GİRİT GÖÇMENLERİ TÜRK HALK KÜLTÜRÜ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Nazım ÇOKİŞLER

[eyuphuseyin]

K
Kabahat Kabul Kadı Kalabalık Kalaycı Kalay Kandil Kalfa
Kara Sevda Kalıp Kanepe Kantar Karşı Kambur Kapak Kaparo Kaplama Karagöz Karakol Karavana Karpuz Kasap Kaşar Kavga Kasket Kayık Kayısı

iskonto o stavros


to kabahati kabuli
o kadis
to kalabaliçi o kalaydzis to kalayi
to kandili o kalfas
kara sevdas to kalupi
o kanabes to kantari karşi
o kaburis to kapaçi to kaparo
o kaplamas
o karagözis to karakoli i karavana i karpuza
o kasapis to kaşeri o kavgas i kasçeta to kayiçi to kayisi

i ekptosis o savros


to ptima
i apodhoksi o dhikastis to plithos
o ğanotis
o kassiteros, to ğanoma i lihna, i kandila
o vuithos
i melankoliya
o tipos, to skedhion
o kanapes to statir
adikriya, apenandi o kirtos
to kalima, to skepazma i prokatavoli
to perikalima o karagözis
i peripolipa
to halikinin skeos to idhropeponi
o kreopulis to kaseri
o polemos, i mahi to pilikion
o lembos
to verikokon

Kaymak Kebap Kelepir Kerata Kiler Kiraz Kiremit Kaza Kanal Kepçe Kefen Kereviz Kesytane Keyif Kına Kısmet Kıymet Kibar Kutu Kiracı Kurabiye Kispet Kitap Konak Köfte Kova Kurban Kusur

L-M
Lâmba

to kaymaçi to çebabi to çelepiri o çertatas to çileri
to çerasi
i çeramidha o kazas
to kanali o çepçes to çefeni to çerevizi to kastano to çeyfi
o kinas
to çisimeti to kimeti o çibaris to kuti
o çiradzis
o kurabjes to çispeti to çitapi to konaçi
i çoftedhes o kuvas
to kurbani to kusuri


i lampa

to himaksi, to anidhoğala to ofton
o eftinitatos
o ehon kerata to kelarion
to kerasiyon o keramos
to pepromenon to kanali
i kuliara to savanon to selinon to kastano
i dhiyastesis to kina
i tihi
i timi, i aksiya o evyenis
to lution
o enikiyastis
o kurampiyes i endimasiya to vivliyon
to karalima i keftedhes o kahos
i thisiya to kusuri


i lampa

[eyuphuseyin]

Leke Liman Limon Lokum Maden Mahalle Macun Mahkeme Makara Makat Manav Makine Mandalina Mandal Mangal Mantar Marangoz Marifet Marul Masraf Maşa Mastika Maydanoz Menekşe Merak Meraklı Meydan Mersin Metelik Mezar Meze

o leçes to limani
to lemoni to lukumi to madeni o mahalles to madzuni
o maşçemes
o makaras to makati o manavis i maçena
to mandarino to mangali
o madalos to manitari o maragos to marifeti to maruli masrafi
i maşa
i mastiha
to maydanozi o menekşes to meraçi
o meraklis to meydani i mirsini
to meteliçi to mezari o mezes
o lekes to limani
to lemonion to lokumiyon
to metalion, to madeni o mahalas
to ekliğma
to dhikastirio i trohaliya
to epistroma o oporopulis i mihani
to mantarinion to piraion
o mandalos to manitari
o lepturğos, o maragos i epistimi, i tehni
to maruli
i dhapani,ta eksodha i ilavis
i mastiha
to madanozi to ion
i anisihiya o anisihos i platea
o mirtops to metaliçi o thafos
to orektikon

Mide Misafir Musakka Müsaade Müşteri

N
Nafaka Nargile Namus Nazar Nefes Nehari Nimet Nispet Nişan Nişasta Nöbet Numara Nüfus Nüzul

O-P
Ocak Oda Oluk Omlet Orospu Otel Oya Pabuç

o mides
o musafiris
o musakas
o musades
o muşteris



o nafakas
o nargiles to namusi to nazari to nefesi o neharis to nimeti nispeti
to nişani o nişastas to nobeti to numero to nufusi nuzuli


to dzaçi o odas to oluçi
i omeleta i orospu to oteli
i oya
to paputsi

o stomahos
o filoksenos
o musakas i adhiya
o pelatis



i dhiyatrofi o nargiles
i timi, i ipoplipsi to vlema
i pnoi
o imerisiyos ta trofimata i analoyi
to simeon to amilon
seira ex peritropis
o arithmos enğrafon ta atoman
i katavasis, i apopliksiya

i estiya
to dhomation o idhroroi
i omeleta i porin
to ksenodhohiyon i uyiya
to paputsi

[eyuphuseyin]

Paça Paket Palamut Panayır Pancur Palavra Palto
Pandispanya Pantolon Pantufla Papa Papağan Papara
Para Parti Patates Pasta Patırdı Pastırma Pazar Paşa Peçe Pekmez Pelte Pembe Perde Perhiz Pilâki Pervane Pervaz Peştamal

o patsas to paçeto
i palamidha to panayiri to pandzuri i palavra
to palto
i pandispanya to panteloni
i pandofla o papas
o papağanos i papara
o paras
i partidha i patates i pasta
to patirdi
o pasturmas to pazari
o paşas
o petses
to petimezi o peltes
to pembelidhiko o perdes
to pehrizi to pilâçi
o pervanes to pervazi to peştemali

i pikti
i dhesin
i palamidha i panayiris tı panidzuri i palavra
to palto
to pandospani to panteloni
i pantufla o papas
o papağalos i papara
ta lepta to koma i patata i pasta
o thorivos
0 pasturmas i ağora
o pasas


to petimezi i pihti
to rodhinon hroma
to parapetazma, to halimma i dhiyeta
to plaki o yiristis
i yisomatos to pertizoma

Peygamber Pide
Pilâv Pirzola Piyaz Poğaça Portakal Posta Prova

R
Rabbi Rağbet Rahat Rahmet Rakı Ramazan Rapor Razakı Rekât Revani Rezalet Rezil Rızk Rica Riziko Ruba

S-Ş
Sabır Sabun Sahan

o peygamberis i pita
to pilâvi i bridzola to piyazi i boğatsa
to portakali i posta
i prova



o Rabbis to rağbeti to rahati to rahmeti i raçi
to remazani to rapori
to razaçi to reçati to revani to rezaleti o rezilis to rizçi
to riziko i roba


to sabri to sapuni to sağani

o profitis i pita
to pilafi i prizola to piyazi i tiropita
to portakali
to tahidhromeion i prova


o Kiriyos
i epithimiya,i dhiyaleksis i anapisis
o iktos i raki
o minas tis nisyas i ekdhesis
o idhos stafilis


idhos ğlikimaton i askimiya
o ishoros i throfi to riziko
i enthimasiya



i ipomoni to sapuni to sahani

Sakat Sakız Salhane Saltanat Salya Saraç Sandal Sardalye Sarık Sarraf Selâm Selâmet Selâmlık Semer Sepet Sevda Sersem Seyir Seyran Sıklet Sıra Sırık Sıva Siftah Soba Sofa Softa Sohbet Sokak Son
Soy

o sakatis to sakizi
o salhanes to saltanati to salô
o saradzis to sandali i sardhela to sariçi
o sarafis to Selâmi to selâmeti
to selâmliçi to somari to sepeti
o sevdas
o sersemis to seyiri to seyrani tı sikleti
i sira
to siriçi o suvas
o seftes i soba o sofas
o softas to sohbeti to sokaçi to soni
to soyi
o anapiros i mastiha to sfayiyon
i meğaloprepiya to salion
o selopiyos to sandalion i sardhela
i kidharis o trapezitis
o heretizmos i sotiriya
o andronitis to somari to kalathi
o eros
o hamenos,o ilithiyos i kinisi
to seryani i ağoniya i ğrami
to kontariyon o sovas
to herikon
i thermiyasiya i edhoisa
o irospudhastis i sinomiliya
to odhos, to sokaki to telos
i ikoyeniya

[eyuphuseyin]

Sucuk Sultan Surat Susam Sünnet Sümbül Sürme Şalvar Şamata Şaşırmak Şaşkın Şeftali Şehit Şehriye Şerbet Şerbetçi Şeytan Şıklık Şükür

T
Tabakhane Tabii Tabut Tafra Taban Taharet Tahin Tahsildar Takım Taksim

to sutzuçi o sultanos to surati to sisami to sunneti to sumbuli o surmes to şalvari o şamatas şaşirmaçi o şaşkinis to şefteli
o şehitis
o şehriyes to şerbeti
o şerbettsis
o şeytanis to şikliçi to şuçuri


o tabakhanes tabi
to tabuti o tafras to tabani
to tehareti to tahini
o tahsildaris to takimi
to taksimi

to likanikon o monarhis to prosopon to sisamon to suneti
i iyakinthos i stakriyasis to salvari samatas dhorivumi o ilidhiyos
to kodhakinon


o fidhes
to melikraton


o dhemonas, o dhiyavolos i oreotis
i efharistiya



to virsodhepsiyon fisikos
to feretron nekrikon o tiflos
i antohi, i epimoni i kathariyotis
to tahini
o isprektor to omadhi to mirazma

