Sava Paşa’nın Girit Valiliği (1885-1887) Cemal ATABAŞ

[eyuphuseyin]

Mösyö Trikopi, ben ihtilal istemem, yalnız uzun süre devam edecek bir inzibatsızlık isterim diyor ise de bu inzibatsızlık sınırlı bir derecede durmayıp mutlaka ihtilale dönüşecektir. Çünkü böyle bir halde Müslüman ahali inzibatsızlık nedeniyle köylerinde duramayıp göç eder etmez Hıristiyanlar bunların emlakini gasp edecek, bu durumda Müslüman ahalinin de şehirler dışındaki Hıristiyanların emlakini gasp etmeleri tabii olacak ve ihtilal işte bundan başlayacaktır. O zaman Trikopi’nin ihtilal istemediği hakkındaki sözü bir anlam ifade etmeyecektir. Arz olunduğu şekilde davranılmaz, ihtilal olmazdan evvel asker gelip yerleştirilmez ve diğer arz olunan tedbirler alınmaz ise ortaya çıkacak ihtilal, ateşinin söndürülmesi çok zor olan büyük bir yangına dönüşecek ve uzun süre devam edecek olursa şimdiki halde asker sevki için yapılacak masrafın on katını aşacak zarara yol açacaktır. Bu iddianın ispatı için sadece şehirler çevresinde toplanacak Müslüman halkın iaşesi için Dersaâdet’ten gönderilmesi gereken zahirenin miktarı düşünülse kâfidir.
6. Her nerede olursa olsun ihtilalin zuhurundan hiçbir zaman korkulmayıp uzamasından korkulur. Hangi ahali ihtilal etti ve bu ihtilal süratle bastırıldıysa ahali kaybedip hükûmet kazanmış ve bilakis hangi ahali ihtilalini temdit edebildiyse daima o kazanmış ve hükûmet zararlı çıkmıştır. Kulları Girit’te ihtilal olmak arzusunda olmayıp bilakis ihtilal olmaması için şimdiye kadar gösterdiğim çabalar Hüdâ’ya malumdur. Bu konudaki maruzatım hükûmeti Girit ahalisini silah ile tedibe teşvik maksadına mebni değildir. Binaen aleyh bu konuda teşvikte bulundum diye sorumluluk kabul etmem ve mademki kendim bu kararların icrasında bulunamayacağım ifadelerim ona göre ölçülüp biçilsin ve münasip ise halefimin tetkikine havale buyrulsun. Şu kadar var ki hain komşumuz karışıklığı hazırladı ve bu konuda çaba harcamaktan geri durmuyor. Karışıklığın çıkacağı ve yakın olduğu hissedildiğinden güç kullanılarak önlenmesi ve önlenemediği halde ortaya çıktığı anda bastırılması için masrafa bakılmayarak nispetsiz bir derecede fazla olacak masraflardan

133

[eyuphuseyin]

kurtulmak için bir an evvel yeterli kuvvetin gönderilmesi gerektiği

maruzdur.

7. Eğer ki bu suret bilmediğim ve anlamadığım sebeplerden dolayı mümkün değilse o zaman bizim için çıkış yolu münferit bir çare aramaktır. Bu nedenle ister istemez arz olunduğu şekilde para konusunda bir kolaylık sağlanarak gümrük hakkında bir karar verilmesi, bu konuda çıkacak emirnâmenin gelecek valinin eline verilmesi, bunun da adadan gelen taleplerin kabulü gibi gösterilmesi ancak şimdi bir şey ihsan olunursa genel mecliste çoğunluk kazanıp öteki fırkaya galebe çalarak iş bırakma ve diğer nahoş hareketlerden geri duracağını söyleyenlerin mümkün olduğu kadar teminat altına alındıktan sonra durumun ilan edilmesi ve bu fırka hükûmetin yardımıyla tahkim edilerek bir dereceye kadar çoğunlukta
bulunmalarına çalışılması yolu dahi hatıra gelirse de bunlar tamamıyla kendilerine itimat edilecek adamlar olmayıp arz ettiğim tedbirler mümkün değilse zaruri olarak bu yolun denenebileceği zayıf bir mütalaa olarak arz olunur.

