Vasıf Çınar-Velid Ebuzziya Davası Safiye Kıranlar

Girit Konulu Dergiler
Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Vasıf Çınar-Velid Ebuzziya Davası Safiye Kıranlar

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 28 Kas 2019, 08:59

Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (The Journal of Social and Cultural Studies) Cilt/Volume: III, Sayı/Issue: 6, Yıl/Year: 2017, ss. 63-92


Vasıf Çınar-Velid Ebuzziya Davası


Vasıf Çınar-The Case of Velid Ebuzziya






Safiye Kıranlar





Hem iğne değil, paslı çuvaldız sokuyorsun

Hafız… Yine dünyalara meydan okuyorsun!
1



Öz


Bu makalede Tevhid-i Efkâr gazetesi başyazarı Ebuzziyazade Velid Bey’in “Bend-i Yevmî” isimli köşesinde dönemin Maarif Vekili Vasıf (Çınar) Bey aleyhine kaleme aldığı yazılar nedeniyle Vasıf Bey’in açtığı dava ve dava sü-recinde yaşananlar anlatılacaktır. Davaya konu olan makaleler Maarif vekili Vasıf Bey’in Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile ilgili eleştirilerin devam ettiği sıra-da kaleme alınmış, muhafazakâr kimliğiyle tanınan Velid Bey, vekili, garp-lılaşma konusunda tenkit etmiş ve ara ara eleştirilerin dozunu kaçırmıştır. Makalelerinde sık sık savcının Vasıf Bey, yargılananlardan birinin kendisinin olduğu İstiklal Mahkemesi yargılamalarına atıfta bulunan Velid Bey’in bu yargılamanın etkisinden çıkamadığı görülmektedir. Her ne kadar mahkeme beraat kararıyla sonuçlanmış olsa da Vasıf Bey’le ilgili yorumlarında yargıla-mayla ilgili kötü hatıraların etkisini sezmemek mümkün değildir. Bu arada Velid Bey’in Vasıf Bey üzerinden hükümeti de tenkit ettiği gerçeği göz ardı edilmemelidir. Fakat hükümetin kabinede yer alan bir vekile destek vermek-ten çekindiği de net bir şekilde görülmektedir.




* Doç. Dr. Safiye Kıranlar, Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Anabilim Dalı, kiranlar@sakarya.edu.tr

1 Yusuf Ziya Bey’in, Velid Ebuzziya’yı tasvir ettiği dizeleri için bk. Mert Öksüz, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Siyaset, Toplum ve Mizah İlişkileri”, Uluslararası Edebiyat ve Toplum Sempozyumu 28-30 Nisan 2016, Bartın 2016, s. 396-397.


Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 63
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Vasıf Çınar-Velid Ebuzziya Davası Safiye Kıranlar

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 28 Kas 2019, 09:00

Safiye Kıranlar

Bu makalenin dayanağını Velid Bey’in yazılarıyla o günlerde Ankara ve İs-tanbul gazetelerinde yer bulan, aynı konulu yazılar oluşturacaktır. Dönemin basınının da gün gün tarandığı ve davayla ilgili bütün yazıların değerlendir-me kapsamına alındığı belirtilmelidir. Vasıf Bey’in konuyla ilgili iki telgrafı dışında ne bir açıklaması ne de bir beyanatı vardır. Bu eksiklik Vekil Vasıf Bey’in de dahil olduğu hükümete taraftar olan gazetelerde yer alan haberler, makale ve mahkeme salonundaki Vasıf Bey’in avukatı Sadettin Ferit Bey’in açıklamalarına daha çok yer verilerek giderilmeye çalışılacaktır.


