GİRİT GÖÇMENLERİ TÜRK HALK KÜLTÜRÜ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Nazım ÇOKİŞLER

[eyuphuseyin]

59 Bir insanın bir insandan
Farkını fark eder misin?
Yer ile gök arsındaki
Mesafeyi bilir misin?

60 Körler yükseklere bakar
Tanrıları görmek için,
Gör ki Onlar alçaklardadır
“İnsanların” olduğu yerde

61 Varsın ücretli olayım
Doğrulukla çalışayım
Nasibimi tüketeyim
Gerisi öteye kalsın.

62 Yağım, tuzum ve suyum,
Ekmeğim ve sevgim var,
Dünyanın tüm serveti
Bak benim evimde var.

63 Sevgiler ve neş’e içinde
Yaşarım “şükür”, ben her gün,
Başka bir insan yoktur ki,
Ben kadar mutlu görünsün..


64 Şu uçuşan güvercinler
Her birisi neşe yüklü
Yolluyorum selamımı
Anam sana, iki gözüm..


Anthropos apo anthropo
Ğnorize pos apehi
Kodas i yis apto urano
Oso distima ehi

Psila ksaniğun i stravi
Na dune ton Theoti
Ma ekini ine hamila
Eki pu iniy anthropi.

Na erğosto me tin timi
Ke me tin dretosini
Na fağo to nasipimu
Ke talo napomini.

Ladi, ke alaçi, ke nero
Psomi ke ağapi eho
Ola tu kozmu ta kala
Sto spitimu ta eho

Se ağapes, doksa, ke hares
Vriskume kati mera
Pu den iparhi anthropos
Na ine san emena

Ta peristerya pu petun
Ola hara yemata
Su stelino heretizmata
Mana’mu dio’mu mathya

[eyuphuseyin]

65 Ey durulmuş vücudum
Şükret artık Mevla’na
Zira çok sevinmiştin
Gelişinde dünyaya

66 Adının anıldığı evde ( Hz. Ali İçin.)
Bir yücelik hissedilir,
Durduğun, yürüdüğün yerde,
Bir kalıcı huzur vardır.

67 Neden çocuğum uçan kuşlar
Ekin ekmez, hasat biçmez?
Gel iyicene bir düşün
Kimdir onları besleyen ?

68 Servetine kafa yorma
Ne de güzelliğine takıl,
Bastığın yeri önemse
Müstakbel yorganın diye...


69 Bin Tekke, Cami yaptırsan
Hayatının bahşı için,
Sen (bana) eziyet ettikçe
Her şeyini yitirmişsin…

70 Sevdiğini biliyorum
Şüphem hiç olmadı bundan
Efradısın sen “Ali’nin”
Bir yüceliğin var, candan

İsihazmenomu kormi
Dokiaze ton Theo’su
Yati efharistidikes
Poli ston erhomosu

Sto spiti opu arihnese
İne mia meğalia
Opu patisis ke stathis
Đne mia eftihia

Yati padimu to puli
Then sperni, then therizi ?
Ke apo kida duşundise
Pios in pu to taizi ?

Mi skeptese ta plutisu
Ute tin ovmorfyasu
Skepse tin yis pu perpatis
Pu tan to paplomasu.

Hilyus Tekkedes ke
Camya Na htisis ya na yasis
Afu emena tiranas
Ola hamena taşis.

Katehoto pos mağapas
Den eho ipopsia
Yati ise tu Ali dikos
Kehis mya meğalia.

[eyuphuseyin]

71 Yürüdüğün bu yolda
Adalet ,doğruluk vardır,
………………………. Ve Ali dostları vardır.

72 Tanrım senden dilerim ki
Şu adamı gözetsene,
Öyle özlü kalbi var ki,
Bulunmaz başka kimsede.


73 Fazlaca sevinme paran olunca
Oturup ağlama yoksul kalınca
Unutma, selamla yayayı bile
Atına kurulmuş giderken eve.

74 Nice düşmanlar vardır ki
Can dost gibi davranırlar
Kalplerinde zehir varken
Dudaklarından bal damlar.

Sto dromo apu perpatas
İne i dikeosini
İne ketu denefiki
Ke tu Ali i fili

Themu afton to nantropo
Telo na ton prohesis
Yatihi kathari kardia
Pu alos den tin ehi


O de plutenis mi şerese
Ço de ftohanis mi kleyis
Şeretize çe çi pezus
O de kavali cevyis.

Posi Ethri ke fenunde
Sa bistemeni fili
Çe ehun farmaçi stin kardya
Çe zahari st aşili

[eyuphuseyin]

1.3 SERBEST TÜRLER


1.3.1 Atasözleri ve Deyimler


1. Çok tavşan kovalayan ne birini tutabilir ne de öbürünü.

