Alman Akademiyasının Türkiye - Yunanistan Nüfus Mübadelesi’ne Bakışı Barış Özdal

[eyuphuseyin]

Alman Akademiyasının Türkiye -
Yunanistan Nüfus Mübadelesi’ne Bakışı

Barış Özdal







Giriş
Türkiye ve Yunanistan arasında 30 Ocak 1923 tarihinde imzala- nan “Türk ve Rum Ahalinin Mübadelesine İlişkin Sözleşme ve Pro- tokol”ü, daha sade bir isimle ifade edersek Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi’ni1 tarihsel ve siyasi perspektiflerden analiz etmek mümkündür.
Bu analiz kapsamında konunun daha iyi anlaşılabilmesi için et- kili olan içsel, dışsal ve konjonktürel faktörlerin de hiç şüphesiz dikkate alınması gerekmektedir. Lakin özellikle Türkçe ve Yunanca literatür dikkate alındığında bu analiz düzeylerinin Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi üzerinde sadece yakın periyotta (20. yüzyıl) etkili olan faktörleri irdelediği saptanmaktadır. Diğer bir deyişle Türk- Yunan Nüfus Mübadelesi’ni etkileyen orta (18. ve 19. yüzyıllar) ve uzun (14–17. yüzyıllar) periyotlardaki faktörler ekseriyetle unutul- makta olup konu sadece 20. yüzyılın başından itibaren yaşanan gelişmeler kapsamında irdelenmektedir.
Daha net bir biçimde ifade etmek gerekirse Mübadele’yi anlamamız için sadece Türkçe ve Yunanca literatür üzerinden 20. yüzyılda etkili olan (siyasi, tarihsel, demografik ve ekonomik vb.) faktörleri analiz etmek tutarlı olsa da akademik açıdan yeterli değildir. Zira 18. ve 19. yüzyıllar itibarıyla “Doğu Sorunu”, “Gerileme Dö- nemi Osmanlı Devleti’nde Toprak Kayıpları”, “Tımar Sisteminin Bozulması” ve “Balkanlardan Anadolu’ya Yapılan Göçler” ile 14–
17. yüzyıllar yani Klasik Dönem itibarıyla “Gaza ve Cihat İlkeleri”, “İstimalet Politikası”, “Millet Sistemi”, “Tımar Sistemi”, “Celali İsyanları”da Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi kararının aldığı 20. yüzyılın duygusal ve düşünsel iklimini derinden etkilemiş yani “zeit geist”ını oluşturmuştur.


* Prof. Dr., Bursa Uludağ Üniversitesi İİBF, Uluslararası İlişkiler Bölümü Si-
yasi Tarih Anabilim Dalı & Diplomasi Araştırmaları Derneği Başkanı e-
posta: barisozdal@gmail.com
1 Detaylı bilgi için bkz.; Barış Özdal, “İşgücü Göçünün Tarihsel Gelişimi”,
Barış Özdal, (Ed.), Uluslararası Göç ve Nüfus Hareketleri Bağlamında Türkiye, 1. Baskı, Bursa: Dora Yayınları, 2018, ss. 41-42.

[eyuphuseyin]

BELGE 1.png (414.89 KiB) 2283 kere görüntülendi

Gerek Türkçe gerekse Yunanca literatür incelendiğinde ise 20. yüzyıldan bakıldığında Türkiye’nin ve Yunanistan’ın Nüfus Mübadelesi ile ulaşmak istediği temel amacın homojen (türdeş) ulus devlet yaratma olduğu görülmektedir.2 Ancak dinsel, etnik ve kültürel homojenliğin arka planında ise 14. yüzyıldan itibaren oluşmaya başlayan ve Osmanlı Devleti’nin dağılma döneminde yaşanan gelişmelerle netlik kazanan tarihsel bir güvenlik algısı yattığı unutulmamalıdır. Bu süreçte aşağıdaki haritada net bir biçimde görüldüğü üzere özellikle 1770-1923 döneminde 5 milyon Müslüman ve 1,9 milyon Hristiyan iradeleri dışında yer değiştirmek zorunda kalmıştır.3
Bu bağlamda çalışmada Türkçe ve Yunanca literatürün dışında mübadeleyi yakından inceleyen 3. taraflardan birisi olan Almanca literatürdeki temel bazı eserler üzerinden konu analiz edilecektir. Çalışmanın amacı ise tarihsel bir güvenlik algısı ile gerçekleştirilen Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi’nin Alman akademiyası (ve medyası) tarafından nasıl okunduğunu temel eserler üzerinden tespit etmektir.

