OSMANLI NEFERİ VE SAVAŞ (1593-1699) İsmail GÜNTAN

[eyuphuseyin]

OSMANLI NEFERİ VE SAVAŞ

(1593-1699)

Pamukkale Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Yüksek Lisans Tezi
Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Tarihi Programı

İsmail GÜNTAN

Danışman: Prof. Dr. Mehmet Yaşar ERTAŞ

Haziran 2015
DENİZLİ

[eyuphuseyin]

TEZ BELGE 1.png (233.7 KiB) 3981 kere görüntülendi

[eyuphuseyin]

TEZ 2.png (14.59 KiB) 3981 kere görüntülendi

Bu tezin tasarımı, hazırlanması, yürütülmesi, araştırmaların yapılması ve bulguların analizlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini; bu çalışmanın doğrudan birincil ürünü olmayan bulguların, verilerin ve materyallerin bilimsel etiğe uygun olarak kaynak gösterildiğini ve alıntı yapılan çalışmalara atıfta bulunulduğunu beyan ederim.

[eyuphuseyin]

ÖNSÖZ


Osmanlı Devleti, bürokratik, ekonomik ve toplumsal örgütlenmesi ile askeri karakterli bir yapıya sahiptir. Kuruluşundan itibaren devletin uzun yıllar düşmanlarına karşı verdiği mücadele, gelişmiş bir askeri örgütlenme ve kurumsal yapının yanında büyük bir savaş tecrübesini de beraberinde getirmiştir. XVI. ve XVII. yüzyıl ulaşım imkânlarının yeterince gelişmediği ve savaşların teknolojik gelişmişlikten çok insan unsuruna dayandığı bir zaman dilimini kapsıyordu. Bu dönemde devletler, maddi kaynaklarını ve askeri birliklerini olabildiğince hızlı ve düzenli bir şekilde sefer alanına yönelttikleri ölçüde başarılı olabiliyorlardı. Bu nedenle savaşların merkezinde çoğunlukla askerler yer alıyordu.
Osmanlı sefer organizasyonları ve lojistiği üzerine yerli ve yabancı akademisyenlerin araştırmaları bulunmakla birlikte, seferlerdeki askerin gündelik yaşamına dair çalışmalar henüz yaygınlaşmamıştır. Bu noktadan hareketle çalışmamızda, Osmanlı askerinin 1593-1699 sürecinde savaşlardaki gündelik yaşamı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışma alanı olarak 1593-1699 sürecinin seçilmesinde, bu dönemde Osmanlı Devleti’nin yaşadığı iktisadi, siyasi, askeri ve sosyal dönüşüm sebebiyle askerlerin disiplinsizliğinden seferlerdeki olumsuz koşullara kadar hemen her alanda yaşanan olumsuzlukların kroniklere daha fazla yansımış olması belirleyici olmuştur.
Araştırmamız kaynak itibariyle esas olarak vakayinameler, sefer ruznameleri ve seyahatnamelere dayanmaktadır. Bununla birlikte bu türden kaynaklarda bir birey olarak askerin yaşamını tespit etmek kolay olmamış, titiz ve ayrıntılı okumayı gerektirmiştir. Seferle ilgili arşiv belgeleri ise hem askerin yaşamına dair doğrudan bilgilerin az olması hem de yaklaşık bir yüzyılı kapsayan inceleme dönemi için arşiv taramasının imkânsızlığı sebebiyle göz ardı edilmek zorunda kalınmıştır.
Tez üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, gazâ ve ganimet anlayışı çerçevesinde askerin savaşa bakışı ele alınmıştır. Bunun yanında askerlerin merkezi orduya katılım süreci ve zorlu sefer sürecinde askerin psikolojisi anlatılmıştır. Ayrıca askerlerin itaatine ve disiplinsizliğine etki eden unsurlar üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde, askerin sefer yürüyüşünün nasıl gerçekleştiği anlatılmıştır. Osmanlı ordusunun uğrak noktaları olarak menzilhane veya konak yerleri ile ordugâhta askerin günlük yaşamının ne şekilde gerçekleştiği ve askerin beslenmesiyle ilgili durumlar ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bununla birlikte askerin moral ve motivasyonunu artıran etkenlerden olmak üzere yönetimin uyguladığı teşvik ve mükâfatlandırma yöntemleri çalışmanın konuları arasındadır. Çalışmanın son bölümü, seferlerin başlangıcından sonuna dek uygulana gelen resmi tören ve eğlencelere ayrılmıştır. Bunlar arasında ordunun sefere çıkış törenleri ve alay törenleri yer almaktadır. Ayrıca dini merasimler ve fetihlerin ardından gerçekleştirilen kutlama ve eğlenceler çalışmanın üçüncü bölümünde ele alınmıştır.
Tez konusunu öneren, araştırma sırasında beni cesaretlendiren ve yardımları ile bana yol gösteren değerli hocam Prof. Dr. Mehmet Yaşar Ertaş’a ve çalışmalarım sırasında her türlü desteği ve yardımı esirgemeyen sevgili aileme teşekkürlerimi sunarım.