Talim Tamam Tamir Tapa Tapu Taraça Taraf Tarama Tarhana Tarih Tavla Tarz Tavan Taze Tebrik Terbiye Tekbir Tembel Tepsi Temel Terane Terazi Tertip Terzi Top Torba Tövbe Tuğla Tren Tulum Turşu

to talimi tamam to tamiri i tapa
to tapu i taratsa to tarafi
o taramas
o tarhanas to tarihi
i tavla to tarzi to tavani
tazedhiko to tebriçi o terbiyes to tekbiri o tembelis to tepsi
to temeli o teranes to terazi to tertipi o terzis to topi oı torbas tobe
to tubulo to treno to tulumi to turşu
i dhidhaskaliya to sosto
i epidhiyerdhosi i tapa
o titlos, i idhiyoktisiyas
o eksostis
to mertos, i merya o taramas
o tarhanas
i imerominiya to tavli
to skima i orofi
o prosfatos
to sinharitiriyon i anatrofi meğas o Theos o ahristos dhiskos
to themelion i melodiya
o ziğos
to skedhiyon o raptis
to tilevolon to sakuli
i metameliya o plinthos
to treno o askos to tursi

Tulumba Turfanda Tüfek Tülbent Tünel Türbe

U-V
Uğur Uğurlu Uğursuz Vaaz Vade
Vahdaniyet Vakıf
Vali Vapur Varil Vekil Verem Verese Vernik Vesika Vezir

i tulumba turfanda to tufeçi to tulbenti to tuneli
o turbes



to oğuri o oğurlus oğursuzis to vaazi o vades
to vahdaniyeti to vakifi
o valis to vapori to vareli o veçilis
to veremi o veseses to verniçi o vesikas
o veziris
i tulumba o proimos to tufekion
to dhiyatriton ifazma i ipoyeios odhos
o thafos



o kalos iyonos
o tihiros
o atihos, o apesiyos


Đ anavoli to enieon

o nomarhos to armoplion to verelion
o epitrofis i ftizis
i klironomi, to verniki to teamirion o veziris

[eyuphuseyin]

İKİNCİ BÖLÜM
GELENEK GÖRENEK VE İNANMALAR

1.1 DOĞUMLA İLGİLİ GELENEK VE GÖRENEKLER


1.1.1 DOĞUM ÖNCESİ


A. Çocuğun Olması için Yapılan Uygulamalar:


Hamile kalmak isteyip kalamayanlar çeşitli otlardan yardım alır. "Faşka" adı verilen bir bezin arasına tunçtan havan yerleştirilerek, sıcak tutar diye kadının göbeğine sarılır. (K.7)
Çeşitli baharatlar kantaron yağı ile karıştırılır, bir çıkın yapılır geceden rahmin ağzına konarak sabah çıkarılır. (K.24)
Elma içerikli bir yağ olan Karabaş yağı, pamukla rahim ağzına sürülür. (K.19) Hamile kalmak için, Alangüllü Germencik’te kaplıcaya gidilir. (K.19) Çocuğu doğup da ölen anneye de babaya da muska yapılır. (K.13)
Doğan çocuk ölüyorsa, yeni doğan çocuğa Muzaffer ya da Satılmış (K.10) isimleri konur ve “katara” adı verilen, çocuğu başkasına satma oyunu oynanırdı. (K.12)
Kusur erkekte olsa dahi, kadın kabahatli sayılır.
Çocuğu olmayan kadın hor görülmez, kadının Giritliler toplumunda önemi büyüktür. (K.1)
Erkeğin ilk gece başarısız olması durumunda, erkek için “bağlandı” denir. Çaresi hocaya okutmadır. Nişan sepetine konan mendilin erkeğin “bağlanmasına” yol açacağı düşüncesi nedeniyle, sepette mendil bulundurulmaz. (K.19)







 Bu oyun hakkında detaylı bilgiye ulaşılamamıştır.



B. Çocuğun Olmaması için Yapılan Uygulamalar:


Hamile kalmamak için “erken yetişip dışarı atmak” yoluna gidilir. (K.1) Fındık ve soğan kabuğu haşlanır suyu içilir. (K.24)
Kadın kendi kendine sabun kullanılır. (K.1) Kinin ve soda kullanılır. (K.24)
Ebe gümeci sapı kullanılır. (K.19) Tavuk tüyü kullanılır. (K.18) Kibrit başıyla düşürülür. (K.19)

C. Doğuma Hazırlık:

Ay halinden kesilme ile hamile kaldığını anlayan kadın, bu müjdeyi ilkin kayın validesine bildirir. Çocuğun güzel olmasını sağlamak için, bunun kalpten arzu edilmesi gerekir. Çocuğun çirkin olmasını engellemek için, hamile kadına tavşan yedirilmez. Aksi takdirde doğacak çocuğun dudağının yarık olacağına inanılırdı. (K.1)

Hamile kadına (Ağırlaşmış) Varromeni (K.6), yüklü (K.12-13), hamile (K.11) denirdi.

Doğuma hazırlık için, bebeğe ihtiyaç duyduğu giysiler alınır, şapka ve önlükler hazırlanırdı. Amerikan bezi denilen kumaş ilaca yatırılarak yumuşatılmaya çalışılır, bebek için alt bezleri yapılırdı. (K.27)

Hamile aşererse hemen o yiyecek bulunur (K.10) aksi halde, yüzünde ben olur diye düşünülür. (K.14) Aşeren kadının kusmasını önlemek için, zeytin yedirilir, (K.6) tavukların su içtiği yalağa elma veya başka bir meyve batırılarak, haberi olmadan ona yedirilirdi. (K.24)

D. Doğacak Çocuğun Cinsiyetinin Tayini:


Hamile kadının karnı sivri ise, çocuğun erkek, yuvarlak ise, kız olacağı tahmin edilir. (K.1-K.7-K.24)

Ekşi yersen erkek olur, tatlı yersen kız olur derler. (K. 7-12-13)


Hamilenin oturacağı divana bir makas saklanır, hamile, makasın olduğu tarafa oturursa, doğacak bebeğin kız olacağına inanılır. (K.22)

Ayrıca erkek evlat sahibi olmak için kadın okutulurdu. (K.13)



1.1.2 DOĞUM SIRASI


A. Doğum Yaptıran Kişinin Seçimi:


Mübadele sonrasında şehirlerde yapılan doğumlarda, diplomalı ebeler bulunurken, onun öncesinde mahalle ebeleri doğumu gerçekleştirirdi. (K.1) Kırsal kesimde ya da diplomalı ebenin olmadığı yerlerde mahalle ebeleri doğumları gerçekleştirirdi. Ebeler, mahallenin yaşlı, görmüş geçirmiş kadınları olur. (K.13) Ebe kadına mami denirdi. (K.6) Diplomalı ebeler, mahalle ebelerinin aksine doğumu yatarak yaptırırdı, (K.1)
Hediye olarak para dışında her şey verilirdi. (K.6)
Doğum sonrası hediye olarak elbise, yemeni, havlu ve çorap verilirdi. Para asla verilmezdi. (K.13)

Çocuk erkekse bohça verilirdi. Doğan kız ise hediye verilmezdi. (K.12)
Ebeye, hediye olarak tülbent, kına, seccade ve terlikten oluşan bir bohça hazırlanırdı. (K.7)

Ebeye para verilirdi, ebe odadan çıktıktan sonra çocuğu sırayla herkese gösterir ve bahşişini alırdı. (K.24)

Ebelere, zengin olanlar bahşiş verir, fakir olanlar ise küçük bir hediye vermeye çalışırlardı. (K.1)



B. Doğum:


Hamile kadının annesi, kayın validesi, varsa teyzeleri doğuma yardımcı olabilmek için doğum odasına girebilen kişilerdir. (K.1)

Göbek kordonu ebenin özel makası ile kesilir. (K.1) Bebeğin göbek kordonu, derinden kesilmez. 15- 20 cm. bırakılır, ebe bunun ucuna düğüm atardı. (K.26) Bağı kesilen çocuğun göbeğine buradan mikrop kapmaması için kahve konurdu. (K.1) Gazlı bez içine sarmalanan göbek kordonu, çocuğun göbeğine bağlanırdı. Çocuğun altı değiştirilmek için açıldıkça, göbek deliğine zeytinyağı konarak, kordonun kurutulmasına ve düşürülmesine çalışılırdı. 2 – 3 hafta sonra düşerdi. (K.24)

Zar içinde doğan çocuğa “duvaklı doğdu” denir, ebe zarı yırtıp çocuğu çıkarır.
(K.1)



C. Eş ve Göbek Bağı:


Çocuktan sonra gelen sona “son” adı verilir. Bunun gelmesi geciktiğinde karna bastırılarak gelmesi sağlanmaya çalışılır. Gelmemesi durumunda anneyi öldürebileceğine inanılır. (K.1)

Kesilen göbek bağı, çocuğun dini bütün olması isteniyorsa cami avlusuna, okuyup büyük adam olması isteniyorsa okul bahçesine gömülür. (K.1)

Göbek bağı sandıkta saklanır. (K.7) Çocuğun okula başlayacağı zaman çocuğa gösterilir. Böylelikle çocuğun
akıllı olacağına inalırdı. (K.25)

Bebek kordonu cami’ye ya da büyük adam olsun diye uygun yerlere gömülür. (K.13-27)

Bebek kordonu loğusanın suyuyla birlikte, ağacın daha verimli olması için limon ağacının dibine gömülür. (K.24)



D. Doğum Zamanında Koca:




(K.24)

Koca, evde bulunmasına bir manisi yoksa, dışarıda kapının önünde beklerdi.