BELGE 1.png (414.89 KiB) 2283 kere görüntülendi

2 Kader Özlem, “Bulgaristan-Yunanistan Nüfus Mübadelesi ile Türkiye-Yu-
nanistan Nüfus Mübadelesi Arasındaki Etkileşimin Değerlendirilmesi”, In-
ternational Journal of Social Inquiry, Cilt: 12, No:1, 2019, ss. 221-222.
3 Harita için bkz.; https://www.tc-america.org/images/big/displacement-
map.jpg (e.t. 19.01.2019)

BELGE 3.png (456.92 KiB) 2283 kere görüntülendi

[eyuphuseyin]

Türk ve Rum Ahalinin Mübadelesine İlişkin Sözleşme ve Protokol’ün Arka Planı
30 Ocak 1923 tarihinde imzalanan “Türk ve Rum Ahalinin Mübadelesine İlişkin Sözleşme ve Protokol”ü yani Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi’ni tarihsel ve siyasi perspektiflerden içsel, dışsal ve konjonktürel faktör üzerinden analiz etmek mümkündür. Bu bağlamda yakın periyotta (20. yüzyıl) etkili olan faktörleri yanı sıra Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi’ni etkileyen orta (18. ve 19. yüzyıl- lar) ve uzun (14–17. yüzyıllar) periyotlardaki faktörlerde hiç şüphesiz dikkate alınmalıdır. Her iki temel analiz düzeyinin ortak noktası ise haritada görüldüğü üzere Yunanistan’ın bağımsızlık süreci ve büyük ölçüde Osmanlı Devleti’nden elde ettiği toprak kazanımlarıdır.4
20. yüzyılda Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi’ne giden süreçte etkili olan temel kırılma tarihlerini ve olayları ise aşağıdaki gibi tespit etmek

BELGE 4.png (79.83 KiB) 2283 kere görüntülendi

Yüzyılın başındaki bu süreçte siyasi açıdan karar alıcıların askeri güvenlik temelli yaklaşımları; tarihsel açıdan taraflar arasında ki düşmanlıkların yönlendirici olması; demografik açıdan Anadolu nüfusunun 17,5 milyondan 12 milyona düşmesi; ekonomik açıdan ise mevcut tarım arazilerinin işlenmesinin mümkün olmaması etkili olmuştur. Genel ve soyut olarak aktardığımız bu temel faktörlerin etkisi ile aşağıdaki haritada görüldüğü üzere Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi gerçekleştirilmiştir.5

Mübadele Literatürüne Genel Bir Bakış

Mübadele üzerine yapılan çalışmaları yoğunluk açısından genel olarak 2. Dünya Savaşı Öncesi Dönem (…-1945), Soğuk Savaş Dönemi (1945-1991) ve Soğuk Savaş Sonrası Dönem (1991-2019) olarak kategorize etmek mümkündür6.
İlk dönem olan 2. Dünya Savaşı Öncesi (…-1945) süreçteki temel kırılma tarihlerini ve olayları aşağıdaki gibi tespit etmek mümkündür.




4 Harita için bkz.; https://www.reddit.com/r/FreeEuropeNews/duplicates/528
cso/the_territorial_evolution_of_greece_18321947/ (e.t. 19.01.2019)

BELGE 5.png (104.08 KiB) 2283 kere görüntülendi

5 Harita için bkz.; http://www.turkbilimi.com/turkiye-yunanistan-nufus-mu-

badelesi-veya-degisimi-1923-milli-degil-dini-degisimdir-neden/ (e.t.

