Sava Paşa’nın Girit Valiliği (1885-1887) Cemal ATABAŞ

Girit ile ilgili Tezler
Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Sava Paşa’nın Girit Valiliği (1885-1887) Cemal ATABAŞ

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 27 Eki 2019, 11:50

T.C.

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH ANA BİLİM DALI






Yüksek Lisans Tezi








Sava Paşa’nın Girit Valiliği (1885-1887)




Cemal ATABAŞ

2501090028






Tez Danışmanı

Prof. Dr. Mehmet Ali BEYHAN






İstanbul 2011

Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Sava Paşa’nın Girit Valiliği (1885-1887) Cemal ATABAŞ

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 27 Eki 2019, 11:52

TEZ.png
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Sava Paşa’nın Girit Valiliği (1885-1887) Cemal ATABAŞ

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 27 Eki 2019, 11:53

Sava Paşa’nın Girit Valiliği (1885-1887) Cemal ATABAŞ

ÖZ

19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İmparatorluğu’nda mutasarrıflık, valilik, nazırlık gibi birçok önemli devlet görevinde bulunmuş olan Yani Sava Paşa devrinin tanınmış gayr-i Müslim devlet adamlarındandır. Doktor olarak başladığı kariyerini devlet adamlığı ile sürdürmüş ve hayatının sonlarında Paris’e çekilerek burada İslam Hukuku alanında Fransızca eserler kaleme almıştır. Bunların yanında Osmanlı İmparatorluğu için bir dönüm noktası olan Kânûn-ı Esâsî’nin hazırlık çalışmalarında etkin olarak rol alan Sava Paşa, eğitimcilik yönüyle de imparatorluk içerisinde batı tarzında bir yüksek öğretim kurumu oluşturma teşebbüslerinin ikincisinin başında bulunmuştur.

Bu çalışmamızda bu çok yönlü devlet adamına dair genel bir çerçeve çizdikten sonra 1885 Mayıs’ında atandığı Girit valiliği araştırma konusu edilecektir. 1887 Ocak’ına kadar devam eden bu valilik birçok açıdan ‘zorakilikler’ taşımaktadır. Sava Paşa ve Giritliler bu valiliği istememekte ve Meclis-i Vükelâ Sava Paşa’yı vali olarak atamayı düşünmemektedir. Onun Girit valisi olmasını isteyen tek kişi II. Abdülhamid’dir. Bu çalışma ile bir taraftan 1885’ekadar çeşitli ihtilallerle sarsılmış ve 1878’de özerk denebilecek bir yönetim elde etmiş olan Girit için, diğer taraftan yaşlı ve tecrübeli bir devlet adamı olan Sava Paşa için bu ‘zoraki valiliğin’ ne anlam ifade ettiği anlaşılmaya çalışılacaktır.




Savvas Pasha’s Governorship in Crete (1885-1887) Cemal ATABAŞ

ABSTRACT
Ioannis Savvas Pasha, who held important offices as a governor and minister in the second half of the nineteenth century Ottoman Empire, was a well-known non- Muslim statesman of his age. He started his career as a doctor of medicine and maintained it as a statesman. In his declining years he retreated to Paris and concerned himself with writing his famous books on Islamic Law. Moreover he took an active role in preparation of Kânûn-ı Esâsî (Basic Law), which is a crucial milestone for Ottoman Empire. Apart from all these he was an educationist and at the head of the second attempt for establishing a modern university in Ottoman Empire.

This study, after drawing a general picture of this multifaceted statesman, deals with his governorship period in Crete which lasted between June of 1885 and January of 1887. This assignment bears ‘unwillingness’ features in many aspects. Savvas Pasha and Cretans were not desirous of this governorship. The council of ministers did not intend to appoint him. Only one who was willingly participated in this process was Abdul Hamid II himself. In this regard this study aims to describe this ‘unwilling’ governorship both on the part of Savvas Pasha, who was an old and experienced statesman, and Crete, which had been shaken with a range of insurrections and gained a kind of autonomous government at that time.
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Sava Paşa’nın Girit Valiliği (1885-1887) Cemal ATABAŞ