Sava Paşa bu şekilde Girit’in durumunu, içinde bulunduğu nokta-i nâzikeyi, görülen tehlikeleri, hatırına gelen çareleri kemâl-i ihlâs ve ubûdiyetle arz ettiğini ifade etmektedir. Bundan sonra kendisinin yazacağı bir şey kalmadığını, şifahen arz edilecek birçok gizli konu ve ayrıntı varsa da bunlara fırsat bulamadığını söyleyerek “Mevâdd-ı ma‘ruza hakkında ukûbât-ı uhreviyeden vâreste olacak bir safvet ve ihlâs- ı tâm ile i‘ta-yı îzâhât-ı mükemmeleye cür’et olunduğunu arz ile hatm-i kelâm eylerim” sözleriyle raporuna son vermektedir317.

Sava Paşa, bu uzun layihasının okunup değerlendirilmesi sürecinin uzayacağından çekinmiş olmalı ki bir başka yazıyla layihasının adanın acil işleri ve gerçek ihtiyaçlarından bahsettiğini, bu konuda sadrazama bilgi vermeyi farîza-i ubûdiyetten saydığını ve adanın acil çözüme ulaştırılması gereken bu işleriyle bir an önce ilgilenilmezse bir takım vahim durumların ortaya çıkmasının yakın olduğunu


317 BOA, İ.MTZ.GR, 18/625, lef 3, varak 15-17.

134

[eyuphuseyin]

tekraren ifade ederek, bu layihanın kemâl-i dikkatle okunması ve içeriğine gereken önemin verilmesini şiddetle istirham etmektedir318.


4 Sava Paşa’nın Girit’ten Ayrılış Sürecindeki Gelişmeler

4.1 Sava Paşa’nın Müslümanların Telgrafına Cevabı
Sava Paşa, 20 Aralık 1886’da Sadâret’e hitaben yazdığı bir başka yazıda, daha önce kendisine gönderilen şifreli bir telgrafla vilâyetin bütçe düzenlemesi konusunda Müslüman ve Hıristiyan aza arasında görüş ayrılığı olduğunun malum olduğu ve her hal ve hususta gerek Müslüman ve gerek Hıristiyan azaya nasihat edilmesi konusunda vilâyet makamının vasıta kılınacağının belirtildiğini; ancak genel meclisin o seneki toplantısı esnasında herhangi bir gerek ve zorlayıcı bir sebep olmaksızın Müslüman mebusların telgraf göndermeye teşebbüs etmeleri üzerine kendilerine tembihat yapılması için izin istenmiş olduğunu ancak bu konuda kendisine bir cevap verilmediğini ifade etmektedir.

Adanın mali durumu ve gümrükleri için yapılması gerekenler konusunda genel meclisin toplanmasından epey zaman önce malumat arz ettiğini bildiren Sava Paşa, gerek genel meclisin Müslüman azasının ve gerek idare meclisi Müslüman azasının zannettiği gibi kendisi tarafından hakikate aykırı bir şeyin arz olunmadığının bu konulardaki maruzatının incelenmesiyle açığa çıkacağını ifade etmektedir. Bu konularda her ne arz etmişse Devlet-i aliyye-i edebiyyü’d-devâma bir gâile çıkarmamak ve Girit Müslümanlarını korumak için yazdığını söyleyen Sava Paşa, Hıristiyanların gümrükler hakkındaki taleplerinin yeni olmadığını, altı seneden beri toplanan meclislerde gündeme getirildiği gibi Hıristiyanların o sene de bu konuyu gündeme getirmek azminde oldukları halde kendisinin bu maddenin meclisten geçirilmemesine muvaffak olduğunu bildirmektedir.

Sava Paşa, Hıristiyanların bu taleplerini içeren tanzim ettikleri evrakı kendi dairesinde vali sıfatıyla kabul etmemiş olsa genel meclisin dağılıp Hıristiyanların tasavvurunda oldukları işleri o zaman icra edeceklerini söylemektedir. Ayrıca bu tür şeylerin mümkün mertebe geciktirilmesinin faydadan hali olmadığını belirterek