19.01.2019) McCarthy’e göre 1912-1920 yılları arası dönemde 413.922 kişi göç etmiştir. Justin McCarthy, Ölüm ve Sürgün, (Çev. Bilge Umar), 7. Baskı, İnkılap Yayınevi, İstanbul, 1998, s. 110. Türk-Yunan Nüfus Müba- delesi öncesinde 1923’e kadar olan dönemdeyse 1 milyonun üzerinde Rum Anadolu’dan göç etmiştir. Kemal Arı, Büyük Mübadele – Türkiye’ye Zo- runlu Göç (1923-1925), 4. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2007 ss. 7-8.
6 Söz konusu dönemlerin temel özellikleri için bkz.; Barış Özdal, R. Kutay
Karaca, (Ed.), Diplomasi Tarihi II, 1. Baskı, Bursa: Dora Yayınları, 2019, passim.

[eyuphuseyin]

Görüldüğü üzere bu dönemde Avrupa’da azınlık sorunları ön plandadır. Özellikle Faşizmin yayılması sürecinde Almanya’da Adolf Hitler önderliğindeki Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi ile
(Nationalsozialistsche Deutsche Arbeiterpartei / NSDAP)
İtalya’da Benito Mussolini önderliğindeki Ulusal Faşist Parti, mübadele ve nüfus transferini sıklıkla gündeme getirmiştir. Bu süreçte dönemin uluslararası hukukuna uygun bir biçimde homojen ulus devlet yaratmanın başarılı bir örneği olarak Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi’nin ön plana çıktığı görülmektedir.
1945-1991 yılları arasında yaşanan Soğuk Savaş Dönemi’ndeki temel kırılma tarihlerini ve olayları da aşağıdaki gibi tespit etmek mümkündür.

BELGE 6.png (92.21 KiB) 2283 kere görüntülendi

Görselden de anlaşıldığı üzere Soğuk Savaş konjonktürü içinde yaşanan çatışmalar zorunlu göçlere yol açmakla birlikte mübadele uygulamaları pek fazla görülmemiştir. Bu durumun en temel nedeni bizce çatışmaların etnik veya dinsel temelli değil ideolojik olmasıdır.

BELGE 7.png (99.36 KiB) 2283 kere görüntülendi

Son dönem olan Soğuk Savaş Sonrası (1991-2019) Dönem’deki temel kırılma tarihlerini ve olaylarını ise aşağıdaki gibi tespit etmek mümkündür.
Soğuk Savaş Sonrası Dönem’deki çatışmalarsa etnik veya dinsel temellidir. Bu bağlamda “azınlık” hakları kapsamında “mübadele” ve “zorunlu nüfus transferi” tartışmaları yeniden gündeme gelmeye başlamıştır. Bu gelişmeler bir kez daha Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi’ni ön plana çıkartmıştır.

Alman Akademiyasının Türkiye - Yunanistan Nüfus Mübadelesi’ne bakışını aşağıda tam künyeleri verilen 1931 ile 2013 yılları arasında yazılan 3’ü makale 3’ü ise kitap olan 6 temel eser üzerinden genel hatları ile tespit etmek mümkündür.

• Gabriel Crestovitch, “Das griechisch-türkische Abkom-
men”, Zeitschrift für Politik, Vol. 20, 1931, pp. 412-417
• Leonidas Leontiades, “Der griechisch-türkische Bevölk-
erungsaustausch”, Max-Planck-Institut für ausländisches
öffentliches Recht und Völkerrecht, 1935, pp. 546-576
• Matthes Buhbe, Tiirkei: Politik und Zeitgeschichte, Opal-
den: Leske und Budrich, 1996.
• Udo Steinbach, Geschichte der Türkei, München: Beck,
2000.
• Athanassios Pitsoulis, “Vertreibung und Diplomatie: Hinter-
gründe und Umdeutungen des griechisch-türkischen
›Bevölkerungsaustauschs‹ von 1923”, MIS-Beiträge ; 36.
Osnabrück: IMIS, 2010, pp. 37-67.
• Michael Schwartz, Ethnische ‘Säuberungen’ in der Mo-
derne Globale Wechselwirkungen nationalistischer und rassistischer Gewaltpolitik im 19. und 20. Jahrhundert, Munich: 2013