Anahtar Kelimeler: Velid Ebuzziya Bey, Vasıf(Çınar) Bey, Tevhid-i Efkâr, Muhalefet, Maarif


Abstract

In this article, the story of the case filed by Vasif Bey and the things happened during the trial period due to the writings that Ebuzziyazade Velid Bey, the editorial writer of Tevhid-i Efkâr newspaper had written against Vasıf (Çınar) Bey, the Minister of Education in the column named “Bend-i Yevmî” will be explained.The articles which were the subject of the trial were written during the period when the criticisms against Law on Unification of Education; Vasıf Bey was the Minister of Education at that time and Velid Bey who was known for his conservative identity sometimes criticized the Minister harshly. In his articles, it can be understood that Vasıf Bey was seriously affected by the decisions made by the prosecutor and he was one of the judged person at Independence Court. Velid Bey also referred to the Court’s these judgments. Although the court ended up with an acquittal, it is possible to sense the bad memories of the judiciary in his interpretations about Vasif Bey. By the way, the fact that Velid Bey criticized the government through Vasıf Bey should not be ignored. But it is clear that the government is reluctant to support a member in the cabinet.

The basis of this study is Velid Bey’s written works and other written works about the same topics which were in in Ankara and Istanbul newspapers in those days. It should be noted that the press of the day is also scanned by date and that all articles related to the case are evaluated. Vasıf Bey has neither a statement nor an explanation apart from two telegrams related to the subject. This deficiency will be tried to be solved by including the news, articles about Minister Vasıf Bey in the newspapers which supported the government and Vasif Bey’s lawyer Sadettin Ferit Bey’s explanations in the court more

Keywords: Velid Ebuzziya Bey, Vasıf(Çınar) Bey, Tevhid-i Efkâr, Opposition, Education



64 Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD)
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Vasıf Çınar-Velid Ebuzziya Davası Safiye Kıranlar

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 28 Kas 2019, 09:01

Vasıf Çınar-Velid Ebuzziya Davası

Giriş

İzmir’in kurtuluşunun yıldönümü olan 9 Eylül 1924 günü Ankara’da düzenlenen fener alayına katılan topluluk başbakan ve aynı zamanda hariciye vekili olan İsmet Paşa’nın ikametgâhı önü-ne gelerek tezahüratta bulundu. Aynı tezahüratı meclis önünde de yapan kalabalık milli bahçeye geçti ve bahçede çalınan milli ha-valar eşliğinde İzmir oyunları oynadı2. O ortamda bulunan Maarif Vekili Vasıf ve Adliye Vekili Mustafa Necati Beyler oyun havaları sırasında zeybek oynayarak bu kişilere eşlik etti. İşte Hakimiyet-i Milliye’nin sayfalarından özetlenen bu sıradan haber, Maarif Ve-kili Vasıf Bey’in dönemin basınının usta kalemlerinden Velid Bey tarafından sert sözlerle eleştirildiği ve sonu mahkeme salonlarına taşınacak bir tartışmayı ateşledi.

Tevhid-i Efkâr gazetesinde isimsiz olarak yayınlanan, Hakimiyet-i Milliye’nin belirtilen haberinin yorumlandığı “Vekillerimiz de Zeybek Oyununa Çıkarsa” başlıklı yazıda iki genç vekilin halkın huzurunda zeybek oynaması evvela gözlerimize inanamadık ünle-miyle aktarıldı. Aynı yazı içinde erkekçe, kahramane bu oyunun çe-vik ve levent efeler tarafından oynanınca güzel olduğu vurgulanıyor memleketin bütün irfan ve adâtını çiğneyerek bir vekil oynayınca ka-tiyyen yaraşmaz3 deniliyordu. Halk huzurunda zeybek oynamanın bu denli eleştirilmesinde geçmişte yaşanan ve aşağıda anlatılacak olan olayların büyük etkisi vardı.