İsmail GÜNTAN
Denizli 2015

[eyuphuseyin]

ÖZET
OSMANLI NEFERİ VE SAVAŞ

(1593-1699)
GÜNTAN, İsmail
Yüksek Lisans Tezi
Tarih Ana Bilim Dalı
Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı
Tez Yöneticisi: Prof. Dr. Mehmet Yaşar ERTAŞ

Haziran 2015, 154 Sayfa


Osmanlı savaş tarihi çalışmalarında askerin bireysel yaşamı yeterince ele alınmamış ve göz ardı edilmiştir. Bu sebeple tez çalışmasında sefer sürecindeki askerin gündelik yaşamının ortaya konulması temel problematik olarak belirlenmiştir. Osmanlı savaş tarihine ilişkin arşiv malzemesinin fazlalığı ve birey olarak askerin hayatına dair bilgilere arşivlerde ulaşmanın zorluğu, araştırmanın kaynaklarını esas olarak dönemin yazılı kaynaklarıyla sınırlandırmayı zorunlu kılmıştır.

Tezde sefer sırasında Osmanlı askerinin nasıl hayat geçirdiği, neler hissettiği, nelere kızıp nelerden mutlu olduğu gibi sorulara cevap aranmakla birlikte özellikle Osmanlı neferinin savaş düşüncesi, savaştan beklentileri ve savaşa yönelik tavırları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Sefer dönemlerinde askerlerin nasıl motive edildiği ve ne şekilde disiplin altına alındığı tezin önemli bir sorusu iken diğer taraftan askerlerin nasıl ve niçin isyankâr bir tutum sergiledikleri de cevaplandırılmaya çalışılan bir diğer meseledir. Teşvik, ödül ve ganimetin yanı sıra sefer dönemi tören ve kutlamaların ordu ve nefer üzerinde büyük bir etkisi olduğu şüphesizdir. Bu yüzden doğrudan neferi merkeze alan bu tezde, ordu ve sivil halkı da kuşatan geniş katılımlı tören ve kutlamaların Osmanlı savaş gücü ve neferi üzerindeki somut etkileri gösterilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı, asker, sefer, tören, ordugâh.



iii

[eyuphuseyin]

ABSTRACT





OTTOMAN SOLDIER AND WAR

(1593-1699)



GÜNTAN, İsmail
Master Thesis History Department
Early Modern History Programme
Adviser of thesis: Prof. Dr. Mehmet Yaşar ERTAŞ

June 2015, 154 Pages




In the field of Ottoman war history, individual and daily activities of soldiers has generally been paid insufficient attention and has remained as a neglected subject. Therefore, in this study, it is essentially focused on the daily life of Ottoman soldiers during military expeditions. While there is large volume of archival documents related to Ottoman war history, there is comparatively limited information about the lives of soldiers in national archives. Thus, this study is limited with other written sources of the period.