[eyuphuseyin]

Söz konusu eserler bir bütün halinde analiz edildiğinde 1923- 1945 arası dönemde Türkiye - Yunanistan Nüfus Mübadelesi’nin Adolf Hitler önderliğindeki NSDAP’nin nasyonel sosyalist uygulamaları bağlamında ele alındığı görülmektedir. 1945-1991 arası dönemde ise konu daha çok Almanya’da yaşayan yabancı işçilerin sosyal entegrasyonu kapsamında irdelenmiştir.
1991 sonrası dönemde ise nüfus mübadelesi konusu bağlam değiştirmiş ve göçmenler yani yabancılar üzerinde ön plana çıkmaktadır. Alman medyası özellikle Kuzey Afrika ve Orta Doğu’dan Avrupa’ya olan göçler bağlamında konuya yaklaşmış ve aşağıda örnekleri görüleceği üzere nüfus değişimi kapsamında Türkiye - Yunanistan Nüfus Mübadelesi’ni adeta tekrar keşfetmiştir.

BELGE 8.png (235.84 KiB) 2283 kere görüntülendi

BELGE 9.png (273.63 KiB) 2283 kere görüntülendi

Almanca literatürde Türkiye ve Yunanistan arasında 30 Ocak 1923 tarihinde imzalanan Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi’nin 1923- 1945 arası dönemde Adolf Hitler önderliğindeki NSDAP’nin nasyonel sosyalist uygulamaları bağlamında ele alındığı görülmektedir. 1945-1991 arası dönemde ise konu daha çok Almanya’da yaşayan yabancı işçilerin sosyal entegrasyonu kapsamında irdelenmiştir. 1991 sonrası dönemde ise nüfus mübadelesi konusu kontekst değiştirerek, göçmenler yani yabancılar üzerinden ön plana çıkmaktadır.
Zira “Nüfus Bölümü: Ekonomik ve Sosyal İşler Bölümü Birleşmiş Milletler Sekreteryası” tarafından 2001 yılından itibaren yayımlanan "Yerine Göç" (ST / ESA / SER A./206) Raporu’nda, Almanya, Fransa ve İtalya gibi Avrupa Birliği (AB) ülkeleri için Orta Doğu ve Kuzey Afrika’dan gelen göçmenlerle bir “nüfus değişimi” yapılması önerilmektedir7. BM’nin bu Raporu’na göre ekonomik gücü koruması için 2015’ten 2035’e kadar her yıl yaklaşık 2 milyon göçmen Almanya’ya kabul edilmelidir. Diğer bir deyişle Almanya’nın toplam 11.4 milyon göçmen alması gerekmektedir. Bu durum ise bir sosyal patlama riskini beraberinde getirmektedir.8 Aşağıdaki harita üzerinden bu durum daha net bir biçimde anlaşılmaktadır.9 Zira sadece Alman özelinde 6,7 milyon yabancı bulunmaktadır.
Aktardığımız bu bilgilerden de anlaşıldığı üzere Alman Akade- miyasının yanı sıra Alman medyası da özellikle Kuzey Afrika ve Orta Doğu’dan Avrupa’ya olan göçler bağlamında nüfus değişimi konusuna göç, “yabancı istilası” ve güvenlik kapsamında yaklaş- maya başlamıştır. Türkiye - Yunanistan Nüfus Mübadelesi ise bu konjonktür içinde yeniden gündeme gelmektedir.