Tevhid-i Efkâr’da çıkan yazı ve haberler “Vekillerimiz de Zeybek Oyununa Çıkarsa” başlıklı yazıyla kalmadı; Başyazar Velid Bey aynı gazetedeki köşesinde yazdığı 21, 25, 26 Eylül 1924 tarih-li makalelerinde eleştirilerini bizzat Vasıf Bey’e yöneltti. Bunun üzerine Vasıf Bey sonunda kişilik haklarına hakaret gerekçesiyle mahkemeye başvurdu; başyazar Velid Bey ve gazetenin müdürü Kâzım Bey’den şikâyetçi oldu4. Bu arada Vasıf Bey 10.000 lira ma-




2 Hakimiyet-i Milliye, 10 Eylül 1924, s. 1.

3 Tevhid-i Efkâr, 11 Eylül 1924, s. 1-2.

4 Velid Bey, Vasıf Bey’in kendisini dava ettiğini Vakit gazetesinde yayınlanan, yine Vasıf Bey’e ait telgrafın tam metnini yazısı içinde vererek okuyucularına


Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 65
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Vasıf Çınar-Velid Ebuzziya Davası Safiye Kıranlar

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 28 Kas 2019, 09:02


nevi tazminat talebinde bulunmuştu5. Maarif Vekâleti de 28 Eylül 1924’de yayınlanan “John Dewey Diyor ki” başlıklı makale nede-niyle Tevhid-i Efkâr gazetesini mahkemeye verdi. Vekâlet makale-nin hükümet aleyhine kadh ü zemm cürmünü içerdiği iddiasıyla savcıları göreve çağırmıştı6.

Velid Bey, Vasıf Bey’in kendisini mahkemeye vermesini “Vasıf Bey’in Davası” başlığıyla kaleme aldığı yazıda irdeledi ve Vasıf Bey’in büyük bir acz içine düştüğünü iddia etti. Yazılarında garez ve husumet olmadığını belirtti. Fakat içten içe kızdığının ifadesiy-
se Vasıf Bey’in telgrafında geçen hayat-ı hususiyyeme taarruz eden
adama yazı ile cevap veremem sözü oldu. Kendisi, sözü yapılacak mahkemeye getirerek,

“…. Vasıf Bey’le çok uzun, ama çok uzun konuşacağız ve bu ada-
mın, bu memlekette Maarif Vekâleti’ne hiçbir vechile layık olma-dığını ispat edeceğiz. Eğer Türkiye’de kanun ve adalet mefhumla-rı tamamen kalkmadıysa, bizim, şimdiye kadar aleyhimizdeki her haksız davadan olduğu gibi, bu davadan da alnımız açık ve vicda-nımız pak olarak çıkmamamız imkân haricindedir. Vasıf Bey’in de bu münasebetle, adalet huzurunda hasımlarla uğraşmanın, İstiklal Mahkemesi’nde eli, ayağı bağlı maznûnlara, hayır maznûnlar değil mazlûmlara karşı kahramanlık taslamaya hiç de benzemediğini gö-rüp öğrenmiş olacaktır7”

dedi ve davanın adını Vasıf Bey’in Davası olarak andı.

Vekillerin zeybek oynaması ile Velid Bey’in davaya konu olan makalelerinin yayınlandığı tarihler üzerinde de durulmalıdır8. “Vekiller Zeybek Oyununa Çıkarsa” başlıklı makaleden on gün sonra Velid Bey’in “Acemi Avukatlar”la tekrar eleştirel yazıları-na başladığı ve eleştirinin dozunu bir hayli yükselttiği görülür.




duyurdu (Ebuzziyazâde, “Vasıf Bey’in Davası”, Tevhid-i Efkâr, 30 Eylül 1924, s. 1) 5 Tevhid-i Efkâr, 5 Teşrin-i evvel 1924, s. 2; İleri, 9 Teşrin-i evvel 1924, s. 1.

6 Tevhid-i Efkâr, 3 Teşrin-i sani 1924, s. 4; İleri, 17 Teşrin-i sani 1340, s. 1-2; Cumhuriyet, 3 Teşrin-i sani 1924, s. 2.

7 Ebuzziyazâde, “Vasıf Bey’in Davası”, Tevhid-i Efkâr, 30 Eylül 1924, s. 1.

8 İlk makale 11 Eylül 1924 tarihli “Vekillerimiz de Zeybek Oyununa Çıkar-sa”, ikincisi de 21 Eylül 1924 tarihli “Acemi Avukatlar” başlıklı makaledir.


