GİRİTLİ HASAN İLMÎ VE ME’ÂLİMÜ’L-GARÂM ADLI DİVANÇESİ İsmail AVCI

[eyuphuseyin]

21

1 Mevce-i nūr-ı ezel ruĥsār-ı tābānıñdadır Rūģ anıñ’çün her zamān endíşe-i ānıñdadır

2 Ním-ĥand-i iltifātıñdan ‛ibāretdir ģayāt Rişte-i ümmíd-i hestí dest-i iģsānıñdadır
3 Sír-i İskender ‛abeśdir teşnegān-ı ‛aşķ içün Āb-ı ŝāf-ı zindegí çāh-ı zenahdānıñdadır
4 Eylemem şemşír-i ebrū-yı celāliñden ģaźer Mevt-i hevl-engíz ĥışm-ı tír-i müjgānıñdadır
5 Bir zamān cem‛iyyet-i ĥāšırdan oldum nā-ümíd Díde-i cān şimdi gísū-yı períşānıñdadır

(Fā‛ilātün Fā‛ilātün Fā‛ilātün Fā‛ilün)

22

1 Bezm-i šarabda olsun terk eyle āh u zārı İĥlāl iderseñ ey dil āheng-i naġme-kārı

2 Yükselme refte refte ey āh-ı āsmāngír Uġratma inkisāfa ĥūrşíd-i tābdārı
3 Ta‛díl-i girye ile ey çeşm-i ĥūn-feşānım Döndürme Kerbelā’ya pehnā-yı lālezārı
4 Derd-i derūnı ketm it āśār-ı şevķ göster Üzme göñül ġamıñla yār-i vefā-şi‛ārı

5 Tír-i nigāh-ı yāri síneñde ŝaķla ‛İlmí Dilden çıķarma öyle ķıymetli yādgārı

(Mef‛ūlü Fā‛ilātün Mef‛ūlü Fā‛ilātün)


23

1 Ruĥsār-ı yār mürġ-i diliñ ġonce bāġıdır Tār-ı şikenc-i zülfi anıñ boynı baġıdır
2 Bir teng-nāy-ı derd ü belādır ki sínemiz Yol bulmaz anda źevķ ü ŝafā ġam šuraġıdır
3 Tír ü kemānıñ olmayıcaķ elde ey raķíb Kūy-ı nigāra uġrama arslan yataġıdır
4 Ĥašš-ı ‛iźāra beñzedi her yir çemen çemen Gülşende seyr eylemeniñ şimdi çaġıdır

5 ‛İlmí tefāĥür itse n’ola āsmāna dil Ĥūrşíd ü māhı yoķsa da cānān otaġıdır

(Mef‛ūlü Fā‛ilātü Mefā‛ílü Fā‛ilün)
24

1 Zülfüñ ki şāh-bāl-i Hümā-yı ġarāmdır Dil anda şimdi sāye-güzín-i merāmdır
2 Sínem bir āsmān-ı ŝafādır ki mihriniñ Her źerre-i kemínesi bedr-i tamāmdır
3 Dermānde-pāy ŝanma eyā şeh-süvār-ı nāz Destimde şimdi tevsen-i iķbāl rāmdır
4 Ser-mest-i yād-ı la‛l-i lebiñ ben miyim faķaš Sāķí de pír-i bādede mest-i müdāmdır

5 Göñlümdedir nuķūş-ı taŝāvír-i kā’ināt Āyíne-i Sikender’e baķmam ki cāmdır

(Mef‛ūlü Fā‛ilātü Mefā‛ílü Fā‛ilün)

Manžūme
1 Bürünsün ebr-i ģicāb içre āftāb-ı münír Cihānı çünki seniñ mihriñ eyliyor tenvír
2 Gülüñ degil seniñ ey verd-i ĥande-ríz-i bahār Neşíde-ĥˇānıñ olur gülsitānda bülbül-i zār

3 Taģammül itmez iken dil daķíķa sensiz āh Naŝıl firāķıña ŝabr eylesün müdām ey māh

4 Geçeydi destime dāmān-ı šāli‛-i bed-gūn Pelās-pāre gibi çāk çāk iderdim o gün
5 Naŝıl ki benden ayırdı seni raķíb-i pelíd
Seni de andan ayırsun cenāb-ı Rabb-i mecíd

(Mefā‛ilün Fe‛ilātün Mefā‛ilün Fe‛ilün)

[eyuphuseyin]

Şarķı5

1 Bízār idiyor cānımı ķalbimdeki yāre Feryād idemem aġlayamam āh ne çāre Ölsem daĥi ‛arż eyleyemem derdimi yāre Naķarāt
Feryād idemem aġlayamam āh ne çāre

2 Šayf-ı ecelimdir šolaşan píş ü pesimde Yoķdur baña bir ŝu virecek ŝoñ nefesimde Yār āy fiġān ķalmadı bi’llāh sesimde Naķarāt
Feryād idemem aġlayamam āh ne çāre (Mef‛ūlü Mefā‛ílü Mefā‛ílü Fe‛ūlün)
Şarķı6

1 ‛Arż-ı ruĥsār it çemende güller olsun şermsār Naġmekārım bir terennüm eyle lāl olsun hezār Gül ki gülsün ġonceler gülşende reşk itsün bahār Naķarāt
Naġmekārım bir terennüm eyle lāl olsun hezār

2 Ķıl nigāh-ı iltifātıñla bu zārı kāmrān

İşte dāmeniñdedir dest-i temennā el-amān Aç dehān-ı nāzıñı göñlüm açılsun bir zamān Naķarāt
Naġmekārım bir terennüm eyle lāl olsun hezār (Fā‛ilātün Fā‛ilātün Fā‛ilātün Fā‛ilün)

Şarķı7

1 Sínemde siperdir güzelim ģırz-ı ĥayāliñ Te’śír idemez ķalbime şemşír-i celāliñ
Ta‛víź-i amāndır baña timśāl-i cemāliñ Naķarāt
Te’śír idemez ķalbime şemşír-i celāliñ




5 Nūrí Şeydā Beg Efendi tarafından uşşāk makamında bestelenmiştir.

6 Nūrí Şeydā Beg tarafından dügāh makamında bestelenmiştir.

7 (Ģicāz) maķāmında Nūrí Şeydā Beg Efendi šarafından bestelenmişdir.