In this study, war perception of Ottoman soldier, their expectations regarding war and their attitudes towards the state of war are mainly aimed to be pointed out. Military practices related to motivating and leading to the soldiers during the expeditions is one of the major subjects of the research. Another important subject which this study sheds light on is the rebellious inclinations and activities of the soldiers. It is doubtless that reinforcements, rewards, booty, celebrations and rituals performed during the expeditions have significant influences on military forces. These celebrations and rituals which were favored both by “rayah” and the army took fundamental part in the motivation and performance of the soldiers.
Keywords: Ottoman, soldier, expedition, celebration, military camp.




iv

[eyuphuseyin]

İÇİNDEKİLER


ÖNSÖZ ..............................................................................................................................i ÖZET................................................................................................................................iii ABSTRACT.....................................................................................................................iv İÇİNDEKİLER ................................................................................................................. v SİMGE VE KISALTMALAR DİZİNİ ............................................................................vi GİRİŞ ................................................................................................................................ 1

BİRİNCİ BÖLÜM

OSMANLI ASKERİ VE SAVAŞ
1.1. Osmanlı Askeri’nin Savaşa Bakışı....................................................................... 11
1.2. Seferberlik Sürecinde Asker Olmak..................................................................... 23
1.3. Askerin Psikolojisi ............................................................................................... 30
1.4. İtaat ve İsyan Arasında Askerin Disiplini ............................................................ 47

İKİNCİ BÖLÜM

SAVAŞ DÖNEMİ ASKERLERİN GÜNDELİK HAYATI

2.1. Askerin Sefer Yürüyüşü ....................................................................................... 59
2.2. Konak Yerlerinde ve Ordugâhta Osmanlı Askerleri ............................................ 70
2.3. Askerin Beslenmesi.............................................................................................. 88
2.4. Savaş Teşvikleri ve Mükâfatlar............................................................................ 97

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TÖRENLER VE EĞLENCELER

3.1. Sefere Çıkış Törenleri ........................................................................................ 107
3.2. Alay Törenleri .................................................................................................... 115
3.3. Dini Merasimler ................................................................................................. 122
3.4. Fetih Kutlamaları ve Eğlenceleri ....................................................................... 129
SONUÇ ......................................................................................................................... 139 KAYNAKLAR ............................................................................................................. 142 ÖZGEÇMİŞ .................................................................................................................. 154




SİMGE VE KISALTMALAR DİZİNİ









a.g.b. : Adı Geçen Bildiri

a.g.e. : Adı Geçen Eser

a.g.m. : Adı Geçen Makale

a.g.t. : Adı Geçen Tez

AÜDTCF : Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi

bkz. : Bakınız

c. : Cilt

CIEPO : Uluslararası Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Tarihi Araştırmaları

çev. : Çeviren

der. : Derleyen

DİA : Diyanet İslam Ansiklopedisi

düz. : Düzenleyen

ed. : Editör

haz. : Hazırlayan

İÜEFTD : İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi

OTAM : Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi

S. : Sayı

s. : Sayfa

SDÜ : Süleyman Demirel Üniversitesi

TALİD : Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi

TTK : Türk Tarih Kurumu

Yay. : Yayımlayan

[eyuphuseyin]