66 Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD)
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Vasıf Çınar-Velid Ebuzziya Davası Safiye Kıranlar

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 28 Kas 2019, 09:03


Onun bu tavrında Akşam gazetesinde Necmettin Sadık tarafından kaleme alınan “Halka Verir Talkını …” adlı yazının özel bir yeri vardır9. Velid Bey Vasıf Bey’le olan davasının yargılama sürecinde sıklıkla üzerinde durulan engizisyonkârî terimini bu yazı üzerine kullandığını kendisi söylemiş, avukatları tarafından da birkaç kez aynı yazıya atıfta bulunulmuştur. Adı geçen makalenin 20 Eylül 1924’te Necmettin Sadık tarafından kaleme alındığı ve bir gün sonra Akşam gazetesinde yayınlandığı bilinmektedir. Gazetenin ilgili sayısı daha baskıya girmeden Velid Bey bu yazıdan haberdar olmuştur. Acemi Avukatlar başlıklı makalesini de bu yazı üzerine kaleme aldığı anlaşılmaktadır.

Bu arada bu makalenin adının sadece duruşmalarda ve mahke-me kararında anılması ilginçtir. Daha da ilginci makale yazarının adının dahi verilmemesidir. Oysa “Halka Verir Talkını …” başlık-lı makale incelendiğinde Velid Bey’e yönelik, dönemin deyimiyle şahsiyata yönelik ciddi ithamların olduğu görülecektir. Yazıda in-kılaba karşı olanların temel nitelikleri açıklanmakta, Velid Bey’in şahsında muhaliflerin kullandığı argümanların ve yine Velid Bey’in muhafazakârlığının sadece söylem olduğu ve aslında ken-disinin de ne yapmak istediğini tam olarak bilmediği iddia edil-mekteydi.

II. İnönü hükümetinde Maarif Vekili olan Vasıf Bey (6.3.1924-

21.11.1924) Türk eğitim tarihi içinde önemli bir yere sahip ol-duğu gibi, hazırlanmasında katkısı bulunan Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nu da ilk uygulayan vekildir10. Kendisinin verdiği mü-




9 Necmettin Sadık, “Halka Verir Talkını …”, Akşam, 21 Eylül 1924, s. 1.

10 Vasıf Bey 1896 yılında Girit’te doğmuştur. İzmir İdadisi’nden mezun ol-muş ve başladığı Mekteb-i Hukuk’u üçüncü sınıfta bırakmıştır. 1915 yılında öğretmenliğe başlayan Vasıf Bey Batı Anadolu’daki Yunan ilerleyişine kar-şı yapılan örgütlenmede aktif bir rol oynamıştır. Balıkesir’de çıkan İzmir’e Doğru gazetesinde Kurtuluş Savaşı’nı destekleyen yazılar yazmıştır. 27 ya-şındayken II. TBMM’ye Saruhan mebusu olarak giren Vasıf Bey 8.12.1923’te İstiklal Mahkemesi savcılığına seçildi. Bu görevi 5 Şubat 1924’te sona erdi. Daha sonra II. İnönü hükümetinde, 28 yaşındayken Maarif Vekili oldu. Genç yaşında önemli görevler üstlenen Vasıf Bey 39 yaşında vefat etti. Vasıf Bey’in 3 yılda 3 değişik başkentte büyükelçilik yaptığı da ayrıca belirtilmelidir (Tü-


Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 67
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Vasıf Çınar-Velid Ebuzziya Davası Safiye Kıranlar

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 28 Kas 2019, 09:04

lakatlarda ve TBMM’deki konuşmalarında milli ve karma eğitim, irtica karşıtlığı, gerici tehditlere karşı uyanık, güçlü genç nesiller yetiştirme konularına temas ettiği görülmektedir. Ona göre yeni nesil kendi kültürel değerleri kadar evrensel kültürel değerlerle de donatılmalıdır11. Vasıf Bey’in görüşlerini yansıtan, çağdaş eği-tim konusundaki düşüncelerinin yer aldığı önemli bir belge de 8 Eylül 1924 tarihli genelgedir. Genelgede eğitimin milli esaslara ve batı medeniyetinin yöntemlerine dayanılmasına önem verildi-ği görülecektir12. Vasıf Bey vekillik yaptığı süre boyunca radikal uygulamalardan çekinmedi ve tutucu çevrelerin tepkisini çekti. 8.5 ay görev yaptığı vekillikten 21 Kasım 1924’te istifa ederek ay-rıldı13.