Çocuğun doğumunu müjdelemek için özel biri aranmaz, odadan ilk çıkan bu

müjdeyi verir. Müjdeyi babaya veren bir çocuk ise, bahşiş verilirdi. (K.1) Doğumu babaya ebe söyler ve müjdesini alır. (K.7)
Doğumu babaya, en yakında hangi akraba varsa o bildirir. (K.11)
Doğumu Gelinin kardeşi varsa o bildirir. Bu müjdenin sonucunda mutlaka bir bahşiş alır. (K.10)
Doğumu babaya kız kardeş bildirirdi. (K.13)
Doğumu babaya evin en büyüğü bildirir ve bu haberin kesin bir hediyesi olur.
(K.6)

1.1.3 DOĞUM SONRASI


A. Yıkama:


Çocuk doğduktan sonra, temiz olması, güzel kokması ve yağdan arınması (K.7) isilik olmaması (K.16) büyüdüğünde teri kokmaması için (K.1) tuzlanır. Bir kova suya bir avuç tuz atılır. (K.24)

Loğusa yedi günlük olduğu zaman yıkama yapılır. Aile ziyarete gelir. (K.6) Doğumun yedinci gününde loğusa, normal bir banyo alır. Banyodan sonra, bütün olarak közlenen elma kabuğuyla birlikte ezilir, kimyon ve zeytinyağı ile karıştırılarak bir bezle rahim ağzına konurdu. 1-2 saat soğuması beklenir, daha sonra çıkarılır. (K.23)

Yirmi ikisinde loğusa bir normal banyo daha alır. Buna yarım kırklama denirdi.
(K.24)


Kırk basması durumu, kırklama işleminden önce dışarıya çıkılması veya eve dışarıdan misafir gelmesi durumunda olur. Bunu önlemek için loğusa ve bebeğin dışarı çıkmamasına özen gösterilir. (K.1) Loğusa 40 gün boyunca özellikle gece dışarı çıkmaz, uğrak olmaması için, loğusa karanlıkta bırakılmaz. Bu uğrama hem anneye hem çocuğa olabilir. Bu nedenle anne de çocuk da 40 gün boyunca yalnız bırakılmaz. Eğer uğrama olursa çözümü okumadır. (K.7)

Doğumun kırkıncı gününde “kırklama” kutlaması yapılır. Bu zaman, loğusanın tam sağlığına kavuştuğu zaman olarak kabul edilir. Bu zaman dolmadan eve misafir alınmaz, kadının da dışarı çıkmasına izin verilmez. Aksi takdirde kadını “kırk basması” söz konusudur. (K.7)

Kırklama, loğusanın evinde, annesi ve kayın validesi ile yapılır. Hem anne hem bebeğin yıkanması ile başlayan kırklama işlemi sırasında, ebe, 40 Kullu vallahi okuduğu 40 taşı su dolu bir kaba koyar. 40 tane de zeytin yaprağı ekler, loğusa bu suyla



yıkanır. (K.25) Son dökünülecek suya, kömür ve altın konur, böylece çocuğun zengin ve sağlam olacağına inanılır. (K.1) Bunun kutlanması sırasında eve gelen misafirlere ikram edilmek üzere, loğusa, önceden hazırladığı sakız, üzüm veya ayva reçeli sunar. (K.1)

Kırk basması, iki loğusanın birbirini zamanından önce görmesiyle olur. (K.13)
Çocuğun ve loğusanın ilk kırk günkü çamaşırları diğer çamaşırlardan ayrı yıkanır. Yıkanan çamaşırların suyu olur olmaz yere dökülmez. Kenara köşeye toprağa dökülür. Destursuz geçilmez. (K.13)

Kız çocuk, kırkından üç gün evvel, erkek çocuk bir gün evvel kırklandıktan sonra sokağa çıkabilir. Sokağa çıkarken “destur” denir. (K.24)

Kırk basmasında, loğusalar bir ara hastalanır. Kadın okunur, tekrar tekrar yıkanır. Yeni doğan çocuklar sarılık olur, yüzlerine sarı tülbent örtülür. (K.10)

[eyuphuseyin]

B. Loğusanın Yiyecekleri ve Sütü:


Yeni doğum yapmış kadına loğusa adı verilir. Doğumdan sonra ağrısı olan kadın için nane, ıhlamur kaynatılarak içirilir. Bundaki amaç loğusanın sıcak tutulması, üşütmemesidir. Bol süt içmesine de özen gösterilir. (K.12)

Çocuğa süt verilmesinden önce üç ezan vaktinin geçmesi beklenir. Çocuğun adını vermek için üç gün beklenir. (K.6) Ancak bunun özel bir sebebi olmak zorunda değildir. Ailenin karar vermesi için zaman kazandırmaya da yarar. Yeni doğanın isminin hemen verilmesini gerektiren durum ise, bebeğin hasta olması ve yaşayıp yaşamayacağının bilinmediği durumdur. Bu durumda, vefat ettikten sonra çocuğa dini merasim yapılmasını sağlamak için ismi bir an önce verilir. Đsmi konmadan ölen çocuk için dini merasim yapılmaz. (K.7)

Çocuğun doğumunun kutlanması yaklaşık üç aylık olduğu vakit ve ilk tırnakları kesileceği zamana denk getirilir ve küçük bir kutlama yapılır. (K.25)

Doğumdan hemen sonra bebek annesinden süt emmelidir. Annenin ilk sütüne “ağı süt” denir. Bu süt çocuğu sarılık olmasına ve gözünde çapak oluşmasına neden olur. Hastalığın geçmesi için çocuğun üzerine sarı yazma örtülür. (K.24)
Doğumdan sonra annenin başı kırmızı kurdeleyle bağlanır ve yatırılarak loğusa çorbası içirilir. Rumcası şilofita olan bu çorba önemli kabul edildiği için süslü olmasına özen gösterilir. Bu çorbaya “hamur çorbası” da denir.. (K.1) Şilofita, anneye süt vermesi için yapılır. Bir hafta boyunca yemeklerden önce bunu yer. Erişteden daha ince kesilmiş hamurlar kaynatılır. Tereyağı, dövülmüş susam, tarçın, ceviz ve bol şeker eklenir. Hamur pişirildikten sonra bir kaba alınır, üzerine tereyağı gezdirilir ve diğer malzemeler eklenir. (K.24)

Doğum kışın olmuşsa, tarçın, kekik, karanfil kaynatılır. Hem anneye hem de gelenlere verilir. Buna “kaynarca” denir. (K.25)





Ağrısı olan anneler için anason kaynatılır. Anne 1 çay bardağı kadar içerken, çocuğa 3-4 çay kaşığı verilir. Annenin ağrısını dindiriken kanını da temizler, çocuğun ağrılarını geçirir. (K.24) Doğumdan sonra ağrısı olan kadınlar için kadının göbeğine ve damağına bir miktar karabaş yağı sürülür. (K.7)

Loğusanın sütünün gelmediği durumlarda, temiz ve dürüst birisi süt anne olarak seçilir. (K.18) Süt kardeşlerin evlen mesine asla izin verilmez. (K.13) Loğusanın sütü olması için boza içirili (K.7) bakla, ebegümeci (K.12) tahin helvası, börülce, kuru soğan (K.11) gibi süt yapıcı gıdalar verilir. Bir başka annenin loğusanın karşısında süt emzirmesine izin verilmez. Bu durumda loğusanın sütünün kendisinden çıkıp, diğer kadına geçeğine inanılır. (K.18)

Çocuğa süt verme kesildikten sonra, anne, memesinde bir bardak sütü sağarak, incir ağacının altına döker. Buradaki amaç bir sonraki çocuğu dünyaya geldiği zaman oradan alabilmektir. Đncir ağacının dallarının sütlü olmasının nedeni de budur. (K.24)

Doğan bebeğin ilk kakasını yaptığı bez yıkanmaz. Loğusanın odasındaki halının altına konulur. Böylece eve kirli gelenler, pisliklerini burada bırakırlar. Yoksa çocuğun her tarafı yara olur. (K.28)

Doğumdan sonra ağrısı olan anneye, bebeğin kordonundan ufak bir parça yedirilir, böylelikle sonra ki doğumlarda acı çekmeyeceğine inanılır. (K.13)
C. Kaçınmalar:


Kırkını bitiren iki kadının sokakta karşılaşması durumunda, birbirleriyle toplu iğne değişerek kötü şeylerin başlarına gelmesini engellemeye çalışırlar. (K.1)