318 BOA, İ.MTZ.GR, 18/625, lef 4 (19 Aralık 1886).

135

[eyuphuseyin]

elinden gelse o sıralarda da tabii olarak bu işin geçiştirilmesine çalışacağını ifade etmektedir. Ret ile kati bir cevap verilmesinin mesele çıkartacak bir tavır olduğunu söyleyen Sava Paşa bunun hâlen ve mevkien uygun olmadığını belirtmektedir. Bununla birlikte arz olunan ihtiyaçlara yeterli olacak miktarda askeri kuvvet gönderilerek gerekli yerler koruma altına alındığında ve icap eden kordonlar oluşturulduğunda karışıklığın zuhuru göze alınıp yüze gülmeye son verilebileceğini söyleyen Sava Paşa, bu yapılmadan önce Müslüman azanın câhilâne düşündükleri şeyi icra edecek olsa bedhâhâna hizmet etmiş olacağını, vilâyet idare meclisi Müslüman azasının akıllarının ermediği işlere karıştıklarını ve Bâbıâlî’ye gönderdikleri telgrafı Hıristiyanları taklit ederek ve müftehîrâne bir suretle yollamalarının zavallı Müslüman halkı iğfal ve seçimler için kendilerine alet etmekten ibaret yersiz bir hareket olduğunu ifade etmektedir.

İşin bundan dolayı bir mesele-i milliye rengini aldığını belirten Sava Paşa, Hıristiyanların bir kısmının valinin onayı olmadan Müslümanların böyle bir harekete girişmeye cesaret edemeyecekleri ve bu telgrafın tertip ve takdiminin valinin eseri olduğu fikrine kapıldıklarını, kendisinin de rekabetin artmasına meydan vermemek için bunu inkâr etmediğini ve bu şekilde anlaşmazlığın henüz şiddetlenmediğini bildirmektedir. Daha önce bahsettiği sebeplerle adaya külliyetli askeri kuvvetin gönderilmesi ve bir önceki gün gönderdiği layihasının da mütalaa edilerek içeriği konusunda gerekenlerin süratle yapılmasının elzem görüldüğünü belirten Sava Paşa, bundan sonra izahat vermeye gerek görmediğini ancak tehlike gayet yakın göründüğü için orada kaldığı her gün Sadâret’e müracaattan geri kalmayacağını da arz etmektedir319.

4.2 Sava Paşa’nın Tekliflerinin İstanbul’da Görüşülmesi
Sava Paşa’nın layihaları Meclis-i Vükelâ’da ayrıntısıyla görüşülmüş ve tekliflerinin bir an önce yürürlüğe konulması gereken şeyler olduğu ancak gümrük gelirlerinin devlete ait olan yarısının Tadilat Fermanı hükmünce verimsiz yıllara mahsus kılındığı, bununla beraber o güne kadar vilâyetten gelen bütçelerden anlaşıldığı üzere adanın hâsılatının yüksek olduğu senelerde dahi bu gelirlerin ele geçirilmesi için giderlerin arttırılarak sürekli yardıma ihtiyaç gösterildiğinin

319 BOA, İ.MTZ.GR, 18/625, lef 5 (20 Aralık 1886).

136

[eyuphuseyin]

anlaşıldığı ve bu nedenle adanın gelir ve giderlerinin tetkikine lüzum görülerek bunun için vilâyet defterdarının İstanbul’a çağırılması konusunun maliye nezaretine havale edildiği ifade edilmiştir. Defterdarın gelişiyle yapılacak tetkikler sonucu ortaya çıkacak hale göre işin bu tarafının ayrıca düşünülerek gereğinin daha sonra arz edileceği bildirilmiştir320.

Meclis-i Vükelâ’nın kararları aynı gün Sadrazam Kamil Paşa tarafından

padişaha sunulmuştur321. Bu kararlar onaylanmakla birlikte İngiltere, İtalya ve

Yunan devletlerinin adada asayişi ihlal etmek için çeşitli çabalar içinde olduklarının bilindiği ve bunların tesirsiz kalması için adada emniyet ve asayişin sağlanmasına fevkalade itina gösterilmesi konusunun vali paşaya bildirilmesi ve bu konuda zerre kadar tekâsül ve tesâmuh vukuu şimdiye kadar nail olduğu teveccühten mahrumiyetini netice vereceği, bunun da istikbâlen hakkında mûcib-i vehâmet olacağı ifadeleri II.Abdülhamid’in iradesinde yer almaktadır. Padişah ayrıca ada halkının öteden beri hükûmet-i seniyyeden gördükleri nîmet-i adl ve merhameti hakkıyla takdir etmeleri gerektiğini ifade etmekte, bedhâhânın iğfaline kapılıp asayişi ve emniyeti bozacak herhangi bir harekette bulunmamaları konusunda kendilerine gerekli nasihat ve tembihlerin yapılmasını ve rızasının aksine bir yol tutacak olurlarsa şimdiye kadar hiç görmedikleri şekilde te’dip ve terbiye olunacaklarını muhakkak bilmelerinin münasip bir dille kendilerine anlatılması konusunun da valiye ayrıca bildirilmesini istemektedir322.