7 Raporun İngilizcesi için bkz., “Replacement Migration: Is It a Solution to
Declining and Ageing Populations ?”, https://www.un.org/en/develop-
ment/desa/population/publications/pdf/ageing/replacement-cover.pdf (e.t.
19.10.2019) Almancası için “Bestandserhaltungsmigration: Eine Lösung Für Abnehmende Und Alternde Bevölkerungen?”, www.un.org/esa/popula- tion/publications/migration/execsumGerman.pdf (e.t. 19.10.2019)

BELGE10.png (654.84 KiB) 2283 kere görüntülendi

[eyuphuseyin]

Kaynakça
ARI Kemal, Büyük Mübadele – Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925), 4.
Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2007.
....., “Bestandserhaltungsmigration: Eine Lösung Für Abnehmende Und Alternde Bevölkerungen?”, www.un.org/esa/population/publications/mig ration/execsumGerman.pdf (e.t. 19.10.2019)
....., “Replacement Migration: Is It a Solution to Declining and Ageing Popula- tions?”, https://www.un.org/en/development/desa/ ... lications/
pdf/ageing/replacement-cover.pdf (e.t. 19.10.2019)
BUHBE Matthes, Tiirkei: Politik und Zeitgeschichte, Opalden: Leske und
Budrich, 1996.
CRESTOVITCH Gabriel, “Das griechisch-türkische Abkommen”, Zeitschrift
für Politik, Vol. 20, 1931, pp. 412-417
http://www.turkbilimi.com/turkiye-yunan ... veya-degi-
simi-1923-milli-degil-dini-degisimdir-neden/ (e.t. 19,01,2019)
https://www.reddit.com/r/FreeEuropeNews ... e_territo-
rial_evolution_of_greece_18321947/ (e.t. 19,01,2019)

https://www.tc-america.org/images/big/d ... nt-map.jpg (e.t.

19,01,2019)
LEONTIADES Leonidas, “Der griechisch-türkische Bevölkerungsaustausch”,
Max-Planck-Institut für ausländisches öffentliches Recht und
Völkerrecht, 1935, pp. 546-576
McCARTHY Justin, Ölüm ve Sürgün, (çev. Bilge Umar), 7. Baskı, İnkılap
Yayınevi, İstanbul, 1998.
ÖZDAL Barış, “İşgücü Göçünün Tarihsel Gelişimi”, Barış Özdal, (Ed.), Ulus- lararası Göç ve Nüfus Hareketleri Bağlamında Türkiye, 1. Baskı, Bursa: Dora Yayınları, 2018, ss. 41-42.
ÖZDAL Barış, KARACA R. Kutay, (Ed.), Diplomasi Tarihi II, 1. Baskı,
Bursa: Dora Yayınları, 2019..
ÖZLEM Kader, “Bulgaristan-Yunanistan Nüfus Mübadelesi ile Türkiye-Yuna- nistan Nüfus Mübadelesi Arasındaki Etkileşimin Değerlendirilmesi”, In- ternational Journal of Social Inquiry, Cilt: 12, No:1, 2019, ss. 2019-238.
PITSOULIS Athanassios, “Vertreibung und Diplomatie: Hintergründe und Umdeutungen des griechisch-türkischen ›Bevölkerungsaustauschs‹ von 1923”, MIS-Beiträge; 36. Osnabrück: IMIS, 2010, pp. 37-67.
SCHWARTZ Michael, Ethnische ‘Säuberungen’ in der Moderne Globale

Wechselwirkungen nationalistischer und rassistischer Gewaltpolitik im 19. und 20. Jahrhundert, Munich: 2013.
STEINBACH Udo, Geschichte der Türkei, München: Beck, 2000. ULFKOTTE Udo, “Vereinte Nationen fordern Bevölkerungsaustausch von De-
utschland”, https://nixgut.wordpress.com/2015/12/04 ... fkotte-ve-

reinte-nationen-fordern-bevlkerungsaustausch-von-deutschland/ (e.t.

19.10.2019)

[eyuphuseyin]

MÜBADELE GÖÇMENLERİ
VE BURSA












EDİTÖR:
Dr. Hacer Karabağ


Yayın Kurulu:
Prof.Dr. Yusuf Oğuzoğlu
Prof.Dr. Kemal Arı
Prof.Dr. Barış Özdal