Çocuğun ismi konulmamışsa, loğusa ve bebek hiçbir surette yalnız bırakılmaz. Bunun iyi olmayacağı düşünülür. Evde yalnız bırakılması zorunlu ise, yastığın altına ekmek ve tuz konur. Böylelikle ekmek ve tuzun onları beklediğine inanılır. Bebeğin doğumunun ardından, yatağın altına çalı süpürgesi konması da kırk basmasına karşı kullanılan bir yöntemdir. (K.1)

Çocuğun bezleri gece dışarıda bırakılmaz. (K.24)


Kırk basması durumunda çocuk büyümez. (K.24)
Kırk basan çocuğa “aydes” oldu denirdi. Bir dört yol ağzına kazan kurulur, çocuk kazanın içine oturtulurr. Biri sorduğu vakit “aydes aşı pişiriyorum” diye cevap verilirdi. bu esnada çocuğun annesi de üç kere kazanın etrafında dolaşır. (K.24)

Yeni bir gelin kırk günü dolmadan kırklanmamış bir bebeğin yanına gitmemelidir. (K.24)

Anne dışında, çocuğa ilk yedirilen ve içirilen şeyi genelde iştahlı birinin vermesine dikkat edilir. Onun
boğazına çeker. (K.28)

Çocuk üç ezan duymadan ilk süt verilmezdi. (K.27) Çocuğun bezlerinin yıkandığı su her yere dökülmez. (K.1)
Bebeğin de, loğusanın da çamaşırları 40 gün ayrı yıkanır. “Uğrak” gelmemesi için su her yere dökülmez.. (K.7-10)



D. Bebeğe Ad Verme:


Arka arkaya kız doğuran anneler son kız çocuklarına "Yeter" ismini koyarlar. (K.7) Çocuğu olup da ölen aileleler, yeni doğan çocuklarına “Arap” gibi farklı isimler koyarlar; (K.7)

Çocuk ismi konmadan ölmüş ise, mahşerde ismen çağırılamayacağı için dini tören yapılmaz. Doğumda ölen anne için “şehit öldü” denir ve cennete gideceğine inanılır. (K.1)

Göbek bağı kesilirken çocuğa bir de göbek adı verilir. Nüfus cüzdanına yazılmayan bu isim, Ali, Fatma gibi dini önemi olan bir isimse, bunun üzerine ad verilmez, gerçek isim olarak bu kalır. (K.24)

Çocuğun ismini koyacak özel bir kişi aranmaz, genel yaklaşım dedenin veya ninenin ismini koymaktır. Ad koyma işlemi için misafirler ve hoca eve çağrılır. Hocanın çocuğun kulağına ismini üç defa okuması ile isim konmuş olur. (K.11-27)

Kız ve erkek çocuklara Nazmi Nazmiye, Sabri Sabriye gibi benzer isimler vermek gelenektir. (K.35)



E. Nazar Önlemleri:


Bebeğin ilk gezmeye çıktığında kendisine verilen ilk şeker önemlidir. Bu şeker saklanır, çocuğa nazar deydiğinde ocakta tütsülenerek nazar kovulur. Nazar duası okumasını bilen biri okurken, eline altın bir yüzük ya da bir bıçak alır, okuma esnasında bir bebeğe bir de yere değdirerek “Allahım hastalığını al sağlığını ver der” (K.27)

Kırk çörek otu, okunarak muska haline getirilir ve bebeğe takılır. (K.26) Bebeğe nazar değmemesi için sarı renkli giysi giydirilmez. (K.7)
F. Bebeğin Gezmeye Götürülmesi:


Kırklama işlemi sonrasında, anne ve çocuk ilk defa dışarı çıkar. Ziyaret edilecek ilk evin mümkün olduğu kadar uzakta ve zengin birine (K.1) ve yeni nikahlanmış bir tanıdığa ait olmasına (K.13) özen gösterilir. Böylelikle çocuğun da zengin ve uzun ömürlü olacağına, tek evlilik yapacağına inanılır.

Loğusa ilk gezmesinde ailenin en büyüğünü (K.10) anneanne ve babaanneyi (K.6-7) ziyaret eder. Gidilen evde büyükler içinde; kaynamış yumurta ve şeker bulunan bir hediye poşeti hazırlamışlardır. Bunlara bir de annenin sütünün bol olması için soğan eklenebilir. (K.7)

Bir mendil içinde, çocuğa, bir şeker, bir parça pamuk ve istenirse hediye verilir. Çocuk erkekse bu mendile iki de yumurta eklenir ve pamuktan yüzüne sakal yapılır. Bebek kızsa yumurta verilmez, pamuk saça konarak, saçları ağarıncaya kadar yaşaması dileğinde bulunulur. (K.23) Çocuğun yüzüne un ya da pudra sürülür. (K.7) Yumurta çocuğun dolgun ve sağlıklı olması, şeker tatlı dilli olması, pamuk saçları ağarıncaya kadar yaşaması içindir. (K.1-14) Gidilen her yerde bu uygulama yapılır. (K.24)

G. Diş Buğdayı:


Çocuğun dişinin çıktığını ilk gören, üzerindeki fanilasını yırtar. Böylelikle, çocuğun da damağının kolay yırtılacağına inanılır. Çocuğun ilk dişini gören kişi onun diş babası ya da diş annesi olur. (K.6) Eş dostun çağrıldığı bir ortamda, ilk diş için özel bir kutlama yapılır. (K.24)

Dövülerek kabuğu soyulmuş buğday kaynatılır. Süslemek için, leblebi şekeri, üzüm, nar tanesi, dövülmüş ceviz hazır edilirdi. Misafirler eve geldikten sonra, bir çarşafın üzerine oturtulan çocuğun başına kırmızı bir tül atılır. Önüne, bir yastık üzerinde, bir makas, bir Kur’an-ı Kerim ve bir ayna konur. Elini ilkin hangisinin üzerine atarsa, büyüdüğünde o mesleği seçeceğine inanılır. Kur’an-ı Kerim, okuyup büyük adam olacağına, ayna veya tarak berber olacağına, makas terzi olacağına yorulur. (K.22)

Kaynatılan buğdaydan bir avuç alınır, çocuğun başına serpilir. (K.22) bu esnada şu mani söylenirdi. (K.2)

Diril diril da
Diril diril da
Nato payi sto baba
Babaya götürelim
Nato feni çe lilya
Eğlencelik getirsin
Kastanaça ble ble ya
Kestane ve leblebi
Nato fero sto bobo
Önlüğüne koysun
Nato fayi monahudu Yalnız yesin
Diril diril da Diril diril da


Leblebi şekeri, üzüm, nar tanesi, dövülmüş ceviz gibi malzemelerle zenginleştirilen, kaynamış buğday, ılık halde gelenlere ikram edilir. Kalan kısmı da kutlamaya gelemeyen komşulara ikram edilir. (K.2)



H. Çocukluk Çağı:


0 - 1 yaş arası çocuklar beşikte yatırılır. (K.11) Beşik ya ahşaptan olur ya da çingene sancağı kurulurdu. Karşılıklı çivilerle duvara asılır, ortasına bebeğin yatacağı bir yer yapılır. (K.10) Anne rahat edebilsin diye bu yöntem seçilirdi. (K.7)

Đlk Düşen Diş:


Çocuğun dişi düştüğü zaman, dişini çıktığını ilk görene, yani diş babasına getirilir, diş babası da çocuğa diş parası verir ve dişi kiremite atılır (K.11), saklanır (K.6) ya da toprağa gömülür. (K.10)

Çocuğun Konuşması:


Konuşması geciken çocuğa bülbülün su içtiği kaptan su içirilir (K.10-13), horoz kesip, dilini yedirilir. Ayrıca yaşlı insanlar ağızlarından bir parmak tükürük alır, aşı görevi görsün diye, çocukların ağızlarına sürerlerdi. (K.6) Konuşması geç kalan çocuğa yedi kurbandan yedi kuzu dili pişirilerek yedirilir. (K.26)

Çocuğun Yürümesi:


Düşen çocuğa "köstekli" denirdi. Yürümeyen çocuğu, Cuma günleri sela vakti kapı eşiğinde bir kadın sallar. (K.7)
Sürekli düşen çocuğa "sakar çocuk" denirdi. Hamur yapılıp çocuğun başından çevrilerek, pişi hazırlanır ve Cuma günü öğle vakti dağıtılır. Bir ağaç dalı kesip cuma günü sela vakti çocuk sallanır. "Salladım selaya, yürüsün haftaya" denir. Bu 3 Cuma tekrarlanır. (K.13)

[eyuphuseyin]

İ. İnanmalar:


El büyüklüğünde bir kuzu cenininin başı kurutularak kadın yanında taşır, böylelikle yuvarlansa dahi çocuğunun düşmeyeceğine inanır.(K.1)

İki loğusa yüz yüze çocuk emzirmemelidir, aksi halde birinin sütü diğerine geçer. (K.24)

Çocuğun çirkin olmasını engellemek için, hamile kadına tavşan yedirilmez. Aksi takdirde doğacak çocuğun dudağının yarık olacağına inanılırdı. (K.1)

Çocuğun bezleri öğlen sıcakta kalırsa çocuk ishal olur. (K.28)