4.3 Girit’teki Daimi Asker Sayısının Artırılması
12 Eylül 1886’da Sava Paşa ve Girit kumandanı ortak bir taleple adada asayişin temini için daimi asker sayısının artırılması talebinde bulunmuşlardır323. Ancak Sadâretin, seraskerlikle yaptığı görüşmeler neticesinde Sava Paşa’ya mevcut askeri kuvvet ile idâre-i maslahat olunması tavsiye edilmiştir324. Bununla birlikte Sava Paşa, Sadârete gönderdiği 4 Ekim 1886 tarihli yazısında Girit’e gönderilmesi kararı alınmış olan dört tabur askerden üçünün adaya ulaştığını, diğer taburun da o


320 BOA, İ.MTZ.GR, 18/625, lef 2 (Kararın tarihi: 5 Ocak 1887).
321 BOA, İ.MTZ.GR, 18/625, lef 6.
322 BOA, İ.MTZ.GR, 18/625, lef 2 (İradenin tarihi: 8 Ocak 1887).
323 BOA, İ.MTZ.GR, 18/622, lef 1.
324 BOA, İ.MTZ.GR, 18/622, lef 2.

137

[eyuphuseyin]

günlerde geleceğinin kumandan paşanın ifadesinden anlaşıldığını belirterek bu taburların gelişinin heyecan içinde bulunan ahalinin teskini konusunda iyi bir tesiri olduğunu söylemiştir.

Ayrıca Sava Paşa, adadan daha önce kaldırılmış olan beş taburdan her birinin yedi yüzü aşkın mevcudu bulunduğu halde gelen taburların beş yüz elli mevcutlu olduğunu ve beklenilen tabur gelse dahi adadaki asker miktarının daha öncekine göre epey azalacağını ifade ederek sevk edilen asker miktarı öncekiyle eşit hale getirilse bile bunun te’min-i istikbâl-i mahallî için ittihâzı elzemiyet-i kaviyye tahtında bulunan tedâbir-i inzibâtîye kâfî olamayacağını belirtmiştir. Bu nedenle daha önceki yazışmalarda belirttiği gibi adada bulunan asker miktarının yeterli düzeye ulaştırılması talebini tekrarlamıştır325.

Sadrazam Kıbrıslı Mehmet Kamil Paşa, Sava Paşa’dan gelen bu talebi 30 Ekim’de seraskerliğe aktararak durumu sormuştur. Serasker Ali Saib Paşa cevabında, silâhaltına alınan redif taburları mevcutlarının sekiz yüzden aşağı olmamasının padişahın iradesi gereğinden olup bu konunun ordu müşirliklerine ve gereken yerlere bildirildiğini ancak daha sonra zamânın gösterdiği isti‘câl üzerine bu taburların toplanabilen mevcutla mevkilerine gönderildiğini ve arkalarından peyderpey gönderilen askerlerle mevcutlarının bulundukları mahallerde kararlaştırılan
miktarlarına ulaştırılmakta olduğunu ifade etmiştir. Ali Saib Paşa, Girit’teki taburların noksanlarının da bu şekilde tamamlanacağını belirtmiş ve henüz gönderilmediği söylenen taburun da adaya varmak üzere olduğunu bildirmiştir.

Adada bulundurulacak daimi asker miktarı konusunda Ali Saib Paşa, Girit’te bulundurulacak olan on bir tabur askerden tensikat hükümleri gereğince yalnız altısının Girit’e mahsus olup beşinin geçici surette olduğunu beyan ederek adadaki daimi kuvvetlerin talep edildiği gibi mahalli bir fırka haline getirilmesi konusunda siyasi bir gereklilik ortaya çıkarsa bu durumun tensikat hükümleri dışında tutularak gereği kadar ek tabur teşkilinin zaruri hale geleceğini ve bunun ortaya çıkaracağı ek giderlerin bütçeye eklenerek gereğinin icrası konusunun ise Bâbıâlî’nin görüşüne arz edilecek ve onun uygun bulmasına bağlı bir konu olduğunu ifade etmiştir. Ali Saib

325 BOA, İ.MTZ.GR, 18/622, lef 1.

138

[eyuphuseyin]

Paşa son olarak Girit’e gönderilen taburların kararlaştırılan miktara ulaştırılması için beşinci ordu müşirliğine tekrar telgraf çekeceğini bildirmiştir326.