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 27 Eki 2019, 11:55

ÖNSÖZ


Osmanlı İmparatorluğu’nda 19.yy.’nin ikinci yarısında birçok önemli devlet görevinde bulunmuş olan Sava Paşa günümüzün unutulmaya yüz tutmuş isimleri arasındadır. Devlet adamlığının yanında Sava Paşa’nın bugün hatırlanmasını sağlayan en büyük özelliği İslam Hukuku alanında yetkin eserler vermiş nadir gayr-i Müslimlerden biri olmasıdır. Yazdığı eserlere M.Ignaz Goldziher gibi döneminin ünlü oryantalistleri tarafından cevaplar verilmiş, yarattığı entelektüel hareketlilik için gerek Osmanlı İmparatorluğu’ndan gerek yabancı devletlerden çeşitli nişanlarla mükâfatlandırılmıştır. Ayrıca görevlerindeki başarılarıyla II. Abdülhamid’in güven ve takdirini kazanmış olan Sava Paşa’nın bu özellikleri, onun hayatını ve faaliyetlerini bir çalışmanın konusu olmak için yeterince ilginç kılmaktadır. Biz bu çalışmamızda meşâhîr-i mechûleden olduğunu düşündüğümüz bu devlet ve ilim adamının hayatının sonlarında yaşlı ve tecrübeli bir devlet adamı olarak Osmanlı Devleti için döneminin en sıkıntılı ve problemli bölgelerinden biri olan Girit’e vali olarak gidişini ve oradaki faaliyetlerini incelemeye karar verdik.

Çalışmamız bir giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Yukarıda

ehemmiyetinden kısaca bahsettiğimiz Sava Paşa’yla ilgili ayrıntılı çalışmaların olmaması ve mevcut literatürdeki sınırlı bilgilerin bir kısmının eksik bir kısmının yanlış olduğunu görmemiz bizi onun hayatıyla ilgili en azından genel bir bilgi sunmaya itti. Bu şekilde giriş bölümünde bu unutulmuş devlet ve ilim adamının içinde bulunduğu görevler ve her görevindeki faaliyetlerine dair temsil edici örneklerle hem ona hem de içinde bulunduğu olaylara dair genel bir tablo ortaya konulmaya çalışıldı. Bunun yanında Sava Paşa’nın ilmi kişiliği de eserlerine ve eserleri üzerine yapılan değerlendirmelere atıflarla sunularak Sava Paşa’ya dair bütünlüklü bir resmin oluşturulmasına gayret edildi.

Çalışmanın birinci bölümünde ilk olarak Girit’in Sava Paşa’ya kadar olan

macerası kısaca sunularak, Osmanlı İmparatorluğu’na kadar her dönemde Girit’i


Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Sava Paşa’nın Girit Valiliği (1885-1887) Cemal ATABAŞ

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 27 Eki 2019, 11:56

elinde bulunduran güçlerin Girit’e bakışı ile Osmanlı İmparatorluğu ve Sava Paşa’nın Girit’e bakışı arasında bir paralellik kurulmasını sağlayacak veriler sunulmaya çalışıldı. İkinci olarak bu bölümde Sava Paşa’nın tek başına bir konu olarak incelenecek kadar ilginç olan Girit’e atanış hikâyesi ortaya konulmaya çalışıldı. Karşılıklı isteksizlikler ve zorakiliklerin oluşturduğu bu atamanın izleri gün gün sürülmeye gayret edildi. Çalışmanın ikinci bölümü Sava Paşa döneminde Girit’te yapılan düzenlemelere ve meydana gelen olaylara ayrıldı. Burada mümkün olduğu kadar Sava Paşa eksenindeki anlamlı olaylar seçilmeye çalışılarak Girit’in bu ‘ara dönemine’ dair bir kanaat oluşturulması hedeflendi. Çalışmanın son bölümü olan üçüncü bölümde ağırlıklı olarak Sava Paşa’nın biri adaya ulaştığında diğeri adadan ayrılmadan hemen önce kaleme aldığı iki uzun raporuna dayanarak doğrudan onun Girit’e dair gözlem ve değerlendirmelerine yer verildi. Sava Paşa’nın Girit’in jeopolitik konumundan, adadaki Müslüman ve Hıristiyan cemaatlerin beklentilerine, Osmanlı Devleti için Girit’in tarih boyunca ne ifade ettiğinden, Girit’in geleceği için yapılması gerekenlere kadar birçok farklı konudaki kendi ifadeleri onun kaleminden aktarılmaya çalışıldı. Son olarak bir sonuç kısmıyla yaşlı ve tecrübeli bir devlet adamı olarak Sava Paşa’nın İmparatorluğun bu sorunlu ve sıkıntılı bölgesindeki kısa süreli valiliğinin bugün için ifade edebileceği şeylere dair birkaç tespit sıralanmaya çalışıldı.