Dolunayda genç kızlar korunur. Şehvet duyguları yükseldiği için özellikle iğde ağacı çiçek açmışken, kızlar bu ağaçlardan uzak tutulur. (K.6)

Geyiklerin çiftleştiği sene evlenenin yedi sene çocuğu olmaz. (K.19)


Yemişe: “sütümü sana veriyorum öbür çocuğum da senden alırım” denerek, bebek süt emmeyi kestikten sonra anne, bir çay bardağı kadar kendi sütünü incir ağacının altına döker. (K.24)

Loğusa kırklanmadan eşikten geçmez, çarpılır. (K.6)

1.2 EVLENMEYLE İLGİLİ GELENEK VE GÖRENEKLER

1.2.1 DÜĞÜN ÖNCESİ


A. Evlenecek Çiftlerin Seçimi:


Birden fazla kadınla evlenme hiç görülmeyen bir durumdur. Tek eşlilik hakim evlilik biçimidir. (K.1 Giritliler tek kişiyle evlenir ve onunla ölür. Çok eşlilik yoktur. (K. 10-11-14)

Başlık, çok ayıp bir şey olarak karşılanır (K.15-13), böyle bir durum için “Hayvan mı satıyorsun” denirdi. (K.6-7-32) Başlık parası yoktur hatta, kız tarafı zenginse ve erkek tarafının durumu yoksa, masrafların karşılanmasına yardımcı olunurdu. (K.26)

Kız kaçırma olayları görülür ama yaygın değildir. (K.1-15) Çirkin karşılanırdı. (K.7-10) Çoğu zaman, kız rızası olarak kendi kaçardı. Kaçmalarını ayarlamak için kız tarafından bir kadın da işin içinde olurdu. (K.1) İstenen kız, verilmediği takdirde kaçırılır ama mahkemelik olunmamaya dikkat edilirdi. (K.3) Önce küsülür, sonra araya girenler, tarafları barıştırırdı. (K.13) Kız kaçırma olayı, yüzde doksan nikahla sonuçlanırdı. Ailenin büyüklerinden oluşan aracılar, iki tarafın arasını bulurlardı. Kaçan kızı başkasına vermek çok büyük ayıp sayılırdı. (K.32)
İç güveysi, evler büyük olduğu için vardı. Anne, baba, damat, gelin ayni evde yaşardı. (K.15) Oğlanın fakir olması veya kızın evin tek kızı olması durumunda, damat, iç güveysi olarak kalabilirdi. (K.3-13) “İç güveysi, iç ağrısı denilirdi”. (K.7)

Beşik kertmesi yoktur (K.10-14) ya da pek nadiren görülür. (K.3) Beşik kertmesi görülürdü. (K.13)



Baldızla evlenme, her iki tarafın da çocuklarının bulunması ve eşlerinin ölmesi üzerine yapılabilirdi. (K.1)

Erkeğin ikinci kez evlenmesi gerektiğinde, çocuklar büyük ise, onlara danışması gerekirdi. (K.3)

Yakın akraba evliliği kesinlikle yoktur (K.10-11-12). Yedi göbek dışardan olması gerekirdi. (K.6) Yakın akraba evliliklerinde, teyze çocuklarının evlenmesine izin verilebilirken (K.14), aynı soydan gelmeleri nedeniyle, amca çocuklarının evlenmesine izin verilmezdi. (K.1) Genel olarak, bu tür evliliklere sıcak bakılmazdı. (K.7)

Sütkardeşlerin, aynı anneden süt emmiş olmaları yüzünden, birbirleriyle evlenmelerine izin verilmezdi. (K.3)

Dul kadın ve erkeğin birbirleriyle evlenmelerinde, kendi aralarında anlaşmaları durumunda sorun yoktu. (K.3-7)

Muhit dışına, hem kız verilir, hem de muhit dışından, kız alınabilirdi. (K.3-7) ancak, “komşu kızı almak demek, altın tastan su içmek demektir” denirdi. (K.24) Hiç olmazsa, damadın, aynı şehirden olmasına çalışılırdı. Uzak bir yere kız verilmesi, özellikle anne için dayanılması zor bir durumdu.(K.23)



B. Evlenme Yaş Ortalaması:


Düğünde kıza takılacak takıların fazla olması nedeniyle, erkeklerin evlenme yaşı daha geçtir. Kadın için evlenme yaşı en erken 16 olabilir, 18-20 yaş arası ideal yaşlardır, bu yaştan sonra evde kalmış sayılırdı. Kız için ideal yaş, 18’den daha küçük olmamalıdır. Zira, evine bakabilmelidir. (K.32)

Kız evlilik yaşı 13’te başlar. (K.6) genelde 15-16 (K.7) yaşında evlendirilmeye başlanır, 20 yaşını geçmez (K.11-12-13), geçerse “kartlaşmış” denirdi. (K.10) Kızlar, mümkün olduğu kadar genç, erkekler mümkün olduğu kadar geç evlenirdi. (K.15)

Erkeğin evlenmesi 20 yaşından önce olmaz, 30 yaşını geçmese iyi olurdu. (K.10) Erkeklerin evlenmesi için askerlik birinci şarttı. Askere gitmeden nişanlı olması durumunda dahi, evliliğe izin verilmezdi. (K.6-14) Ortalama 25 yaş, erkek için ideal evlenme yaşıydı. Bu durumda, erkek işine gücüne kavuşmuş olurdu. (K.3-7)

Erkek geç evlenir 28 -30 yaşlarında. Erkeğin şefkatli ve sevgi dolu olması, evliliklerinde şiddete yer olmaması için, erkek, kadından ortalama 8 yaş büyük olurdu. (K.12)

C. Kız Arama:


Hakim olan evlenme biçimi görücü usulüydü. (K.1) Ancak, evlenme isteğinde olan bir erkek bunu ailesine açılarak belirtebilirdi. Kızın bu isteğini belirtmesi ise daha az görülen bir durumdu. (K.1) Kız evlat, evlenme isteğini annesine açıklar, annesi de babasına ve varsa erkek kardeşlerine danışırdı. (K.3)

Erkek bir kız beğenirse, annesi ve babasının onaylaması gerekirdi. Aksi takdirde, anne, uygun olduğunu düşündüğü bir kız seçerdi. (K.1) Beğenilen ve alınması düşünülen kız, oğlana gösterilir fikri alınırdı. Bu gösterme, kızdan habersiz yapılırdı. (K.7-15) Kızın beğenilmesi ve istenmesi aşamasına gelmeden önce, oğlan bir yere oturtulur, kız habersizce önünden geçirilerek, oğlanın fikri alınırdı. Kızın bundan haberdar olmaması önemliydi, zira evliliğin gerçekleşmemesi durumunda, kızın üzülmesi istenmezdi. Oğlanın kızı beğenmesi durumunda, kıza bildirilir, beğenmemesi durumunda ise, kızın olaydan haberi olmazdı. Kızın beğenmemesi ya da onaylamaması durumunda da evlilik gerçekleşmezdi. (K.3)

Baht açmak:
Bahtı açmak için, hocaya gidilip dua okutulur, muska yaptırılır. Evliyalara gidilerek de adak adanırdı. (K.6) Bu dileğin gerçekleşmesi durumda mevlit okutulması ya da kurban kesilmesi gerekmekteydi. Çeşme yöresinde, bu maksatla “Susuz Dede” ve “Dede Mahmur Baba” türbelerine gidilirdi. “Adağım olsun sana hem gelicem dua okuycam, hem de mum yakıcam” denirdi. Susuz Dede’nin türbesine ise su dökülürdü. (K.3)

Kızların bahtını açmak için bir diğer yöntem, hocaya muska yaptırılmasıydı. Bir kilit cuma günü kilitlenir, öbür cuma sabaha karşı kızın başında açılır, anahtarı denize atılırdı. (K.13) Kızların bahtını açmak için mum dikilir, dualar okunurdu. (K.11)

Kızlar, kendi bahtlarının açılması için, hıdrellezde adakta bulunurlardı. (K.7)


Kızda aranan özellikler:


Eş seçiminde, eşin ille de Giritli olması şartı aranmazdı. (K.1) En başta ev terbiyesi önemliydi. Büyüklerine karşı saygılı olmalıydı. Evine bakabilmesi çok önemliydi. (K.32) Namus, dürüstlük, çalışkanlık ve saygı, aranan en önemli özelliklerdi. Kız, çalışkan ve becerikli olmalıydı. (K.32) Ailesi de en az kişi kadar önemliydi, iyi bir soydan gelmesi istenirdi. (K.1-13)

Kızın temizliğine de dikkat edilir, evin tuvaletinin ve takunyaların temizliğine bakılırdı. Tozlu olup olmadığını kontrol etmek için, oturulan sedirlerin altına da göz gezdirilirdi. (K.7)



Erkekte aranan özellikler:
Damat adayının, işinin iyi olmasına, terbiyeli ve dürüst olmasına bakılırdı. (K.1) Askerliğini bitirmiş ve mesleğini eline almış olması gerekirdi. (K.23) Erkeği, kızın babası, abisi, amcaları, akrabaları soruştururdu. (K.12) Soy burada da önemlidir. (K.14)