Opşos çiniğa polus lağus mudhe ton ena pşani mudhe çe ton alo.

Sebatsız ve kararsız insanlar için söylenir.

2. Yumurtaları sepetiyle birlikte kaybettik.
Ehasame ta’avğa mazi me to kalathi.

Bir iş yapayım derken her şeyini kaybetmek


3. Fare deliğine sığamaz, kuyruğunda kabak çeker.
O bodikos sti tripadu dhe hori çe koloçithi serni stin ora.
Boyundan büyük işlere karışmak anlamındadır.

4. Ahlat ağacını silkelediklerinde (orada) kimler vardı ise onlar yedi.
O de ne susan tin ahladha, osi elahan tosi fağa.
Zamanında gelmeyen zarar eder.


5. Lirayı (kemençeyi) nasıl çalarlarsa öyle oyna.
Os su pezune ti lira etsa horevye.
Sana nasıl davranırlarsa sen de öyle davran.

6. Ekilmediğin yerde bitersin.
Opu dhe se spernune pas çe ksefitronis
Her işe karışan insanlar için söylenir.

7. Azrail tek tek alır sonra onları demet yapar.
Ena ena ton eperni o haros çistera tsi kani matso.
Her şey hatta ölüm bile sırasıyla olur.



8. Navarinden şarap,Viyana’dan yağ.
Apo ti Nevaro krasi ç’apti Vjano ladhi.
Abuk sabuk ve saçma sapan yapılan konuşmalar için söylenir.


9. Açlığımdan kurdu kırlangıç gördüm
Apo ti pina idha to lupi şilidhoni.
Gözünün kararmasından ne yaptığını bilmemek


10. Bahçen susuz iken komşununkini sulama.
Ode dhipsa to pervolisu mi potizis to jitoniko.
Önce yakınlarını sonra başkalarını düşün.

[eyuphuseyin]

11. Sümüklü tükürüklüyle alay etti.
O miksis e perjelakse to salâri.
Kendi haline bakmadan başkalarını alaya almak


12. Her kapı anahtarlarıyla, her kişi sıkıntılarıyla.
Katha porta ta klidhiyadzi katha miya ta vasanadzi.
Herkesin yaşamı kendine göredir.

13. Büyük bağbozumu gördüğün yerde yanına küçük sepet al.
Opu dhis meğalo triji eperne mikro kalathi.
Gösterişli ve zengin yerlerden fazla bir şey bekleme.


14. Kuzu öyle öğrenmiş, kırkılarak yaşasın.
Etsa to’mathe t’arni, na kurevjete na zi.
Herkesin alıştığı bir yaşam şekli vardır.

15. Asma kötüydü, onu da beygir yedi.
Kakotane to klima, çe to’faye to htima.
Kimseye faydası olmayanı haklayan birisi bulunur.

16. Kenarına bak bezini al, anasına bak kızını al.
Thorye nuya eperne pani, thorye mana eperne pedhi.


17. Ben öyle şey görmedim. Ev sahibi uyusun da misafir oynasın.
Etsa prama eğo dhen idha, na çimate o nokoçiris çe na horevji o misafiris.


18. Anne var bir kuruşa, Anne var gümüş, Anne var altın. (K.36)

[eyuphuseyin]

1.3.2 Türkçe ile Girit Rumcasındaki Ortak Kelimeler:

Adanın dilinde var olan Türkçe ile ortak kelimeler toplu olarak sunulmaktadır. Arapça, Türkçe, Farsça, Đtalyanca, Fransızca, Yunanca gibi değişik dillerden geçmiş olan kelimeler, bir karşılaştırma imkanı verebilmek adına, hem Giritçe hem de Yunanca karşılıkları ile verilmiştir. Böylelikle, iki kültürün birbirini ne derece etkilediğinin anlaşılmasına fayda sağlanacağı umulmaktadır.

Türkçe Giritçe Yunanca


A
Aba Abdest Abla Acaba Acemi Acuze Adak Adamakıllı Adet Adres
Ağa Ağabey Ağustos Ahçı Ahlâk Ahlat Ahmak Ahiret Akıbet


o abas
to abdesti i abla adzabis
o adzamis i adzuze to adaçi adamakilli to adeti
i adresa o ağas
o abeyis
o ağustos
o ahtsis to ahlâçi i ahladha
o ahmaçis to ahireti to akibeti



to malino ifazma


i meğali adhelfi mi pos
o arhaiyos i ğredhiyon
i iposkesia (is ton Theo)


ta ethima, to sistima i adresa
o kiriyos
o meğaliteros adhelfops
o ağustos
o mayeras i haraktires
to ağriyapidhon,i ahladha o vlakas
i melousa zoi to telos

Bu kısım Sayın Hüsnü Balın tarafından hazırlanmıştır. (K.35)