Bu çalışmada kullanılan kaynakların büyük kısmını Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde muhtelif fonlarda bulunan belgeler teşkil etmektedir. Bu belgelerin yanında doğrudan Sava Paşa’dan bahseden yahut çeşitli vesilelerle onun adının geçtiği literatürden de ulaşılabildiği kadarıyla istifade edilmiştir.

Bu meşakkatli çalışmanın ortaya çıkışında maddi manevi katkıları olan çok sayıda kişi vardır. Bunların başında çalışma konumun fikir babası ve danışmanım Prof. Dr. Mehmet Ali BEYHAN gelmektedir. Kendisine, gerek şahsıma ve gerek diğer genç arkadaşlarıma bir akademik danışmanın ötesinde gösterdiği ilgi ve alaka için teşekkür ederim. Ayrıca eşsiz nezaketiyle bir akademisyen yahut hocanın çok ötesinde bizlere hayatın her alanı için örnek olan Prof. Dr. Mahir AYDIN’a, akademik hassasiyeti ve titizliği ile örnek bir akademisyen olan Yard. Doç. Dr. Neriman HACISALİHOĞLU’na da teşekkürlerimi sunarım.

Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Sava Paşa’nın Girit Valiliği (1885-1887) Cemal ATABAŞ

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 27 Eki 2019, 11:56

Araştırmam sırasında bilgi, tecrübe ve dostluklarıyla her daim yanımda olan çalışma arkadaşlarım Araş. Gör. Âdem KORKMAZ’a, Araş. Gör. H.Baha ÖZTUNÇ’a, Araş. Gör. Serdal SOYLUER’e, Araş. Gör. Miraç TOSUN’a ve Araş. Gör. Özgür KOLÇAK’a da teşekkür etmeden geçemeyeceğim.

Bunların yanında böylesi çalışmalar için sağladıkları imkânlar ve hizmetler dolayısıyla İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM)’ın bütün personeline, Başkanlık Osmanlı Arşivi’nin sıcak çalışma ortamını oluşturan bütün görevlilerine ve araştırmacılarına da şükranlarımı sunarım. Bunların yanında çalışmamın ve eğitim hayatımın tamamında sonsuz maddi ve manevi destek sağlayan ve ismini burada sayamadığım bütün dostlara, hocalarıma, büyüklerime kendileri ve destekleri olmaksızın asla bu çalışmanın ortaya çıkamayacağını ifade ile sonsuz teşekkür ederim.

Cemal ATABAŞ











Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Sava Paşa’nın Girit Valiliği (1885-1887) Cemal ATABAŞ

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 27 Eki 2019, 11:59

İÇİNDEKİLER

ÖZ ………………………………………………………………………………………….iii ABSTRACT ...................................................................................................................... iv ÖNSÖZ .............................................................................................................................. v KISALTMALAR .............................................................................................................. xii
GİRİŞ

BİR DEVLET VE İLİM ADAMI OLARAK SAVA PAŞA

1 Bir Devlet Adamı Olarak Sava Paşa............................................................................. 1

1.1 Doktor Olarak Bulunduğu Görevler ..................................................................... 2



1.1.1 Âlî Paşa’nın Girit Islahatı ve Sava Efendi ..................................................... 3



1.2 Mutasarrıflıkları................................................................................................... 5

1.3 Mekteb-i Sultânî Müdürlüğü ................................................................................ 7



1.3.1 Sava Paşa ve Dârülfünûn-ı Sultânî................................................................ 8



1.4 Kânûn-ı Esâsî Hazırlık Komisyonu Üyeliği.........................................................11

1.5 Cezâyir-i Bahr-i Sefîd Valiliği ............................................................................12

1.6 Nâfıa Nâzırlığı ve Hâriciye Müsteşarlığı .............................................................15

1.7 Hâriciye Nâzırlığı ...............................................................................................19

1.8 Nâfıa Komisyonu Üyeliği ...................................................................................24

1.9 Girit Valiliği .......................................................................................................25