GİRİŞ


Askeri tarih çalışmaları, XIX. yüzyılın son çeyreğinde Batı’da ve Osmanlı Devleti’nde eş zamanlı olarak başlamıştı. Bu çalışmalar, I. Dünya Savaşı yıllarında kurumsallaşma sürecine girmiş ancak II. Dünya Savaşı’nda yükselen teknolojik gelişmeler ve bunların savaşlar da kullanılması, savaşların sivil halkı da etkiler halde bütüncül bir etki göstermesine neden olmuştu.1 Savaşın toplumsallaşması ve farklı sosyal bilim disiplinlerinin yönelimleriyle birlikte askeri tarihçilik, akademisyenler tarafından sorgulanmaya başlanmış ve yeni bir askeri tarihçilik perspektifini ortaya çıkarmıştı.2 Yeni yönelişe göre askeri tarihçilik, savaşa ve komutanların kararlarına odaklanmaktan çıkıp savaşın ekonomi, siyaset, kültür ve toplum ile etkileşimi gibi daha geniş bir alana hitap ediyordu.3 Disiplinler arası çalışmaya yapılan vurgunun yanında, araştırmaların deneysel çalışmalar üzerinden gerçekleştirilmesi önerisi yeni yönelimin önemli özelliklerini oluşturuyordu.
Türkiye’de yeni askeri tarihçilik çalışmaları gerek yerli ve gerekse yabancı akademisyenlerin yeni yaklaşımları ile gelişme sürecine girmiştir. Özellikle Gabor Agoston ve Rhoads Murphey gibi Batılı tarihçilerin yeni askeri tarihçilik çerçevesinde ortaya koyduğu çalışmalar, Osmanlı askeri tarihine yönelik ilgiyi artırmış ve askeri tarih çalışmalarının canlanmasına neden olmuştu.4
Osmanlı askeri tarihine yönelik genel bir değerlendirme, Rhoads Murphey tarafından Osmanlı’da Ordu ve Savaş 1500-17005 adlı eserinde ortaya konmuştur. Murhphey, Osmanlı Devleti’nin çağdaşı devletlerle aynı teknolojik imkân ve şartlar altında bulunduğunu, bürokratik gelişmişliği ve yönetimin pragmatik yaklaşımı nedeniyle yeni şartlara uyum sağlama konusunda problem yaşamadığını öne sürmüştür.6 Sefer finansmanı konusunda devletin sınırsız imkânlara sahip olmadığını, Osmanlı savaş anlayışının sadece gazâ veya ganimet anlayışı içerisinde ele alınmasını doğru bulmadığını ifade etmiştir.7 Osmanlı askeri tarih çalışmalarında önemli bir yeri olan Gabor Agoston,



1 Cevat Şayin, Gültekin Yıldız, Osmanlı Askeri Tarihini Araştırmak: Yeni Kaynaklar Yeni Yaklaşımlar,
Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012, s. 3.
2 Şayin, Yıldız, Osmanlı Askeri Tarihini Araştırmak: Yeni Kaynaklar Yeni Yaklaşımlar, s. viii.
3 Kahraman Şakul, “Batı’da ve Türkiye’de Yeni Askeri Tarihçilik”, Toplumsal Tarih, S. 198, İstanbul 2010,
s. 31-36.
4 Şakul, Batı’da ve Türkiye’de Yeni Askeri Tarihçilik, s. 31-36.
5 Rhoads Murphey, Osmanlı’da Ordu ve Savaş 1500-1700, (çev. M. Tanju Akad), Homer Kitabevi, İstanbul
2007.
6 Murphey, a.g.e. s. 15-16.
7 Murphey, a.g.e. s.23.

1

[eyuphuseyin]

“Avrupa’da Osmanlı Savaşları 1453-1826”8 makalesinde, yeni askeri tarihçilik anlayışı çerçevesinde Osmanlı Devleti ve çağdaşlarının toplumsal, iktisadi ve askeri yapılarının birlikte düşünülmesini, Avrupa’da gerçekleştirilen askeri ve idari reformlarda Osmanlı etkisinin göz ardı edilmemesini, bunun yanında Osmanlı Devleti’nin çağdaşlarına oranla askeri kaynakları bakımından kendine yeterli olduğunu vurgulamıştır. Colin Imber, Osmanlı İmparatorluğu 1300-1650 isimli çalışmasında XVI. yüzyıl sonlarındaki Osmanlı-Habsburg savaşlarıyla birlikte yeniçerilerin klasik kul yapısını kaybettiğini ve özgür insanlar haline geldiklerini, aynı döneme kadar Osmanlıların muharebe ve kuşatma savaşlarında üstünlüklerini koruduklarını ancak bunun XVII. yüzyılda sürdürülemediğini belirtmiştir.9 Yeni askeri tarih çalışmalarına çok sayıda örnek göstermek mümkündür. G. Agoston’un Osmanlı harp teknolojisi üzerine yazdığı “Osmanlı İmparatorluğu’nda Harp Endüstrisi ve Barut Teknolojisi (1450-1700)”10 adlı çalışması bu açıdan önemlidir. Ayrıca Osmanlı harp teknolojisiyle ilgili olarak barut, baruthane ve tophane hakkında B. Çetin, Z. Gölen ve S. Aydüz gibi araştırmacıların çalışmaları bulunmaktadır.11
Osmanlı sefer lojistiği araştırmaları son yıllarda artış göstermiştir. Bu konuda Caroline Finkel’in “The Administration of Warfare: the Ottoman Military Campaings in Hungry, 1593-1606” ve Rhoads Murphey’in “The functioning of the Ottoman Army Under Murad IV” adlı tezleri ilk çalışmalar arasında sayılabilir.12 Türkiye’de ise Ö.