Akraba Alâka Alâmet Alan
Aleykümselâm Alışkın Alışveriş
Alkış Ama Aman Ambar Amber Amca
Ana (anne) Anadolu Anahtar Arnavut Asker Aşık Avanak Azap Araba Aptal
Azat


B
Baba Babaanne Baca Bacak Bacanak

o akrabas alâkas
to alâmeti i alana
aleyçumselâm alişkinis
to alişverişi to alkişi ma
to amani to ambari to amberi o amdzas
i anne – i nene i Anatoli
to anahtari o Arnavutis to aşçeri
o aşiçis
o avanaçis to azapi
o arabas
o arabadzis
o abdalis to azati

o babas
i babanne o basdzas to badzaçi
o badzanaçis

o singenis i skesis
to simion
o horos, i thesis anihti


o sinithizmenos i lipsodhosiya to herokrotizma ala, omos
to amani i apothiki to anvari o thiyos
i mitera i Anatoli
to anihtari, to klidhi o Alvanos
o stratiyotis
o mayeras
o apistos
i timoriya, to vasanon i amaksa
o amaksilatis
o vlakas
i apelefterosis


o babas, o pateras i yaya
i kapnodhoksi to bazdaki
o sinambros

[eyuphuseyin]

Badana Badanacı Bağlama Bahçe Bahçıvan Bahane Bahşiş Bakır Bakkal Baklava Balon Balta Bamya Bardak Barut Batakçı Battaniye Bayat Bayrak Bayram Baytar Bahane Bebek Bedava Bedel Beden Beğenmek Bekâr Bekri Bekçi Bela

badana
o badanadzis
o bağlamas obahtses
o bahtsevanis
o bahanes to bahşişi to bakiri o bakalis
o baklavas to baloni o baltas
o bamyes to bardaçi to baruti o bataksis i pataniya
to bayatiko to bayraçi to bayrami o paytaris
o bahanes to bebeçi bedava
to bedeli to bedeni
beyendizma o beçaris
o bekris
o bektsis
o belâs

to koniama o koniatis
o bağlamas
o kipos,to pervoli
o kipuğos
o mahanas
to dhoron, to filodhorima o haldos
o pandopulis
o paklavas to aerostaton o apelehis
i lathiris to potirion i piritis
o kakoplirotis to epihalima to bayatiko
i simiya
to paksa,i eorti o htiniyatros
i prostasi, i aformi to vrefos
to hrimaton, to dhoron to andalayma
to soma
to aresko ,to epidhokimazo o ağamos
o methisops, o potis
o filakas
i simfora, o belas

Bereket Beşaret Beşik Beter Bey
Bey baba Beylik Bezmek Boca Bodrum Bohça Bol Bomba Boru Bostan Boş
Boy Boya Boyacı Börek Börekçi Budala Buhurdan Bulgur Bunak

C
Caba Cacık Cadde Caka

to bereçeti to beşareti to beşiçi beteri
o beyis
o beybabas to beyliçi bezmek bozda
to budurumi o bohtsas boliko
i bomba to boru
to bostani boşiko
to boyi i boya
o boyadzis to bureçi
o burektsis budalas
to buhurdani to bulguri
o bunaçis



dzaba
to dzadziçi o dzaddes dzaka

i eftihi, i eftoyiya i efthimiya
i kunâ, to likon o heroteros
o kiriyos
o kiriyos pateras to dhimisiyos
i varimoni
i metadhesis
to ipğoyion,to budurumi to dhema
o aftonos, o irihoros i bomba
to solini
o lahanokipos
o kenos, o matios arahnis
i vafi, to hroma o vafis
to bureki
o burektsis
o ilithiyos
to dhimiyatiriyon to pliğuri




o ksanamoramenos dhorean
to dzadziki o leoforos

Cam Cami Cemaat Cennet Cep Cereme Cezve Ciğer Cüce Cumba

Ç
Çadır Çakal Çakır Çalı Çanta Çanak Çardak Çarık Çare Çarşı Çavuş Çay Çember Çengel Çırak Çile Çiftetelli Çiçek Çiftlik

to dzami to dzâmi
to dzemaati to dzenneti i dzepi
o dzeremes
o dzezves to dziyeri o dzudzes i dzumba


to tsadiri to tsakali o tsakiris to tsali
i tsanta to tsanaçi
to tsardaçi to tsariçi o tsares
to tsarsi
o tsavuşis to tsayi
to tsemberi to tsenceli to tsiraçi
o tsiles tsiftetellis to tsitseçi to tsiftliçi