1.10 Diğer Görevleri ve Son Yılları ............................................................................25

2 Bir İlim Adamı Olarak Sava Paşa ...............................................................................26

2.1 Eserleri ...............................................................................................................26

2.2 Kütüphanesi........................................................................................................32

I. BÖLÜM

GİRİT’İN TARİHİ ARKA PLANI VE SAVA PAŞA’NIN GİRİT VALİLİĞİNE ATANIŞI

1 Sava Paşa’nın Valiliğine Kadar Girit ..........................................................................34

1.1 XIX. Yüzyıla Kadar Girit....................................................................................34

1.2 XIX. Yüzyılda Girit ............................................................................................40



1.2.1 1866 İsyanı ve Âlî Paşa’nın Girit’e Gidişi ...................................................42



1.2.2 Girit Meselesi’nin Yeniden Gündeme Gelişi ve Halepa Mukâvelenâmesi ....47



2 Sava Paşa’nın Girit Valiliği’ne Atanışı .......................................................................51

2.1 Fotyadi Paşa’nın Azlinin İstenmesi ve İstifası .....................................................51

2.2 Azil ve İstifa Talebinin Doğurduğu Kaygılar ve Yeni Vali Arayışları ..................52

2.3 Sava Paşa’nın Valiliğe Atanması Kararı..............................................................56

2.4 Sava Paşa’nın Mazeret Beyânı ve Yeni Tartışmalar.............................................59

2.5 Geciken Tayinin Doğurduğu Karışıklıklar ve Sava Paşa’nın Tayinine İtirazlar ....61

2.6 Sava Paşa’nın Girit’e Ulaşmasına Tepkiler ve Valiliğe Başlaması .......................64

II. BÖLÜM

SAVA PAŞA DÖNEMİNDE GİRİT’TEKİ GELİŞMELER VE DÜZENLEMELER

1 İdarî Düzenlemeler .....................................................................................................67

1.1 Genel Meclis Yazışma Heyetinin Teşkilat Nizamnâmesi .....................................67

1.2 Genel Meclis Azası İçin Yevmiye Talebi ............................................................68

1.3 İdare Meclisi Üyelerine Dair Düzenlemeler.........................................................70

1.4 Evkâf İdârelerinin Alacağı Vergilerin Belirlenmesi .............................................71

1.5 Zabtiye Askerleri Nizamnâmesinde Yapılan Değişiklik.......................................72

1.6 Vali Müşaviri, Kandiye ve Resmo Mutasarrıfları Tayini......................................73

1.7 İngiliz Donanması Komutanı’nın Girit’i Ziyareti.................................................74

1.8 Genel Meclisin 1886 Yılı Toplantısının Ertelenmesi............................................76

2 Mâlî Düzenlemeler .....................................................................................................76

2.1 Vakıfların İdaresi İçin Ek Tahsisat Çıkarılması ...................................................76

2.2 Zarar Eden Mültezimlerle İlgili Düzenlemeler.....................................................78

2.3 İstikraz Akdi Talebi ............................................................................................82

2.4 Bütçe Açığı ve İstikraz Akdi Konularının Görüşülmesi .......................................83

2.5 Vilâyetin Tasarruf Edilen Giderleri Açıklaması ve Yeni İzinler Talebi ................87

2.6 İstikrâz Akdi Mukâvelesi ....................................................................................88

2.7 Mukâvele’nin Bâbıâlî’de Görüşülmesi ve Tasdiki ...............................................90

3 İmar Faaliyetleri .........................................................................................................91

3.1 Yol İnşaatı İçin Tetkik Yapılması ve Bazı Turuk Memuriyetlerinin Lağvı ...........91

3.2 Vilâyet Matbaası’na Memur Tayini Talebi ..........................................................92

3.3 Akıl Hastaları İçin Tahsisat Talebi ......................................................................93

3.4 Karantinalar Hâsılatının Vilâyet Mal Sandığına Bırakılması Talebi .....................93

3.5 Hanya’da Rumca Bir Gazete Çıkarılması ............................................................93

3.6 Hanya İdadi Mektebi İçin Para Talebi .................................................................94

3.7 İlkokulların Kapanmaması İçin Para Talebi.........................................................96