Eş seçimi, görücü usulü ile yapılır ancak evlenmenin gerçekleşebilmesi için her iki tarafın da görüşü alınırdı. Rıza olmadan evlilik gerçekleşmezdi. (K.1-6-7-12-13)

Kızın görülmesi:
Falanca yerde, gelinlik çağa gelmiş bir aday olduğunun duyumu üzerine, herhangi bir bahaneyle kız görmeye gidilirdi. (K.1) Beğenilen kızı görmeye, erkeğin annesi, halası teyzesi, nineleri varsa ablaları giderdi. Evin temizliğine, kızın saygılı olup olmadığına, oturup kalkmasına, hürmetine bakılırdı. Bu sırada, erkeğin annesi, çaktırmadan kilimin altında toz olup olmadığını kontrol ederdi. Toz çıkması durumunda “bu kız bize gelmez” denilerek vaz geçilirdi. Bu ziyaretin amacının kız tarafından bilinmemesi önemlidir. (K.3) Kız tarafının evliliğe nasıl baktığı konusunda ağzı aranır. Hediye götürülmez. (K.25)

Gelin olarak düşünülen kızı erkek tarafından görmeye ilk olarak, erkeğin annesi, (K.14) babası, (K.12) dedesi de (K.11) gidebilirdi. Erkek tarafının büyükleri, kız hakkında bir araştırma yapar, kendilerine uygun olduğuna kanaat getirdikten sonra, isteme aşamasına geçilirdi. (K.23)

Beğenilmeyen kızın dedikodusu yapılmaz, kötü yanları başka yerde söylenmezdi. (K.3)

[eyuphuseyin]

D. Kız İsteme:
Kız beğenildikten ve oğlana gösterilerek onayı alındıktan sonra, bir kadın elçi gönderilerek kız tarafına “şu gün kız istemeye geleceğiz” denerek haber verilir. Kız istenmeye anne, baba ve dünürcüler giderdi. (K.15) Bir mendil, bir çift çorap ve bir kutu şeker hediye olarak götürülürdü. Nişanın gerçekleşmesi durumunda, kız tarafının erkek tarafına yapacağı ilk ziyarette, onlar da bu hediyelerle karşılık verecektir. İkinci ve üçüncü gidişlerde hediye götürülmez. (K.23)

Kız evine varıldığında, gelin adayı kapıyı açar ve önce damadın anne ve babasının ellerini öperek kolonya ikram eder, daha sonra diğer büyüklerin ellerini de öperek mutfağa kahve pişirmeye gider. (K.3)

İçeriye geçildiğinde, damat adayının kaynana, görümce, babaanne, teyze ve ablası, kız tarafının kadınları ile ayrı odada otururken, baba, dede ve amcası, erkeklerle birlikte ayrı odada otururlar. Hal hatır sorulduktan sonra, gelen kahveler içilir. Kızın istenmesine ancak bundan sonra geçilir. Damadın annesi, kızın annesinden, damadın babası da kızın babasından ayrı ayrı “peygamberin kavli Allahın emri ile” kızı isterler. İlk istenişte kız verilmez, “bir düşünelim” denir. “Kız evi naz evi” denir, genelde ilk gelişte kız verilmez. (K.7) İkinci seferde “bize iki üç gün daha verin” denerek süre kazanılır. Bu arada, damat ve gelin adayları için ayrı ayrı araştırmalar yapılır. (K.26)
Belirlenen günde, erkek tarafının aile büyükleri tekrar kız evine gider. Kahveler içilir. Bu aşamada, damada tuzlu kahve verilir. Bakalım dayanabiliyor mu diye. Dayanırsa her şeye dayanır, demektir. (K.7) Kızın anne ve babası “verdik gitti” diyerek bu evliliği onaylarlar. Önceden hazırlanan şerbetler içildikten sonra, gelin ve damat adayı, büyüklerinin ellerini öper. Söz kesildikten sonra kahve verilmez tatlı verilirdi. (K.25)

“Kızı verdik” dendiğinde, kıza bir yüzük ya da bilezik takılır ancak zorunlu değildir. İmkanlar ölçüsünde takılmaya çalışılırdı. Kızın babası, “senin evine gelecek, senin şerefindir” derdi. (K.23) Kız isteme sona erdikten sonra, uzun kalınmazdı. (K.3)



E. Söz Kesme ve Nişan:


Söz kesme aile arasında olabileceği gibi gelin ve damadın arkadaşlarının da katıldığı bir eğlence ile de kutlanabilirdi. Söz kesilirken yüzük takılmaz, (K.12-13-15) ağızla söz kesilirdi. Kıza hediye olarak elbise götürülürdü. (K.25) Sözde, erkek tarafı mali durumuna göre, kız tarafına hediye olarak, elbiselik kumaş, havlu, çorap, terlik bir tepsi içinde götürülürdü. Kız tarafının diğer fertleri için de mümkünse, hediye verilmeye çalışılırdı. (K.6) Kız tarafı da elçiye hediye verirdi. Elçi erkek ise, gömlek ve çorap, bayan ise, elbiselik ve çorap verilirdi. (K.3)
Söz kesildiğinde yüzük takılır, (K.6-7-11) kadınlı erkekli eğlence yapılırdı. (K.7) Söz kesildiğinde, söz yüzüğü olarak ince bir şey takılırdı. (K.10)

Nişan ve düğün tarihleri belirlenir. Genellikle, nişan, sözden bir iki ay sonra, düğün de nişandan bir iki ay sonra yapılırdı. Bu aranın uzamamasına çalışılırdı. Ancak, gelinin çeyizinin hazır olmaması durumunda, erteleme söz konusu olabilirdi. (K.3)

Gelinlik ve damatlığın alınması, düğünün yapılacağı yer ve zaman gibi konular da söz kesiminde kararlaştırılırdı. (K.3)

Nişan:


Nişana çağrıyı, akraba bir kadın “buyurun gelin” diyerek yapardı. Ona bir hediye verilmezdi. Nişanda gelenler de hediye veya takı vermez, düğüne saklarlardı. Dışardan gelen davetliler oğlan tarafından ise onun evinde, kız evi tarafından ise onun evinde kalırdı. (K.3)

Eskiden büyük ve küçük nişan ayrı yapılırdı. Büyük nişanda oğlan zenginse, bir beşibiryerde, iki tane iki buçukluk, 4 tane sarı lira takardı. Küçük nişanda takı olmazdı. (K.3)

Nişanı kız tarafı yapardı. Nişan masrafı kız evi tarafından karşılanabileceği gibi, (K.3-15) ortak da karşılanabilirdi. (K.26)

Nişan öncesinde, her iki taraf da birbirlerine hediye alırdı. Nişan günü gündüz öğleden sonra, alınan hediyeler tepsiler içinde, arabalarla götürülürdü. Önce, erkek evi hediyelerini götürür, araba kafilesindeki arabalara mendiller bağlanırdı. Erkek evi, hediyeler dışında, çerez ve çikolata da götürür, damat hediye götürmeye gitmezdi. Kız evi de aldığı hediyeleri erkek evine götürür. Hediyeler dışında, üzerinde kuzu ya da hindi olan bir tepsi pilav da kız evinden erkek evine, hediye olarak götürülürdü. Ayrıca tatlı maya ekmeği ve baklava da giderdi. (K.27)

Nişan aile arasında ise evde, değilse kapının önünde olurdu. Oğlan evi kız evine gelir, cümbüş, darbuka, tef çalınarak eğlence yapılırdı. Erkek evinin görev verdiği bir büyük yüzükleri takardı. Kırmızı bir kurdele ile bağlanmış olan yüzükler önce kıza üç defa takılır çıkarılır sonra erkeğe üç defa takılıp çıkarılırdı. Kulhuvallahi duası okunurdu. Yüzükleri takılan çift, önce erkek tarafının sonra kız tarafının anne babalarının ellerini öperlerdi. (K.3-24)

Kimi zaman, nişanda takı yokken, (K.10-12-14) kimi zaman nişanda da düğünde de takı takılırdı. (K.7) Nişan da bir bilezik takılırdı. (K.13)
Yüzüklerin takılmasından sonra, erkekler ve kızlar ayrı olarak eğlenir. Kadınlar dümbelek çalarak şarkı söyler, oyun oynarlardı. (K.3)

Eskiden, nikah olmadan iki tarafın görüşmesine izin verilmezdi. (K.32) Nişandan sonra damat annesi ve ablası ile birlikte kızın ailesi de evdeyken kız evine gidip gelin adayını görebilirdi. (K.3-7) Ancak, erkek ve kadının birbirlerini serbestçe görmelerine izin verilmezdi. Dışarı çıkışta yanlarında mutlaka aileden biri olurdu. (K.7- 14)



Taraflar veya aileler anlaşamazsa nişan bozulabilirdi ama nadir rastlanan bir durumdu. (K.3-13-15) Bu durumunda takılmış takılar geri verilirdi. Evlendikten sonra bozulan evlilikte kız tarafı takıları vermek zorunda değildi. (K.3-6) Nişanın bozulması durumunda, bunun dedikodusu yapılmazdı. Nişanı bozulan kızın yeni bir kısmeti çıkması durumunda evlenmesinde bir sakınca yoktu. (K.3)