[eyuphuseyin]

o yalos to dzami i kinotis
o paradhisos i dzepi
to prostimon
to ibriki tu kafe
to pnevmon, to ipar o nanos,o pigmiyos


i eksotis, to balkoni i skini
to tsakali o faiyos
o thamnos, o vatos i tsanta
to pinakion


to tsarpuhi i ağora
o lohiyas
to teion, to tsayi to tsemberi
i arpayi
o mathitis
o dhemaklostis, o tsiles
o tsiftetellis
o anthos, to luludhi
to ağrokipon,to tsiftliçi

Çoban Çorba Çörek Çubuk Çul

D
Dalga Dantel Dalgınlık Darbuka Dava Davul Dayı Dede Defne Defter Delikanlı Demet Demirci Dere Dere Otu Derman Ders Dert Derviş Destur Deve Devran Diploma Divan

o tsobanis
o tsorbas to tsureçi to tsibuçi to tsuli


o dalğas i antela
to dalginliçi i darbuka
o davas to dauli o dayis
o dedes i dhafni to tefteri
o delikanlis to demeti
o demirdzis
o deres
to dereotu to dermani to dersi
to derti
o dervişis to desturi i deve
to devrani to dhiplpma to dvani
o voskos i supa
to tsureki o ravdhos
to epikalima



tok kima i antela
o remvasmos,o tiharmos to idhos timpanon
i protasis
to timpanon o thiyos
o pappos i dhafni
to hartosihon o nearistos to dhema
o siderurgos to rema
to anithon i dhinamis to mathima
i lipi , to pathos o dervisis
i adhya
i kamiles i epohi
to dhiploma

[eyuphuseyin]

Doğru Doğrusu Dolap Dolma Domates Damar Davacı Duman Duvak Duvar Dümbelek Dünya Düşman Düşünmek Düz Düzine

E
Ebe Edepsiz Efendi Eğlence Eksen Ezber

F
Fanila Falçete Fava Faraş Fırın

doğru dğrusu to dolapi o dolmas
i domates to damari o davadzis to dumani to duvaçi to duvari tı dubeleçi o Dunyas
o duşmanis
to duışunmeçi duziko
i duzina



i ebe edepsizis o efendis
o eğlendzes to aksoni
to ezberi



ifanela
i faltseta i fava
to faraşi to furno

o isyos to isyo
to ermaiyon o dolmas
i domates i fleğa
o antidhihos
o kapnos
to kalima nifis o tihos
to mikron timpanon o Kozmos, o Dunyas
o ethros, o dusmanis i skeptomi
o omalos,to duziko i dhodhekasa


i mammi, imaiya o anağoğos
o afedis
i dhiyaskedhasi to aksoni
i apostithisis



i fanela i faltseta i fava
o skupodholoğos
o furnos

Fasulye Firtına Fener Fındık Fıstık Fidan Filozof Fistan Fincan Fişek Fitil Fora Fukara Fotograf

G
Gayret Gargara Gazete Gazoz Güğüm Güveç Güverte

H
Haber Halı Hacı Halka Hamal Hamam

i fasula i furtuna to feneri
to funduçi to fistiçi to fidani
o filozofos to fustani to fildzani to fişeçi
tı ftili fora
o fukaras
i fotoğrafiya



kayreti ğarğara i ğazeta i ğazoza
to juğumi to yuvedzi i kuverta


to haberi to hali
o hadzis
o halkas
o hamalis to hamami

[eyuphuseyin]

o fasiolos
i furtina, i kataiyis to fanuri
to fuduki to fustuki to fiton
o filozofos to fustani to flidzani to fisiyion to ftili fora
o fukaras
i fotoğrafiya



i prospathiya i ğarğara
i efimeridha i ğazoza
to kumkumiyon to yuvadzi
to katastroma



i idhisis
o tapis,to hali
o proskinistis
o krikos
o ahthoforos to lutron

Hanım Haram Harem Hapis Hatır Havuz Hava Hayat Helva Hayır Hendek Hayırsız Haz Hazır Hesap Hoca Hovarda Huni Huy Huzur

I-İ
Irgat Ispanak Izgara Đdare Đmam Đskele Đstirahat Đşaret Đbrik

i hanumi to harami to haremi hapisi
to hatiri i havuza o havas to hayati o helvas to haeri
to hendeçi haersizis to hazi haziri
to hesapi o hodzas
o hovardas to honi
to huyi to huzuri


o erğatis to spanaçi ı skara
o idares
o imamis
o eşçeles to istirahati to işareti
to briçi

i hanumi to harami to haremi i filaki
i haris
i dheksamini o aeras
i zoi
o halvas to kalon
o handakis
o ahristos
i efharistisis to etimo
o loğaryazmos
o dhidhaskalos
o spataloos to honi
to ithos, o haraktir i isihiya


o erğatis to spanaki i skara
i dhiyoksisis o imamis
i skala
i anapansis to simadhi to briki
İskonto İstavroz