4 İngiltere ve Yunanistan’ın Adadaki Faaliyetleri ..........................................................98

4.1 İngiltere’nin Giritlileri Kendi Yanına Çekme Çabaları.........................................98


4.2 Yunanistan’ın Adada Karışıklık Çıkarma Çabaları ..............................................99

III. BÖLÜM

SAVA PAŞA’NIN GİRİT’E DAİR GÖZLEM VE DEĞERLENDİRMELERİ

1 Sava Paşa’nın Birinci Raporundaki Gözlem ve Değerlendirmeleri ............................101

1.1 Müslüman ve Hıristiyan Ahalinin Durumu ........................................................101

1.2 Yunanistan’ın Durumu ve Adaya Tesirinin Önlenmesi ......................................102

1.3 Adadaki Asayişsizlik ve Buna Sebep Olan Kişiler .............................................103

1.4 Nahiyelerdeki Durum ve Nahiye Islahatının Lüzumu ........................................104

1.5 Adadaki Yöneticilerin Durumu .........................................................................105

1.6 İdare Meclislerinin ve Azasının Durumuna Dair Tespitler .................................106

1.7 Mahkemelerin Durumu .....................................................................................110

1.8 Diğer Konulara Dair Gözlemler ........................................................................110

2 Sava Paşa’nın Raporuna Verilen Cevap ....................................................................111

3 Sava Paşa’nın İkinci Raporundaki Görüşleri .............................................................111

3.1 Girit’in Jeopolitik Önemi ..................................................................................112

3.2 Tadilat Fermanı’ndan Önceki Mali Durum........................................................113

3.3 Tadilat Fermanı ile Girit Mali İdaresine Getirilen Yeni Kaide ...........................114

3.4 Girit Bütçelerinde Görülecek Açıklar ................................................................116

3.5 Girit Mal Sandıklarında Birikmiş Para Olup Olmadığı ......................................118

3.6 Hıristiyan Mebusların Gümrük Gelirlerinin Girit’e Bırakılmasını İstemeleri......120

3.7 Gümrüklerin İdaresi ..........................................................................................123

3.8 Gümrükler Hakkındaki Tasavvur ve Niyetler ....................................................124

3.9 Takdim Edilen Bütçe Defteri.............................................................................127

3.10 Adanın Tarihi Durumu......................................................................................128

3.11 Yunanistan Bakanlarının Girit Hakkındaki Tasavvurları....................................129

3.12 Girit’te Bulunan Askeri Kuvvet ........................................................................130

3.13 Sava Paşa’nın Yapılması Gerekenlere Dair Görüşleri ........................................131

4 Sava Paşa’nın Girit’ten Ayrılış Sürecindeki Gelişmeler ............................................135

4.1 Sava Paşa’nın Müslümanların Telgrafına Cevabı...............................................135

4.2 Sava Paşa’nın Tekliflerinin İstanbul’da Görüşülmesi.........................................136

4.3 Girit’teki Daimi Asker Sayısının Artırılması .....................................................137

4.4 Sava Paşa’nın İstanbul’a Gelme Talepleri ve İstifası .........................................142

SONUÇ ...........................................................................................................................147



BİBLİYOGRAFYA .........................................................................................................150 EK-1 ................................................................................................................................157 EK-2 ................................................................................................................................158 EK-3 ................................................................................................................................159 EK-4 ................................................................................................................................160


KISALTMALAR




a.g.e.