Girit’te bulundurulacak daimi asker miktarının bir fırkaya ulaştırılması konusundaki vilâyetin ve ada kumandanlığının talebi Bâbıâlî’de görüşüldüğünde Serasker Paşa’nın şifahen verdiği malumata nazaran yeni askeri tensikat gereğince Rumeli’de bulunacak nizamiye taburlarının sekiz yüz, Dersaâdet nizamiye taburlarının beşer yüz neferden oluştuğu ve bu ikisi dışındaki yerlerdeki mevcut taburların hal-i hazırda dörder yüz neferden oluştuğu anlaşılmıştır. Bu durumda Girit’te bulunacak daimi asker miktarının iki bin dört yüz nefere ineceği görüldüğünden bu miktar Meclis-i Mahsûs’ta, hâlen ve istikbâlen ehemmiyet-i mevkiiyesi ortada olan Girit adasında emniyeti ve asayişi sağlayama yeterli görülmemiş ve adada bulundurulacak daimi taburların mevcudunun Rumeli’dekiler gibi sekiz yüz nefer olması kararlaştırılmıştır327. Meclis-i Vükelâ’nın bu kararı padişaha sunulduğunda II. Abdülhamid, tabur mevcutlarının barış zamanında azaltılması ve savaş zamanlarında artırılmasının yeni askeri tensikat icabından olduğunu ifadeyle bu durumda eğer Girit’te asayişin bozulmuş olması gibi bir durum söz konusu değilse tabur mevcutlarının artırılması talebinden maksadın ne olduğunun anlaşılmadığını belirtmiştir328.

Padişahın bu şekilde açıklama istemesi üzerine tekrar toplanan Meclis-i Mahsûs-ı Vükelâ, Girit’te şu an için bir asayiş bozukluğunun söz konusu olmadığını ancak adada dâimiyyü’l-cereyân olan ifsâdât-ı Yunâniyeden dolayı asayişin korunması ve sürdürülmesi için mevcut kuvvetlerin arttırılmasının hem valilikten hem Girit kumandanlığından mükerreren talep edilmesine binaen böyle bir konunun gündeme geldiğini belirtmiştir. Ayrıca Meclis, eğer Girit’teki kuvvetlerin miktarının


326 BOA, İ.MTZ.GR, 18/622, lef 2 (15 Kasım 1886).
327 Kararın altında mühürleri bulunan isimler şöyledir: Hariciye Nazırı Muhammed Said, Dahiliye Nazırı Esseyyid Ahmed Münir, Bahriye Nazırı Hasan Hüseyin bin Hüsnü, Serasker Ali Saib bin İbrahim, Şûrâ-yı Devlet Reisi Arif Paşa (hîn-i temhirde bulunmadı), Şeyhü’l-İslam Es’ad Ahmed bin Muhammed Saîd el-Üryanî, Sadrazam Muhammed Kamil bin Salih, Sadaret Müsteşarı Esseyyid Ali Şefkati ibn Hüseyin, Nafia Nazırı Esseyyid Ahmet Zeydî, Maliye Nazırı Esseyyid Mustafa Vehbi, Maarif Nazırı Münif,Ticaret ve Ziraat Nazırı Esseyyid İsmail Hakkı bin Esseyyid Ali Yavuz, Evkaf- ı Hümayun Nazırı Esseyyid Mustafa Mansurîzade, Adliye Nazırı Ahmed Cevdet. Bkz. BOA, İ.MTZ.GR, 18/622, lef 3 (Karar tarihi: 28 Kasım 1886).
328 BOA, İ.MTZ.GR, 18/621 (5 Aralık 1886).