8 Jeremy Black, Top, Tüfek ve Süngü Yeniçağda Savaş Sanatı 1453-1815, (çev. Yavuz Alogan), Kitap
Yayınevi, İstanbul 2003, s. 128-153.
9 Kahraman Şakul, “Osmanlı Harbiyesi Üzerine Bir Literatür Değerlendirmesi”, TALİD, c. 1, S. 2, İstanbul
2003, 529-571, s. 537.
10 Gabor Ágoston, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Harp Endüstrisi ve Barut Teknolojisi (1450-1700)”,
Osmanlı, (ed. Güler Eren), c. 6, Ankara 1999, 621-632.
11 Birol Çetin, Osmanlı İmparatorluğu’nda Barut Sanayi 1700-1900, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001; Zafer Gölen, Osmanlı Devleti’nde Baruthâne-i Âmire, (Basılmamış Doktora Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2001; Salim Aydüz, Osmanlı Devleti’nde Tophâne- i Âmire ve Osmanlı Top Döküm Teknolojisi (XIV-XVI Yüzyıllar), (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1998; Salim Aydüz, “Osmanlı Askeri Teknoloji Tarihi: Ateşli Silahlar”, TALİD, 2/4, İstanbul 2004, 265-295; Salim Aydüz, “Osmanlı Devleti’nde Ateşli Silah Sanayii ve Top Döküm Teknolojisi (1453-1566)”, Osmanlı, (ed. Güler Eren), c.6, Ankara 1999, 633-645; Salim Aydüz, “Tophâne-i Âmire ve Müştemilâtı”, Osmanlı, (ed. Güler Eren), c.6, Ankara 1999, 646-659; Mücteba İlgürel, “Osmanlı İmparatorluğunda Ateşli Silahların Yayılışı”, İÜEFTD, S. 32, İstanbul 1979, 301-317. Baruthane, barut ve top için ayrıca bkz. Zafer Gölen, “Osmanlı Barut Üretim Merkezi: Baruthâne- i Âmire”, Türkler, c. 10, Ankara 2002, 136-144; İbrahim Sezgin, “Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Baruthâneler ve Barut İmalatı”, Türkler, c.10, Ankara 2002, 145-150; Hakan Karagöz, “Osmanlı ve Avusturya Ordularının 1739 Belgrat Kuşatması’nda Kullandıkları Toplar ve Topların Tahrip Güçleri”, İÜEFTD, S. 51, İstanbul 2011, 73-101; Yunus İnce, Osmanlı Barut Üretim Teknolojisinde Modernleşme: Azadlu Baruthanesi (1794-1878), (Basılmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2013; Yunus İnce, “Osmanlı Devleti’nde Barutun ve Ateşli Silah Kullanımının Yaygınlaşması”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkiyat Araştırmaları Yayınları, Prof. Dr. Nejat Göyünç Hatıra Kitabı, Konya 2013, 503-523.
12 Caroline Finkel, The Administration of Warfare: the Ottoman Military Campaings in Hungry, 1593- 1606, Viyana 1988; Rhoads Murphey, The Functioning of the Ottoman Under Murad IV (1623-1639), (Doktora Tezi), Chicago University, Chicago 1979.