Dava konusu olan makalelerin yayınlandığı, yargılamanın yapıl-dığı 1924 yılının eylül ve ekim aylarında ülke gündemi yoğun-du; İstanbul valisi azledilmiş, Profesör John Dewey Türkiye’nin eğitimiyle ilgili bir rapor hazırlamıştı. Birkaç yıl daha Türkiye gündemini işgal edecek olan Etabli ve Musul meselesinin çözümü neredeyse çıkmaza girmişti. Sebuhyan Efendi başta olmak üzere zengin Ermenilerin memlekete dönüşü meselesi ve bazı devlet görev-lilerinin bu konudaki yolsuzlukları toplumda olduğu kadar hü-kümet içinde de sıkıntı yaratmıştı. Kamuoyunun sıcak gündem maddesiyse Erzurum’da yaşanan depremdi ve afet bölgesindeki hemen her gelişme yakından takip ediliyordu.

Bu yoğun gündeme rağmen vekillerin zeybek oynamasının öne çıkmasında, Ağaoğlu Ahmet Bey’in tanımladığı seyir ve heyecan




lay Alim Baran, Vasıf Çınar ve İzmir’e Doğru Gazetesi Yazıları, İstanbul, 2001, s. 11-13; Bilâl N. Şimşir, Bizim Diplomatlar, Ankara, 1996, s. 234). Vasıf Bey’in kişiliği ve vazifeşinaslığıyla ilgili olarak Orhun Köstem’in konuşması için bkz. Vasıf Çınar Yaşamı ve Hizmetleri, Türk Eğitim Derneği VII. Anma Top-lantısı, 27 Ekim 1999 http://docplayer.biz.tr/7050994-Tu-r-k- ... tleri.html (Erişim Tarihi: 26.8.2017).

11 Erdoğan Başar, Milli Eğitim Bakanları’nın Faaliyetleri 1920-1960, Ankara,
2004, s. 129.

12 Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000-M.S. 2015, 27. baskı, Ankara
2015, s. 331-332.

13 Şimşir, a.g.e., s. 235.


68 Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD)
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Vasıf Çınar-Velid Ebuzziya Davası Safiye Kıranlar

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 28 Kas 2019, 09:05

matbuatının okuyucular üzerinde afyon ve alkol tesiri icra eden ha-berleri verme anlayışının da etkisi vardı. Ağaoğlu basının tavrını davaya konu olacak haberin ortaya çıktığı tarihten yaklaşık bir ay sonra şöyle açıklamıştı:

“Anlaşılıyor ki gazetelerimizden bir kısmı efkâr-ı umumiyyeyi mü-temadi bir teheyyüc altında tutmaya azm eylemiştir. Seyir ve he-yecan matbuatı! Ermeni firariler meselesi, İstanbul şehremininin şahsı, İstanbul valisinin mahud kuvva-yı zabıta seferberliği, maarif vekilinin hususi hayatı, işte sıra ile bu kısım matbuatın baş, orta ve son makalelerinin aylarca mevzuları! Bu gazetelerin diğer muhte-viyatı tabiatıyla bu umumi çerçeve ile hem-ahenktir. Burada bir aile kızının bir hizmetçi ile aşk maceraları, orada bir İslam kızının bir Hırıstiyanla fuhuşhanelerde randevuları, daha başka bir yerde bir katilin tercüme-i hali, bir fahişenin fotoğrafîsi ve ilâ âhirihi! Ve bü-tün bunlar -mütehheyyic bir lisanın cazibedâr levhaları, tahrikkâr tafsilatı ve esrarengiz imaları ile tasvir olunarak- kar’ilerin sinirleri üzerine alkol ve afyon tesiri icra etmektedir14”.