F. Nişan ile Düğün Arasındaki Gelenekler:


İki bayram arası yapılan düğünün de evliliğin kerameti olmaz denirdi. (K.3-7- 11-13) İki bayram arası nikah, düğün olmazdı. İki taraf birbirine hediyeler alırdı. (K.25)
Nişanlılık zamanı kurban bayramına denk gelirse, erkek tarafı, kız tarafına arife günü kurbanlık koç gönderirdi. Buna gelin koyunu denirdi. Koçun alnında bir bilezik ya da boynuzlarında birer bilezik olurdu. Koçun sırtına bir havlu bağlanır. İç çamaşırı, çorap, elbiselik gibi hediyeler bu havluya iğnelenir. Koç yola çıkmadan erkek tarafı, koçu, çorap mendil gibi hediyelerini takabilmeleri için komşulara gösterirdi. Koç kız tarafına getirildiğinde, kız tarafının komşuları da aynı şekilde, hediyelerini havluya iğnelerdi. Bayram sabahı kesilen koçun yarısı erkek tarafına gönderilmeliydi. (K.3-26)

Ramazanda da her 2 taraf birbirine ayakkabı şeker ve elbise gönderirdi. (K.3) Aradan yılbaşı geçerse yine karşılıklı hediye bohçası giderdi. (K.25)

Her kızın bir çeyiz sandığı vardı. Anne ve kızın yıllarca hazırladığı danteller, yatak takımları, ipekler, mutfak önlükleri, örgü perdeler, el işleri, cibinlikler, “delik işi” yatak takımları, yorganlar, halılar, dantelli gömlekler bu sandıkta dururdu, (K.14) saman minderler, saman yastıklar, tahta divanlar, somya gibi eşyalar, (K.15) oyma çeyiz sandığı, aynalar, oymalı mobilyalar, oyma koltuklar, masalar, sandalyeler, işlemeli duvar süsleri de çeyizdendi.(K.3-13)

[eyuphuseyin]

Bu çeyizler kız çocuk sahibi olunduktan sonra, kızın annesi tarafından yavaş yavaş hazırlanmaya başlanırdı. Kız 15-16 yaşına gelince kendisi de yapmaya başlardı. “Kız çocuğu beşikte çeyiz sandıkta” denirdi. (K.3)

Düğünden bir hafta evvel oğlan evinden çeyiz alınmaya gelindiğinde (K.13) kız tarafından biri çeyiz sandığının üstüne oturur ve erkek tarafından biri bahşiş vermeden sandığın üzerinden kalkmazdı (K.7-10-13-15) Ayrıca gelinin kız kardeşi veya bir arkadaşı da kız evindeki çeyiz odasının kapısını açmak için de bahşiş isterdi. (K.25) Çeyiz arabayla, araba olmadığı zamanlarda at arabasıyla alındıktan sonra, yolda, tencere kapakları birbirine vurularak, etrafa haber verilirdi. Böylelikle, çeyize bakmak isteyenlere çeyizin geldiği duyurulurdu. (K.20-25) Çeyiz erkek evine sokulmadan, eve bir Kur’an, bir parça ekmek ve tatlı bir şey sokulurdu. (K.24)

Sabahtan, çeyiz, kızın oturacağı eve götürülür, öğleden sonra da kız tarafı “çeyiz sermeye” giderdi. Ancak kız gitmezdi. Kızın annesi, teyzesi, halası ve arkadaşları giderek çeyizi sererlerdi. (K.3-15-25) Çeyizi serenlere şeker, lokum ve çay ikram edilirdi. Kızlara da çorap, terlik, mendil, havlu gibi hediyeler oğlan tarafınca verilirdi. Öğle yemeği de oğlan evi tarafından karşılanırdı. Evi düzmeye gidenler, oğlan evine bir tepsi tatlı ile elleri boş gitmezlerdi. Bu tepsi, kız evine iade edileceği vakit, içi boş gönderilmez, gelin için sabahlık ve çamaşır gibi hediyelerle gönderilirdi. (K.4) Damat, düğün gününe kadar çeyiz evinde kalırdı, ev boş bırakılmazdı.

Çeyiz tanıtma geleneği vardı. Çeyiz serilir ve herkes davet edilirdi. (K.13) Düğünden bir hafta önce, kızın çeyizi sergileneceği vakit, dümbelek çalınır, misafirlere şeker dağıtılır. Düğün için getirilen hediyeler de bu esnada eve yerleştirilirdi. Bu günde orada olmayıp sonradan çeyizi görmek isteyenler için, daha sonra da çeyiz gösterilebilirdi. Ancak, bu esnada şenlik yapılmazdı. Genellikle, kırmızı bakırdan üzeri kabartmalarla süslü, tencere ve güğümler revaçta olan hediyelerdi. (K.4)

Çeyiz hazırlığında yorgan kaplanırken, tek nikahlı ve mutlu bir kişinin bu işi yapmasına özen gösterilirdi. (K.20)



1.2.2 DÜĞÜN SIRASI


A. Düğüne Davet:


Düğün çağrısı, akrabaların birbirlerine söylemesiyle, (K.11-14) davetiye ile yoksa akrabalar aracılığı ile(K.7) davul aracılığıyla (K.6) yada kapı kapı dolaşarak duyurulurdu. (K.10) Ayrıca düğün gelinin faytona veya ata bindirilmesiyle ve yaşlı bir kadının darbuka çalarak gezmeleriyle de duyurulurdu. (K.13)

Düğüne davet yakın akrabalara ve komşulara havlu, çorap mendil gibi hediyeler de gönderilirdi. (K.12)
B. Düğün Günleri:


Düğün bir gün, (K.6-11) kına gecesi ve ertesi gün asıl düğün olmak üzere iki gün sürerdi.(K.10-15)

Evliliğin ne gün yapıldığı çok önemli değildir ama "cuma olursa hayırlı olur" derler. (K.6-10)Çarşamba günleri düğün yapılmazdı. (K.10)Salı günü nikah yapılmaz çünkü Đstanbul salı günü zapt edildi.(bu Rumlardan geçmiş bir gelenekti.) (K.6) Perşembe gündüz yemek verilir, akşam kına yakılırdı. Cuma erkek tarafı yemek verir. Düğün Cuma akşamı olurdu, başka gün yapılmazdı. (K.32-3) Düğünün kışın olmaması tercih edilir. Yazın hasat işi varsa hasat sonu beklenirdi. (K.27)

Düğüne dışardan gelen davetliler erken, düğünden birkaç gün evvel, yörede oturanlar düğün günü gelirdi. Perşembe günü düğün yapılması iyidir. (K.13)

Gelin hamamı:
Gelin hamamı. Düğünden 3-4 gün önce gelin hamamına gidilir. (K.10-13) Gelin hamamı için, oğlan tarafı bir hamam kiralar, takunyalar satın alırdı. Kız evinden arabayla alınan kız ve arkadaşları hamama götürülürdü. Kaynana, görümce, elti, kızın annesi varsa kardeşleri, teyzesi, halası ve arkadaşları da katılırdı. Hamamda dümbelek çalınarak yapılan eğlencede, çerez, börek, kadayıf, baklava gibi yiyecekler yenerek eğlence yapılırdı Erkek anası bakar kızın bir kusuru var mı diye. (K.7). Eğlence bittikten sonra, gelin yeniden evine götürülürdü. (K.4)

Damat hamamı:
Damat için ayrı bir güvey hamamı yapılmazdı. Damadın traşı düğünden bir gün önce yapılırdı. Bugün yüksek bahşiş verilirdi.(K.6) Arkadaşları ile birlikte bir eğlence düzenlenir ve oyun oynanırdı. (K.4-11-12)

C. Düğün Günü:


Hem dini, hem resmi nikah vardır. (K.13-15) Önce resmi nikah, kınadan birkaç gün önce nikah dairesine gidilerek kıyılırdı(K.24), sonra dini nikah kıyılırdı. (K.6-10- 12-14)

Çok eskilerden resmi nikah yoktu, düğünden bir hafta evvel dini nikah kıyılırdı. Bir odaya gelin ve 2 şahit kadın girerdi. Erkek giremezdi. Kapı yarı kapalıydı. Kapının dışında damat ve 2 şahidi vardı. Birbirlerini göremezlerdi. Hoca gelinin gelinliğinden tutarak üç kere evlenmek isteyip istemediğini geline sorar kabul edince 3 kere de damada sorar, şahitlere de “akrabalıkları yoktur evlenmelerine şahitlik ediyor musunuz” diyerek nikahı kıyardı. Gerdeğe kadar damat gelini göremezdi. (K.3)

Düğünden bir iki gün evvel erkek tarafı kız tarafına düğün yemeği yapmak için düğün erzağı gönderir. (K.24)



Kına gecesi:
Kına gecesinin. masrafları ya oğlan tarafı, (K.11-13) ya da kız tarafı üstlenirdi. (K.6-10-12)

Kıza kınalık elbise alınırdı. Masraf olmaması için nişanda giyilen elbise saklanarak kınada da giyilebilirdi. (K.24)