2

[eyuphuseyin]

İşbilir’in “XVII. Başlarında Şark Seferlerinin İaşe, İkmal ve Lojistik Meseleleri” isimli doktora tezi bu konudaki örnek çalışmalar arasındadır.13 Ancak bu çalışmaların ana yapısı sefer ruznamçelerine dayandırılmış ve ordunun daha çok sefere çıkmasından sonraki döneme ait verilerden yararlanılmıştır. Sefer lojistiği üzerine diğer bir önemli örnek M. Yaşar Ertaş’ın doktora tezi olan “1715 Mora’nın Fethinde Osmanlı Sefer Organizasyonu” adlı çalışmasıdır.14 Bu araştırma, sefer çalışmalarına yeni askeri tarihçilik açısından yeni bir perspektif kazandırmıştır. Farklı türden arşiv malzemelerine dayandırılan çalışma, seferin sosyal, ekonomik ve ulaşım gibi konularına büyük ağırlık vermiştir. S. Genç, “Osmanlı-Safevi Savaşlarında Sefer Organizasyonu ve Lojistik 1722- 1725”15 isimli doktora tezinde, seferlerde kara-deniz ulaşımı, ordunun iaşe maddeleri, kullanılan silah ve mühimmatların sevkiyatı, ordu muharip ve yardımcı kuvvetleri ile sefer masraf ve finansmanı konularını incelemiştir.

M. Erdoğan, “II. Viyana Kuşatması”16 adlı doktora tezinde diğer sefer organizasyonu çalışmalarında olduğu gibi, ordunun ulaşımı ve iaşesi, menziller ve yol yapım çalışmaları, seferin finansmanı konularını ele almıştır. Y. Konuk tarafından hazırlanan “Sultan IV. Murad’ın Bağdad Seferi ve Kasr-ı Şirin Antlaşması”17 isimli yüksek lisans tezinde, IV. Murat’ın Bağdat seferi öncesi bölgenin Safevilerin eline geçmesi ve sultanın seferine gelinceye dek serdarlar tarafından düzenlenen Bağdat seferleri ele alınmıştır. Bunun yanında IV. Murat’ın Bağdat seferi hazırlıkları ve kale kuşatması ile Kasr-ı Şirin Antlaşmasından bahsedilmiştir. Bağdat seferinin başarılı olmasında “kusursuz” olarak uygulanan askeri strateji ve lojistik sisteminin etkili olduğu vurgusu yapılmıştır. M. İpcioğlu “Kanuni Sultan Süleyman’ın Estergon Seferi”18 isimli yüksek lisans tezinde, sefer hazırlıkları, yol güzergâhı ve feth edilen kaleler ile sefer masraf ve gelirlerinden bahsedilmiştir. A. Demireğen’in hazırladığı “Kanuni Sultan





13 Ömer İşbilir, XVII. Başlarında Şark Seferlerinin İaşe, İkmal ve Lojistik Meseleleri, (Basılmamış Doktora
Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1996.
14 Mehmet Yaşar Ertaş, “1715 Mora’nın Fethinde Osmanlı Sefer Organizasyonu” Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2000. Çalışma yayımlanmıştır. Mehmet Yaşar Ertaş, Sultanın Ordusu (Mora Fethi Örneği 1714-1716), Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2007.
15 Serdar Genç, Osmanlı-Safevi Savaşlarında Sefer Organizasyonu ve Lojistik 1722-1725, (Basılmamış
Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2012.
16 Meryem Kaçan Erdoğan, “II. Viyana Kuşatması”, (Basılmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi
Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2001.
17 Yunus Emre Konuk, Sultan IV. Murad’ın Bağdad Seferi ve Kasr-ı Şirin Antlaşması, (Basılmamış Yüksek
Lisans Tezi), Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon 2005.
18 Mehmet İpcioğlu, Kanuni Sultan Süleyman’ın Estergon Seferi, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 1989.

3