Velid Ebuzziya’nın Hükümete Yönelik Muhalefetinin Nedenleri

İstanbul basını cumhuriyetin ilanından sonra hükümetin icraatla-rına yönelik eleştirileriyle ciddi bir muhalif unsur olduğunu gös-terdi. Eleştirilerin boyutu cumhuriyetin ilan şeklinden cumhur-başkanı seçilen Mustafa Kemal’in görev ve yetkilerine kadar geniş bir alana yayılmıştı; muhalefetin genel söylemi cumhuriyetin ila-nında acele edildiğiydi. Bu yazarlardan biri olan Velid Ebuzziya da aynı konularda yazıyor, eleştirileriyle ve muhafazakâr olarak tanınan kişiliğinin de etkisiyle hükümet tarafından gericiliğe me-yilli bir yazar olarak değerlendiriliyordu15.



14 Ağaoğlu Ahmet, “Bezirgânlık”, Hakimiyet-i Milliye, 7 Teşrin-i evvel 1924, s. 1.

15 Ahmet Emin Yalman, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, c. III (1922-1944), İstanbul, 1970, s. 94. Cumhurbaşkanına en yakın isimlerden olan Falih Rıfkı (Atay) da Çankaya adlı eserinde Velid Bey’i vatansever ve milliyetçi olduğu kadar koyu bir şeriatçı ve halife taraftarı bir gazeteci olarak tanım-lar. Ona görev Velid Bey Osmanlı gericilerinden olup din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasını dinin ve milliyetin kaybıyla eşdeğer olduğuna inan-maktadır (Bolat, s. 165).


Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 69
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Vasıf Çınar-Velid Ebuzziya Davası Safiye Kıranlar

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 28 Kas 2019, 09:06


Cumhuriyet'in ilanıyla ilgili tartışmaların etkisi sürerken, 8 Ka-sım 1923’te Akşam gazetesinde çıkan halifenin istifa edeceği yö-nündeki haberle, basının ilgisi hilafet makamına çevrildi. Halife Abdülmecid Efendi bu haberi yalanladıysa da İstanbul gazetele-rinde başlayan hilafet makamının hukukunun korunması konu-lu yazıların önüne geçilemedi. Gelişmeler Ağa Han ve Emir Ali adındaki Hint Müslümanlarının iki liderinin yazdığı mektubun 5 Aralık 1923’te Tanin ve İkdam, 6 Aralık 1923’te Tevhid-i Efkâr’da yayınlanmasıyla farklı bir boyuta geçti16. İngiltere İslam Cemiyeti üyesi olan Ağa Han ve Emir Ali’nin kaleme aldıkları mektupta hilafetin aslına uygun bir biçimde korunmasının yararları üze-rinde duruluyor, Halife’nin Papa ile eşdeğer tutulması tavsiye edili-yordu17. Bu arada mektubun cumhurbaşkanı ve başvekile hitaben yazıldığı ve muhataplarına ulaşmadan gazetelerde yayınlandığı belirtilmelidir. Yaşananlar hükümeti harekete geçirdi. Başvekil İs-met Paşa’nın talebi doğrultusunda, TBMM’de yapılan gizli celse sonrasında İstiklal Mahkemesi kuruldu ve Velid Bey’in de arala-rında olduğu kişiler vatana ihanet, devletin iç ve dış güvenliğini bozmak suçundan yargılandı18. Mahkeme, yargılama sonrasında Ağa Han ve Emir Ali’nin mektubunun yayınlanması fiilinin suç olduğunu kabul etmekle birlikte, içinde kasıt olmadığı gerekçe-siyle gazetecilerin beraatına karar verdi19. İstiklal Mahkemesinde-ki bu yargılama Velid Bey’in yaşamı ve yazı hayatı üzerinde derin izler bıraktı.