139

[eyuphuseyin]

artırılması konusundaki bu talep geçici bir süre için olmuş olsa o durumda mevcut askerlere geçici olarak gerektiği kadar ek yapılarak konunun çözüme ulaştırılmış olacağını ifade ederek mahalli talebin bu kuvvetlerin daimi surette arttırılması yönünde olduğunu beyan etmiştir. Aldığı kararına emsal olarak Rumeli’deki taburların barış zamanında sekiz yüz kişiden oluşmasını göstermiş ve bunun yeni askeri tensikat gereğinden olarak böyle olmasına nazaran Girit’teki taburların mevcudunun da Rumeli’dekilere uygun olarak sekiz yüz kişi olması kararına vardığını ifade etmiştir329. Meclis-i Vükelâ’nın bu açıklamaları Sadrazam Mehmed Kamil Paşa tarafından 11 Aralık 1886’da padişaha sunulmuş ve 13 Aralık’ta padişahın bu konuya müsaade veren iradesi çıkmıştır330.

Kısa bir zaman sonra Sava Paşa’nın yukarıda bahsedilen 19 Aralık 1886 tarihli uzun raporu İstanbul’a ulaşmış ve Meclis-i Vükelâ’da görüşülmeye alınmıştır. Girit’te bulundurulacak daimi asker miktarının bir fırkaya ulaştırılması ile ilgili gerekçeleri yerinde bulunmuş ve bunun için yeniden asker tertip edilip bir takım masraflara yol açmamak için Rumeli’de bulunan kolordudan beş taburun ayrılarak levazımatıyla geçici olarak Girit’e gönderilmesi için Daire-i Askeriye’ye izin verilmesine oybirliği ile karar verilmiştir331.

Meclis-i Vükelâ’nın 5 Ocak 1887’deki kararları aynı gün Sadrazam Kamil Paşa tarafından padişaha sunularak özellikle Girit’e gönderilmesi düşünülen askerlerle ilgili iradesi sorulmuştur332. Girid cezîresinin ahvâl-i hâzırasına ve bedhâhânın cezîre hakkındaki tasmîmât-ı muzırrasının derecâtına nazaran Rumeli taraflarından beş tabur askerin ayrılarak hızla adaya gönderilmesi konusundaki Meclis-i Vükelâ’nın kararı padişaha arz edildiğinde bu taburların Rumeli’den ayrılmasının oradaki düzeni bozacağı ve Girit için de maksadın tamamıyla yerine gelmeyeceği için bu konuda daha kesin bir tedbir alınması gerekli görülmüştür.







329 BOA, İ.MTZ.GR, 18/622, lef 4 (Karar tarihi: 8 Aralık 1886).
330 BOA, İ.MTZ.GR, 18/622, lef 5.
331 BOA, İ.MTZ.GR, 18/625, lef 2 (Kararın tarihi: 5 Ocak 1887).
332 BOA, İ.MTZ.GR, 18/625, lef 6.

140

[eyuphuseyin]

Padişah bu konudaki iradesini bildirmek için Sadrazamın ertesi gün saraya gelmesini talep etmiştir333.

Ertesi günün tarihini taşıyan iradesinde padişah bu konuda adadaki durumun ne renk kesb edeceği henüz malum olmadığı için Selanik’te ve Rumeli’nin diğer bölgelerinde bulunan asker sayısının azaltılmasını istememiş, Bulgarların
şımartılmasına neden olacağı için bunun hiçbir şekilde uygun olmayacağını ifade etmiştir. Ancak Girit nizamnâmesinin ilgili fermanında yer alan “Girid cezîresinin İslâm ahâlisi bi’l-fiil hizmet-i askeriyeden müstesnâ bulundukça cezîre-i merkûme sekene-i Mesîhiyesinin dahî bedel-i askerî vermekten muâf tutulmaları” fıkrasına göre adanın Müslüman ahalisinden asker alınabileceğini belirterek adadaki kuvvetin ikmali için gerekli görülen askerin ada Müslümanlarından alınması düşüncesini dile getirmiştir. Bunların da diğer askerler gibi eğitimlerine itina gösterilmesi ve büyük bir cihâd vuku bulmadıkça adadan alınacak askerin devletçe ada dışına sevk edilmemesi konusunda da Asker Alımı Kanunnâmesi’ne hususi bir ek yapılarak durumun Bâb-ı Seraskerî tarafından müzakeresiyle tanzim edilecek hususi fıkranın usul icabı olarak padişaha takdim edilmesi uygun görülmüştür334.