Adı geçen eser

a.g.m. Adı geçen makale/Adı geçen madde

A.MKT.MHM. Sadâret Mektubi Mühimme Kalemi Evrâkı

A.MKT.NZD Sadâret Mektubi Kalemi Nezâret ve Devâir Evrâkı

A.MTZ. GR Sadâret Eyâlet-i Mümtâze Girit Evrâkı

bkz. Bakınız

BEO Bâb-ı Âlî Evrâk Odası

BOA Başbakanlık Osmanlı Arşivi

c. Cilt

çev. Çeviren

İ.DUİT Dosya Usulü İrade Tasnifi

ed. Editör

h. Hicri

haz. Hazırlayan

HR.TO. Hâriciye Nezâreti Tercüme Odası Evrâkı

İ.DH. İrade Dâhiliye Evrâkı

İ. MTZ.GR İrade Eyâlet-i Mümtâze Girid

İ.TAL İrade Taltifât

km. Kilometre

MF.MKT Maârif Nezâreti Mektûbî Kalemi

m. miladi

MV. Meclis-i Vükelâ Mazbataları

s. Sayfa

S. Sayı

ŞD. Şûrâ-yı Devlet

TDV Türkiye Diyanet Vakfı

TTK Türk Tarih Kurumu

Y.A.HUS. Yıldız Hususî Maruzatı Evrâkı

Y.A.RES. Yıldız Resmî Maruzatı Evrâkı

Y.EE. Yıldız Esas Evrâkı

Y.PRK.AZN. Yıldız Perakende Adliye ve Mezâhip Nezâreti Maruzatı Evrâkı

Y.PRK.UM. Yıldız Perakende Umum Vilâyetler Tahriratı Evrâkı

yay. Yayımlayan

yy. Yüzyıl
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Sava Paşa’nın Girit Valiliği (1885-1887) Cemal ATABAŞ

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 27 Eki 2019, 12:00

GİRİŞ


BİR DEVLET VE İLİM ADAMI OLARAK SAVA PAŞA





1 Bir Devlet Adamı Olarak Sava Paşa
Yani Sava Paşa, Rum milletinden olup Yanya’lı Doktor Sava Efendi’nin oğludur. 1832’de doğduğu ve 1904’te öldüğü bilinmektedir1. Sava Paşa, ilköğreniminin ardından Mekteb-i Tıbbıye’de okumuş2 ve bundan sonraki bütün hayatını muhtelif devlet vazifelerini ifa ederek ve ilmi çalışmalarını yürüterek geçirmiştir. Bazı kaynaklarda Sava Paşa’nın mesleği olan doktorluk alanında çalışmadığı ifade edilmiş olsa da3 1863-64’te Zabtiye hekimliğinde bulunduğu,
1863’te İstanbul’da çıkan büyük kolera salgını sırasında Fuad Paşa tarafından temeyyüz ettirildiği4 ve 1865 salgını esnasında da Fuad Paşa’nın kurduğu hekimler komisyonunda başkan yardımcısı olarak yer aldığı ayrıca bu görevindeki başarısı üzerine İran Sefarethanesi hekimi olduğu ve bu sıfatla ertesi yıl İstanbul’da toplanan uluslar arası tıp komisyonunda üyelik yaptığı dönemi hakkında bilgi veren eserlerden anlaşılmaktadır5.




1 Adının ‘Yani Sava’(Ioannis Savvas) olduğuna dair bkz. Leonidas Kallivretakis, “A Century of Revolutions: The Cretan Question between European and Near Eastern Politics”, Eleftherios Venizelos: The Trials of Statesmanship (edited by Paschalis M. Kitromilides) içinde, Edinburgh University Press, Edinburgh 2008, s.24; diğer bilgiler için bkz. M.Macit Kenanoğlu, “Sava Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi, c.36, İstanbul 2009, s.183.
2“Tebaa-i Devlet-i Aliyye’den olan Sava’nın Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne şakirdânı silkine ilhâk kılınması” hususunda Defterci Necip Efendi’nin istid‘ası ve bunun uygun bulunmasına dair bkz. BOA, A.MKT.NZD, 11/56. 1 Ağustos 1850 tarihli bu belge Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde Sava Paşa’ya ait olduğunu düşündüğümüz en erken tarihli kayıttır.
3 Bkz. M.Macit Kenanoğlu, a.g.m., s.183;ayrıca mütercimin İbnü’l-Emin Mahmud Kemal İnal’dan elde ettiğini söylediği bilgiler içinde Sava Paşa’nın doktorluk yapmadığının ifadesi için bkz. Sava Paşa, İslam Hukuku Nazariyatı Hakkında Bir Etüt, (çev. Baha Arıkan), Diyanet İşleri Reisliği Yay., Ankara 1955, s.V.
4 Charles Mismer, Hâtırât-ı Âlem-i İslâm (İstanbul-Girid-Mısır-Cezair), (çev. Hüdavendigâr Vilayeti Mektupçusu Mehmed Rauf), Matbaa-i Vilayet, Bursa 1327, s.46. Charles Mismer, ileride geleceği üzere Âlî Paşa’nın başkanlığında olan ve içinde Sava Efendi’nin de yer aldığı bir komisyonda Fransızca kâtibi olarak Girit’e gidecek ve her iki devlet adamıyla birlikte çalışıp onları tanıma imkanı bulacaktır.
5 A.D. Mordtmann, İstanbul ve Yeni Osmanlılar, (çev. Gertraude Habermann-Songu), Pera Yay., İstanbul 1999, s.125-126. Mordtmann, devrinin bir çok Osmanlı münevveri ile teşrik-i mesaide bulunmuştur. Bunlar arasında en çok bilineni Münif Paşa’yla olan yakınlıklarıdır. Kendisi de birçok

