ten.
3.
Òpu ça pas na kuvalàs hòma apto Psilorìti
Na to skorpìzis na yeni òlos o kòzmos Krìti

Gideceğim tüm yerlere toprak taşı Psilorit’ten
Onu serp ki her bir yere tüm Dünya olsun Girit’ten.
4.
Otan e şçèftiçe o Theòs ti ji na simatìsi
İ fere pètres çe nerò çe hòma apu ti Krìti.

Düşündüğünde Tanrı yeryüzünü yaratmayı
Getirttiydi Girit’ten suyu,taşı,toprağı.
5.
Hòma tha klèpso çe nerò apu to Psilorìti
Na to skorpìzo na yeni òlos o kòzmos Krìti.

Çalacağım toprak ve su yüce Psiloriti’den,
Her yere serpeyim olsun bütün Dünya Girit’ten.
6.
Klène çe sto Àyvali ma çe sti Krìti klène,
Ya tsi pòlemus pàndote olo i meğàli ftène.

Ayvalıkta ağlıyorlar Girit’te de ağlıyorlar,
Savaşlar için her zaman büyükleri suçluyorlar.
7.
Klène çe sto Àyvali ma klène çe sti Vùrgla
Dhìhnun pos i ağàpimas dhen ine edhà çenùrya

Ayvalıkta da ağlıyorlar Vurgla’da da ağlıyorlar
Gösteriyorlar ki sevgimiz yeni değil diyorlar.
8.
Òpşos sti Krìti yenithì kserizomo dhe pşàni
Eşi ti Krìti mèsatu mèhri put ha pothàni

Girit’te doğan kimse kökünden koparılamaz,
Girit’i içinde taşır ta ölümüne kadar.

HER YÖNÜ İLE GİRİT
Prof.Dr.Hakkı BİLGEHAN