Padişahın bu talebi 17 Ocak 1887’de Seraskerlik’te görüşmeye alınmıştır. Görüşmeler esnasında Girit’in Müslüman ahalisinin Hıristiyanlara göre pek az ve bunların büyük kısmının Hanya, Resmo ve Kandiye kazalarında meskûn olduğu belirtilmiş, köylerde bulunanların ise çoğunlukla beşer onar haneden ibaret olması nedeniyle adanın Müslüman halkından her sene mükellefiyet yaşına gireceklerin miktarının müstakil bir tabur teşkil etmek için yeterli olamayacağı ifade edilmiştir. Bu nedenle bunların birinci kısım nizamiye askerlerinin ikinci tertibi efradından sayılmasıyla devletçe bir büyük harp olmadıkça adanın dışına sevk edilmemek ve diğer durumlarda Asker Alımı Kanunnâmesi’nin genel ahkâmı haklarında cari olmak şartıyla oradaki nizamiye askerleri taburlarında altışar ay süreyle istihdamlarının uygun görüldüğü bildirilmiştir. Ayrıca bu sürenin ahalinin askeri talimat gereği vukuf ve maharet kazanarak gerektiğinde hizmetlerinden istifadeye yeterli olduğu ifade edilerek Asker Alımı Kanunnâmesi’ne Girit için özel olarak eklenecek iki

333 BOA, İ.MTZ.GR, 18/624 (7 Ocak 1887).
334 BOA, İ.MTZ.GR, 18/625, lef 2 (İradenin tarihi: 8 Ocak 1887).

141

[eyuphuseyin]

maddeyi içeren evrak ek olarak sunulmuştur335. Bu iki madde Serasker Ali Saib Paşa’nın heyetinden çıktığı şekliyle şöyledir:

1. Girit Adası Müslüman ahalisi devletçe bir büyük harp olmadıkça adanın dışına sevk edilmemek şartıyla 20 yaşından 40 yaşına kadar askeri mükellefiyet açısından iş bu kanunnamenin genel ahkâmına tabidir. Fakat bu mükellef ahali nizamiye hizmetlerini birinci kısım nizamiye askerleri ikinci tertip efradı gibi ifa edecekler yani mezkûr adanın asakir-i mevkiiyesini teşkil eden nizamiye taburlarında altışar ay müddet ifa-yı hizmet-i nizamiye ettikten sonra salıverileceklerdir.
2. Bahsedilen ahali yukarıdaki maddede gösterildiği üzere nizamiye hizmetlerini asakir-i mevkiiye-i nizamiye taburlarında ifa edecekleri gibi meslek-i redif ve müstahfız nakillerinden sonra dahi gerektiğinde nizamiye taburlarında istihdam olunacaklardır336.

Seraskerliğin bu kararı 19 Ocak 1887’de Meclis-i Vükelâ’da görüşülerek ek kanunnamenin birinci maddesindeki “Girit Adası Müslüman ahalisi devletçe bir büyük harp olmadıkça adanın dışına sevk olunmayacağı” ifadesi Girit adasından asker alımının başlangıcı olması açısından icraatça sorunlar doğurmaması ve adanın ahvâl-i mevkiiyesi icabınca orada daimi bir askeri kuvvet bulundurulması gerektiği için “Girit Adası’nın askeri hizmetine mahsus olmak üzere adanın Müslüman ahalisi
20 yaşından 40 yaşına kadar askerlikle mükellef tutulacaklardır” şeklinde tashih edilmiş ve bu haliyle kabul edilmiştir337.

4.4 Sava Paşa’nın İstanbul’a Gelme Talepleri ve İstifası
Sava Paşa, memuriyet süresi içerisinde birkaç defa İstanbul’a gelmesine izin verilmesi için talepte bulunmuştur. Bunlardan ilkinde Sadârete yazdığı 30 Ağustos 1886 tarihli dilekçesiyle adadaki önemli işlerin nihayete erdirildiğinin
söylenebileceğini, asayişin devamını temin edecek bazı tedbirlerin kalemle arz olunabilir mevâddan olmadığını, bu tedbirler Sadrazama şifahen arz olunup bir karar alınmadıkça o gün için tehlikelerden salim görünen ada asayişinin ileride büyük

335 BOA, Y.A.RES, 36/6, lef 5.
336 BOA, Y.A.RES, 36/6, lef 3.
337 BOA, Y.A.RES, 36/6, lef 4.

142