1
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Sava Paşa’nın Girit Valiliği (1885-1887) Cemal ATABAŞ

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 27 Eki 2019, 12:02

1.1 Doktor Olarak Bulunduğu Görevler
Sava Efendi’nin doktor olarak bulunduğu görevlerine dair ilk kayıt, Ekim 1863’te Bâb-ı Zabtiye hekimi sıfatıyla devrin İngiltere elçisiyle birlikte Sakız’a yapacağı bir yolculuk için kendisine ruhsat verilmesi talebinde görülmektedir6. Temmuz 1864’e gelindiğinde Sava Efendi; tevkifhane, hapishane ve imaretler gibi yerlerde tutuklu bulunan kişilerin sağlık kontrollerini yapmak ve onların sağlığını korumak amacıyla yine Bâb-ı Zabtiye bünyesinde kurulan Umûr-ı Sıhhiye müfettişliğine hali hazırdaki maaşı olan iki bin kuruşun üstüne iki bin kuruş zam ile tayin edilmiştir7. Mart 1867’de Fuad Paşa’nın hâriciye nâzırı olduğu sıralarda yine bir hâriciye memuru olan Kostaki Efendi ile birlikte acil bir görev ile Girit’e gitmiş ve Server Efendi riyasetindeki bir komisyonda çalışarak Girit isyanı sırasında zarar gören halka yardımlarda bulunmuştur8. Resmo’da iane komisyonu başkanı olarak yaptığı bu faaliyetler çerçevesinde ihtilalden zarar görerek bu şehre sığınan Hıristiyan ahaliden dokuz yüz elli kişiyi uygun yerlere iskân etmiş, bölgenin güvenilir kişilerinin marifetiyle ihtiyaç sahibi olduğunu tespit ettiği altı yüz ellisine un, basma ve bez gibi ihtiyaç malzemelerinin ulaşmasını sağlamış, Ustazâde Mehmed Bey adlı bir kişinin deniz gören ve havadar olan konağını kiralayarak burayı hastaneye dönüştürmüştür9. Bunların yanında, yine köylerini terk ederek Resmo’ya sığınan Müslüman ahaliden dört bin kadar ihtiyaç sahibine, sayılarının çokluğu ve kurban bayramının araya girmesi nedeniyle gerekli yardımların henüz ulaştırılamadığını, ancak en kısa zamanda gerekli tedbirlerin alınacağını İstanbul’a bildirmiştir10. Bu komisyondaki icraatlarına dair yazdığı hayli ilginç bir raporunda Sava Efendi; buradaki görevinin bir parçasının, bulunduğu bölgeyi terk etmek isteyen kişilerin Sakız, İzmir gibi uygun yerlere deniz yoluyla ulaşmalarını sağlamak olduğunu, ancak Hanya’ya ulaştığında yaptığı incelemelerde bu kişilerin nereye


lisana vâkıf olan Münif Paşa, onun derin bir lisan bilgisine vakıf olduğunu, onunla şiir ve kelime müsabakaları yaptıklarından bahseder. Ayrıca Mordtmann’ın Mekteb-i Mülkiye’de coğrafya, etnografya ve istatistik dersleri vermesinin uygun görülmesinde Münif Paşa’yla olan bu yakınlığın etkili olduğu düşünülmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. M. Kayahan Özgül, Münif Paşa, Elips Kitap, Ankara 2005, s. 114, 212.
6 BOA, A.MKT.MHM, 279/51.
7 BOA, A.MKT.MHM, 308/10; BOA, İ.DH, 527/36405, lef 1 ve 2.
8 Mehmet Salahi, Girit Meselesi(1866-1889), (haz. Münir Aktepe), Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul
1967, s.39.
9 BOA, A.MKT.MHM, 380/60, lef 8.
10 BOA, A.MKT.MHM, 380/60, lef 6.