Çarşamba öğleden sonra kız evinde öğle ve akşam olmak üzere 2 sefer yemek verilir. Bunun masraflarını da oğlan tarafı karşılardı. Oğlan tarafı öğleden sonra kız evine kına götürürdü. (K.3) Yakılacak kınayı oğlan evi alır. Kaynana bir torba içinde toz halde kınayı gelin evine getirir. Kına yakma işlemi sırasında kızın üzerine örtülecek “Al” da kaynana tarafından getirilirdi. (K.4) Akşam, her iki taraf da toplanır, eğlenti yapılırdı. (K.3) Gecenin sonunda kızın arkadaşları(K.27) ya da kaynanası(K.4) kınayı kararak hazırlardı. (K.27) Kınayı karan da yakan da anne babalı olmalıydı, evliyse evliliği mutlu olmalıydı. (K.24) Önce gelinin yüzü al tül ile örtülür ve çalgıcılar kına türküsü ya da gelini ağlatacak bir mani söylemeye başlardı. (K.3-4) Kıza kınayı kaynanası,(K.3-4) yada yengesi(K.20) yakardı. Geline kına yakılacakken gelin elini kapatır, kaynanası bahşiş verinceye kadar elini açmazdı. Bahşişten sonra kına yakılırdı. Kına yakılırken kızın eline madeni yada kağıt para konulurdu. Bu para uğur getireceğine inanılarak saklanırdı. (K.24) Bu sıra gelinden başka annesi ve arkadaşları da ağlardı. (K.4)

Kaynanadan bahşiş almak için uygulanan diğer bir yöntem ise; kına yakıldıktan sonra, kız tarafından biri gelinin ayağına bir ip bağlar ve kaynanasının önüne götürürdü. Kaynanası bahşiş vermedikçe ip bırakılmazdı. (K.20)

Kına yakılan gelin, başındaki kırmızı tülbentle oynamaya kalkardı. Oynaması bitince, yerine oturmadan, tülbentini evlenme çağına gelmiş bir başkasına verirdi, o da tülbentle oynar yerine oturmadan bir başka kıza verirdi. (K.20)

[eyuphuseyin]

Gelinden başka, arkadaşlar ve konu komşudan isteyenler de kına yakabilirdi. (K.4) Damada kına yakılmazdı. (K.4) Kına sonrası tatlı merasimi yapılırdı. (K.27)

Kına gecesi bittikten sonra, kız evindekiler, erkek evinin uyumasını bekler, bir sopa üzerine eski çaputların sarılmasıyla oluşturulmuş bir meşale yapılırdı. Darbukalar eşliğinde oynanarak, oğlan evinden dört beş kapıya gidilirdi. Buna baskın veya heyamula denirdi, sabah üçe dörde kadar sürerdi. (K.20)

Düğünde ya çingene çağrılır ya da gramofonla müzik yapılırdı, (K.3)oturanları oynamaya davet eden bir “kaldırıcı” olurdu. Gençleri sırayla oynama davet ederdi. Gençler kalkmamazlık edemezdi. Oynarken, isteyenler oynayanın avucuna para koyardı. Kimin para verdiğine dikkat edilmesi gerekirdi, çünkü o kişi oynamaya kalktığında, onlar da kendilerine para verene para vermek zorundaydı. Oyun sonrasında bu paralar, çalgıcılara verilirdi. (penbe teyze)Eğlence yapılırken sadece bayanlar oynardı. Uzak akrabalar ayrılınca yakın erkekler de oynardı. (K.25)

Eve gelen “berber” gelinin başına kırmızı kurdele takarak bunu tellerle süsleyerek, gelinin “telli duvağını” hazırlar. (K.4) Gelinin saçını yapan süsleyen gelinin babasından bahşiş almak için kapıyı kapar ve bahşiş
almadan açmazdı. (K.24)

Gelin teli, 70-80 cm. uzunluğunda, parlak sarı veya beyaz tel olurdu. “Telli duvaklı” olarak bahsedilen tel budur. Düğünden sonra, gelin bu teli arkadaşlarına paylaştırırdı. Telin kısa olması, tez zamanda, uzun olması daha geç evleneceğine işaret olarak kabul edilirdi. (K.21)

Gelin alınacak gün, kız evinde de (K.4) erkek evinde de yemek yapılır. Erkek evinden çıkan kalabalık bir alay, kızı almak üzere yola çıkar. Eskiden kız almaya, at ve davul zurnayla gidilirdi. (K.32). Yolda davul, zurna çalınarak yayan kız evine varırlardı. (K.4) Çok eskiden gelini almaya damat gitmezdi. (K.24) Arabaların yaygınlaşmaya başladığı 1940’lı yıllardan itibaren, at yerini arabaya bırakmıştır. (K.4) Arabalara kumaş, havlu, mendil vb. bağlanır. (K.32)

Bu esnada kız evinde kızın babası veya abisi, her ikisinin de olmaması durumunda ailenin bir büyük erkeği(K.4) kızın beline üç parmak eninde iki metre uzunluğunda kırmızı bir kuşak bağlar. Kuşağı üç kere dolandırır. Bu ara dua okur. (kırmızı kurbanlık kuzu gibi). Bir de hediye takı takar. Giritlilerin kendi kızları çok kıymetlidir. Evlenen kendi kızları ise altın kemer takılır. Kızın babası yoksa kuşağı takan hediye takıyı da takar. Gelin evden çıkmadan sağ ayakkabısının içine kâğıt para konur. Parayı ayakkabının içine kızın babası koyar ve kıza ayakkabıyı da babası giydirir. Gelinin ayakkabısının altına bekâr kızlar ismini yazar. Kimin ismi ilk silinirse o ilk evlenirmiş. Gelin evden çıkmadan duvağını yüzüne babası örter. (K.24) Gelini evden çıkaracak kişi mutlaka bir erkek olmalıdır. Damada teslim eder, ata bindirilen kız, davul zurna eşliğinde götürülürdü. (K.4)

Gelin, oğlan evine geldiğinde, içeriye girmeden önce, attan veya arabadan inmeden önce kucağına bir erkek çocuğu verilir. Böylelikle onun da “çocuklu” olması sağlanmaya çalışılır. (K.4) Attan veya arabadan inen gelinin başına, buğday, pirinç, şeker ve bozuk para saçılır. (K.4-26)

Löbet şekeri buz kalıbı gibi büyük bir şekerdir. Gelinin başında kırılır.
Etraftakilere verilir. (K.27)
Kayınvalide, bir kap içinde karıştırmış olduğu zeytinyağı ve balı bolluk içinde yaşanması ve geçimlerinin kolay olması için, ilkin kapının eşiğine sonra da kapının üstüne sürerdi. Gelin erkek evine ilk adımını sağ ayağıyla atardı, (K.20)ve eve girerken kırmızı şeker yedirilirdi ki tatlı dilli olsun. (K.10) Ayrıca gelin, kapıdan içeriye girecek iken, bir adım yüksekliğinde eşiğe bir ip gerilerek kapının iç tarafına bir tas su konur. Gelin, bu ipi ayağı ile kopararak ve tas içindeki suyu ayağı ile devirerek eve girer. Böylelikle, ayağının uğursuz gelmesi engellenmeye çalışılırdı. (K.4)

Gelin kendi evine gittiğinde eline bir tabak bal alır, kapının üstüne üç defa bir parmak bal çalar. Bunu evliliği tatlı olsun diye yapar. Baldan geline de yedirilirdi. (K.13-25)
Eve girdikten sonra, damat ile birlikte oturma odasına alınan gelini, damat bir süre sonra yalnız bırakırdı. Gelin burada bir süre yalnız başına kalırdı. Bu esnada onu görmek isteyen misafirler odayı ziyaret edebilirdi(K.4). Çevreden gelenden “gelin bakması” yaparlar. Bu sırada gelinin yüzü açılır. (K.26)Karnının aç olması durumunda yemek ikram edilirdi. Ziyaretçiler gidinceye kadar burada kalırdı.(K.4) Oturan gelinin kucağına, oğlan evinden bir erkek çocuk verilirdi. Daha önceden gelin kendisine verilmiş olan bir mendili, bu çocuğa hediye olarak verirdi. (K.20)

Yatsı namazına damat da götürülürdü. (K.27) Yatsı namazını camide kılan damat yanında hoca ve arkadaşları ile beraber eve gelirdi. Hoca, ikisinin de şahitler huzurunda nikahını kıyardı. Saat 22-23 arası gerdeğe girilir. (K.27) Damat, gerdeğe girerken, arkadaşları tarafından sırtına vurulurdu. (K.10-13-15-20-27)

Gerdek odası, bir hafta önceden çeyiz düzüldüğü vakit hazırlanırdı. Öncesinde oda badana yapılır. Kızın çeyizi serilir, yatak süslenirdi. Bütün bunları yapan kızın kaynanasıydı. (K.4)Kaynana, gerdek odasını hazırlarken, yatağın içine şeker atar ve üstünü örterdi. Böylelikle gelin ve damadın iyi geçineceğine inanılır. (K.4)

Gerdek gecesi damat durumuna göre, geline yüz görümlüğü takar. (bilezik, beşibiryerde) (K.1-3-4) İlk gece
oğlan tarafından emaneti almak için yenge veya yakın akrabalardan bir kadın beklerdi. (K.15)