Yargılamadan hemen sonra yaşanan bir olay nedeniyle Velid Bey’in muhalefeti daha da sertleşti. Cumhurbaşkanı Mustafa Ke-mal Paşa, içinde yargılanan yazarların da olduğu, İstanbul basını-



16 Faruk Alpkaya, Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu , İstanbul, 1998, s. 163-164; Ergün Aybars, İstiklal Mahkemeleri, Ankara 2009, s. 174; İstanbul İstiklal Mahkemesi (Kararlar ve Mahkeme Zabıtları), c. 2, yay. haz. Mehmet Şahin vd. Ankara 2015, s. 3.

17 Alpkaya, s. 163.

18 Aybars, s. 177. Tutuklananlar arasında Velid Bey’den başka Tanin gazetesi başyazarı Hüseyin Cahit, İkdam gazetesi sahibi Ahmet Cevdet Beylerle İk-dam ve Tevhid-i Efkâr gazetelerinin mesul müdürleri vardı.

19 İstanbul İstiklal Mahkemesi (Kararlar ve Mahkeme Zabıtları), s. 9.


70 Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD)
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Vasıf Çınar-Velid Ebuzziya Davası Safiye Kıranlar

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 28 Kas 2019, 09:07

nın saygın kalemlerini İzmir’e çağırmıştı. Amaç cumhuriyetin ilanı sürecinden itibaren devam ede gelen İstanbul basınıyla hükümet arasındaki anlaşmazlığı çözmek ve ortamı yumuşatmaktı. Velid Bey çağrılanlar arasındaydı; fakat Tevhid-i Efkâr’da İzmir’deki top-lantının Mustafa Kemal Paşa’nın baskısıyla yapıldığının yazılması üzerine 5 Şubat 1924’teki toplantıya Velid Bey alınmadı20. Bu du-rum onun muhalefetinin daha da keskinleşmesine ve yakaladığı hemen her konuda hükümeti eleştirmesine fırsat verdi. Hem İs-tiklal Mahkemesi yargılanması hem de cumhurbaşkanı tarafından kabul edilmemek onu bir hayli kırmıştı ve bundan sonra yazıların-da Mustafa Kemal Paşa’nın adını anmamak gizli muhalefeti oldu. Bu kırgınlık ve muhalefet başvekil İsmet Paşa’ya daha ılımlı yak-laşmasını sağladı. Davaya konu olan yazıları incelendiğinde Vasıf Bey’e karşı İsmet Paşa’nın desteğini alma yönünde bir eğilim içine girdiği sezilir. Hatta İstiklal Mahkemesindeki yargılama sonrasın-da kendisi hakkında verilen beraat kararında başvekilin etkisinin olduğuna inanmaktadır. Fakat Velid Bey’in ciddi bir yanılgı içinde olduğu belirtilmelidir. Kendisi İsmet Paşa’nın, TBMM’deki ilgi-li gizli oturumda İstanbul’da sıkıyönetim ilanını isteyecek kadar sertlik yanlısı bir tavır sergilediğinden haberdar değildir.

Velid Bey yargılandığı mahkemede başsavcı olan Vasıf Bey’in üst-ten ve tahakküm eder tavrından, kendi deyimiyle astığım astık, kestiğim kestik tarzındaki konuşma şeklinden rahatsız olmuştu. Yaşadıklarının etkisi onun belirgin kişilik özellikleri olan hırçınlı-ğı ve inatçılığıyla birleşince Vasıf Bey’e yönelik ithamları bir hayli sertleşti. Yazılarındaki bu yaklaşımı anlamak adına Mithat Cemal Kuntay’ın onun hakkındaki şu sözleri kayda değerdir:



20 Aybars, s. 194. Ahmet Emin Yalman Bandırma’ya vapurla gelen gazetecile-rin Bandırma’dan trenle İzmir’e geldiklerini ve yol boyunca resmi makamla-rın ve halkın büyük ilgi gösterdiğinden bahsetmektedir. Kendisi kafile halin-de İzmir’deki Naim Oteli’ne geldiklerini belirterek burada kendilerine haber geldiğini söyler ve şöyle devam eder: “Öğleden sonra otele bir haber geldi: Yemekten sonra bizi otelden alacaklardı, fakat Velit Bey aramızda bulunma-yacaktı. Gazi Mustafa Kemal Paşa, sabit ve geri fikirleri dolayısıyla onunla münakaşalarda bulunmaktan bir netice çıkmayacağı kanaatine varmıştı. Ta-bii üzüldük, fakat yapacak bir şey yoktu” demiştir (Yalman, s. 102).


Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 71
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Vasıf Çınar-Velid Ebuzziya Davası Safiye Kıranlar

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 28 Kas 2019, 09:08


“…. inad etmek, söz anlamamak, garez olmak, öfke, aksilik, huy-
suzluk... Bütün fena şeyler onda kıymetti. Meselâ, herkesin, her şeyin her zaman doğru olması lâzım gelmiyeceğini anlamamakta inad ediyordu, ve o zaman inad güzeldi. Meselâ fenalığa alelusul düşman olmakla kalmıyarak garez oluyordu, ve o zaman garez güzeldi. … Hâsılı kolay paraya karşı aksi, salâhiyetsiz ikbale karşı hırçın, ve suçlu rahata karşı huysuz. İşte güzel, işte çok güzel, işte Olağanüstü güzel Velid. Ve işte kıymet olan, mübarek olan, fakat güç olan kusurlar. Ancak kabahatleri içinde onu en çok hatıra geti-ren 2 taneydi. Muhafazakârlık ve hırçınlık. ….21”

Vatanseverliği, milliyetçiliği vurgulanan kişisel özelliklerindendi22 ve özellikle vatanperverliği konusunda çağdaşı neredeyse herkes hemfikirdi. Diğer ortak görüş onun muhafazakârlığı ve dönemin yeniliklerine karşı muhalefeti de bundan kaynaklanıyordu. Fakat Velid Bey’in, matbuat hürriyeti adı altında Vasıf Bey’e yönelik eleştirilerinin dozunu kaçırdığı ve durumu vekilin kişilik hakla-rına tecavüz boyutuna vardırdığı gerçeği göz ardı edilmemelidir. Vasıf Bey’in maarif vekili olamayacağını ispat etmek için yola çık-mıştı; ama bunu onun özel hayatını gazete sütunlarına taşıyarak yaşanan ahlaksızlıkları onun üzerinden anlatarak, dahası beraber zeybek oynadığı Mustafa Necati Bey’in adını hiç anmayarak yap-mıştı. Garplılaşma konusundaki eleştirileri güncel söylem içinde yer bulan eleştirilerdi. Anlaşmazlığın kökeninde garplılaşmanın öncüsü olarak gösterdiği Vasıf Bey’le zıt dünya görüşüne sahip olması vardı. Bu arada Vasıf Bey eleştirilirken onu önce savcı, ar-dından vekil yapan hükümetler de eleştiriden nasibini alıyordu. Yunus Nadi’ye ait aşağıdaki cümleler bu durumu özetlemektedir:

….. Vasıf Bey meselesi ne maarif meselesidir, ne de mektepler me-selesidir. Bu mesele sadece inkılâb ahkâmını tatbik eden ve her ne bahasına olursa olsun o yoldan dönmeyecek olan cumhuriyet hü-kümetinin bir rengini tezlîl ve tahkir, dolayısıyla tatbik olunan inkılâbî hareketlerden güya hınç almak meselesidir23.




21 http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/b ... 36327/0016 41062010.pdf?sequence=1&isAllowed=y (Erişim Tarihi: 17.7.2017).

22 Bolat, s. 167.

23 Yunus Nadi, “Ahmet Cevdet Bey’e”, Cumhuriyet, 11 Teşrin-i evvel 1924, s. 2.


72 Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD)
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Cevapla

Kimler çevrimiçi

Bu forumu görüntüleyen kullanıcılar: Hiç bir kayıtlı kullanıcı yok ve 3 misafir