2
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Sava Paşa’nın Girit Valiliği (1885-1887) Cemal ATABAŞ

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 27 Eki 2019, 12:03

olursa olsun naklolunmalarına müsaade edilirse bu durumun ahalinin ve yabancıların gözünde Avrupa’nın zoruyla yapılan bir şey gibi görüleceğini, ayrıca bölgedeki isyancıların kendilerine ayak bağı olan ailelerini bu şekilde güvenli yerlere aktararak daha rahat hareket etme imkânına kavuşacaklarını belirterek bu konuyu Müşir Hüseyin Paşa ve Server Efendi ile de müzakere ile ahaliye nakil konusundaki müsaadeden bahsetmeme kararı aldıklarını ifade etmektedir. Bölgeyi terk etme arzusunda olan halka para ve çeşitli hediyeler dağıtarak onları kalmaya ikna ettikleri, devlete itaat içinde oldukları sürece bu ihsanların devam edeceği vaatlerinde bulundukları, ancak ellerine geçen ve Hanya, Kandiye ve Resmo komisyonları arasında paylaşılan otuz beş bin kuruşun bu işler için yeterli olmadığı, bir an önce yeterli paranın kendilerine ulaştırılmasıyla bu faaliyetlerine devam edecekleri yine aynı rapordan anlaşılmaktadır11. Sava Paşa’nın bu talepleri dikkate alınarak kısa bir süre içerisinde değerlendirilmiş ve çekilen darlık nedeniyle istenilen paranın hemen karşılanması mümkün olmasa da un, basma, Amerikan bezi gibi ihtiyaç maddelerinin bir an önce temin edilerek yollanması kararı alınmıştır12. İstanbul’a döndükten sonra
18 Haziran 1867’de Sava Efendi Girit’teki bu vazifesinde gösterdiği hüsn-i hizmet ve sadakat nedeniyle Bâb-ı Zabtiye’deki memurluğunda ikinci rütbe birinci sınıftan birinci rütbe ikinci sınıfa terfi etmiş ve bunun yanında kendisine Meclis-i Tahkik âzâlığı görevi verilmiştir13. Ağustos 1867’de Sava Efendi’nin, Girit’teki komisyon başkanlığı sırasında refakatinde oraya götürdüğü ve İstanbul’a dönüşünde Girit’te bırakmış olduğu Bâb-ı Zabtiye eczacıbaşısı Osman Efendi’nin, Bâb-ı Zabtiye cerrahbaşısı Mehmed Efendi’nin ve gardiyan onbaşısı İsmail Ağa’nın kendisinin ayrılışından beri hiç maaş alamadıklarını, borçlu ve zor bir durumda olduklarını haber aldığı ve bu kişilerin ya İstanbul’a iadelerini, yahut kendilerine yeterli miktar paranın verilmesini talep eden bir dilekçe kaleme aldığı görülmektedir14.

1.1.1 Âlî Paşa’nın Girit Islahatı ve Sava Efendi
Girit’teki vazifesi esnasında hem bölgeyi tanımış hem de epey tecrübe

kazanmış olan Sava Efendi’nin, 1867 Ekim’inde yeni bir komisyon göreviyle tekrar



11 BOA, A.MKT.MHM, 380/60, lef 5 (21 Nisan 1867).
12 BOA, A.MKT.MHM, 382/11 (16 Mayıs 1867).
13 BOA, A.MKT.MHM, 385/17; BOA, İ.DH., 564/39303.
14 BOA, A.MKT.MHM, 389/69 (26 Ağustos 1876).
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Cevapla

Kimler çevrimiçi

Bu forumu görüntüleyen kullanıcılar: Hiç bir kayıtlı kullanıcı yok ve 6 misafir