2 Ser-mest olalı neşve-i bezm-i šarabıñdan Āzādeyim āşūb-ı nigāh-ı ġażabıñdan Āzürde-dil olsam bile āzār-ı lebiñden Naķarāt

Te’śír idemez ķalbime şemşír-i celāliñ

(Mef‛ūlü Mefā‛ílü Mefā‛ílü Fe‛ūlün)

Sonuç:

1. Girit Adası, Osmanlı kültür coğrafyasında önemli bir merkezdir. Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda Girit’te yetişmiş veya bir şekilde burada bulunmuş şairlerin sayısı 43 olarak tespit edilmiştir. Giritli Hasan İlmî ile bu sayı 44’e çıkmıştır. Ancak yeni çalışmalarla "Giritli" olarak anılan şair sayısının artacağı söylenebilir.

2. Giritli Hasan İlmî’nin edebiyat ve sanat çevreleriyle yakın ilişki içinde olduğu ve musikiye ilgi duyduğu anlaşılmaktadır. Üç müstakil eseri dışında Müstecabizâde İsmet Bey’in

Yadigâr-ı Şehrâyin adlı eserini bastırması, esere bir ön söz yazması ve İsmet Bey’le karşılıklı nazireleri; Me’âlimü’l-garâm’ı bestekâr Nûrî Şeydâ Bey’e ithaf etmesi, Nûrî Şeydâ Bey’in söz konusu esere bir ön söz yazması ve ona ait üç şarkıyı bestelemesi; şiirlerinden birini şair ve bestekâr İbni Rif’at Sâmih Bey’e ithaf etmesi gibi hususlar bunu göstermektedir. Şairin yaşadığı döneme ait başka müellifler ve eserlere ait çalışmalar Hasan İlmî’nin bu yönünü daha belirgin hale getirecektir.

3. Hasan İlmî’nin şiirlerini topladığı Me’âlimü’l-garâm’da daha önceki çalışmalarda verilen bilgilerin aksine 21 gazel değil 24 gazelin olduğu tespit edilmiştir.

4. Tanzimat’ın ilanından (1839) kısa bir süre sonra dünyaya gelen (1846) ve bu yüzyılın sonunda hayatta olan Giritli Hasan İlmî’nin yazdığı şiirler, klasik divan şiiri tarzında yazılmıştır. Bu anlamda onu klasik şiir geleneğini devam ettiren şairlerden biri olarak görmek mümkündür.

Kaynaklar:

AYDIN, A. (2009). Hanyalı Nuri Divanı’ndan Hareketle Giritli Şairlere Ek. Türklük Bilimi Araştırmaları, 26, 45-58.

Giridî Hasan İlmî. (1318/1886). Me’âlümü’l-garâm. A(rtin) Asaduryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası.

İSEN, M. (1997). Tezkirelerin Işığında Divan Edebiyatına Bakışlar-Osmanlı Kültür Coğrafyasına Bakış. Ötelerden Bir Ses, Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler. Ankara: Akçağ Yay., 64-76.

İZGİ, C. (1987). Giritli Hasan İlmî Bey ve ‘Osmanlı Dili’ Adlı Sözlüğü. VIII. Millî Türkoloji Kongresi, 14-18 Eylül (21 sayfalık bu bildiri basılmamıştır. Fotokopisi İSAM Ktp. nu. 51.054’te bulunmaktadır.).

İZGİ, C. (1997). Hasan İlmî Bey. İslam Ansiklopedisi, 16, İstanbul: TDV Yay., 325-326.

KILIÇ, F. (2004). Giritli Divan Şairleri. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 32, 275-294.

KURTOĞLU, O. (2006). Girit Şairleri (Tezkire-i Şu’arâ-yı Cezîre-i Girid). Ankara: Akçağ Yay.

ÖZSARI, M. (2007). Müstecabizâde İsmet Hayatı ve Eserleri. İstanbul: 3F Yay.

ÖZSARI, M. (2008). Müstecabizâde İsmet Bütün Şiirleri. İstanbul: 3F Yay.

SARİYANNİS, M. (2007). A Source of Cultural Life of Eighteenth-Century Ottoman Crete.

Ariadni, 13, 79-99.

SARİYANNİS, M. (2009). Le Düstür de Hanyevi Nuri Osman comme source pour la vie culturelle de la Crète ottomane du XVIIIe siècle, in R. Zaimova ed., La culture ottomane dans les Balkans. Paris, Etudes Balkaniques, Cahiers Pierre Belon, 16, 45-60.

SEVGİ, A. (1994). Giritli Şairler. Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, 7-8, 33-51.

TUKİN, C. (1996). Girit. İslam Ansiklopedisi, 14, İstanbul: TDV Yay., 85-93.