Fatih Paşalar’in Kendilerine Armağanı Osmanlı Girit’inde Temlik/Mülk Köyler Nuri Adıyeke

[eyuphuseyin]

göre bu sandıkları bir başkan dört üye gönüllüler yöneteceklerdi. Aşar ve tapu hasılatının “her ne mikdar murad ve emr” ederse o miktarı vakfa gelir yazılacaktır. Sandıktan çıkan akçenin her kesesi yani 500 kuruş, aylık 31 akçe faizle kefiller ile talep edenlere verilecektir. Bu sandıkların amacı ahaliden anasız, babasız, akrabasız, yetim kalan kız ve erkeklere nafaka, elbise temin etmek gelin olacaklara çeyiz almaktı. Bu sandıkların muhasebesi her altı ayda bir kontrol edilecekti. (Kopasi [1315] 1897-98, 1159) Bu kontrol mekanizması aslında tüm para vakıfları için uygulanan bir prosedür idi. Kopasi bu bilgileri verirken vakfının kuruluşunda hangi köylerin vakfa dönüştürüldüğünü yazmamaktadır.
Sonuç olarak; ilk etapta merkezden oldukça uzakta olan toprakların temlik sahibi Osmanlı elitleri için ne gibi avantajlar sağladığı tartışılsa da geçen zaman içinde elitlerin ahfadına bu durum çok önemli avantajlar sağ- lamıştır. Bu mülk sahiplerinin büyük bir çoğunluğu temlik köylerin vergi ve çeşitli gelirlerini camilere ve diğer hayır kurumlarına vakfetmişlerdir. Cami ve diğer kurumların masrafları vakıf hasılatından çıktıktan sonra ka- lan hasılat “şart-ı vakf vechle” varislere kalıyordu. Kalan para bu kişilerin ekonomik olarak rahat bir hayat sürdürmelerini olanaklı kılıyordu. Buna ek olarak bu kişilerin bu köylerin “umuruna nazarat etmek” vazifesi de kendilerine intikal ediyordu. (Kopasi [1315] 1897-98, 1159) Bu durum da bu kişilerin toplumsal prestijlerinin devamını sağlıyordu.
Sultanın ihsanı olan temlikler yine sultanın iradesiyle müsadere yöntemi ile tekrar miriye dönüştürülebilirdi. Ne varki vakfa dönüştürülen temlikler vasıtasıyla fatih paşalar ahfadının geleceğini hem ekonomik açıdan hem de toplumsal statü açısından garanti altına almış oluyorlardı. Girit’te de bu sürecin sisteme uygun olarak yürüdüğü görülmektedir.

[eyuphuseyin]

Kaynaklar

TT. d. = Girit Tapu Tahrir Defterleri
BOA = İstanbul, Başbakanlık Osmanlı Arşivi TT. d. no. 785, 1650 Tarihli Girit İcmal Defteri.
TT. d. no. 820, 1650 Tarihli Girit Mufassal Defteri.
TT. d. no. 822, 1670 Tarihli Hanya, Resmo Mufassal Defteri. TT. d. no. 825, 1670 Tarihli Kandiye, Sitia Mufassal Defteri. TKA = Ankara, Tapu Kadastro Arşivi
Eski no. 489; yeni no. 1, 1705 Tarihli Hanya Mufassal Defteri. Eski no. 488; yeni no. 4, 1705 Tarihli Kandiye Mufassal Defteri.


Bibliyografya

Adıyeke, Ayşe Nükhet (2001). “XVII. Yüzyıl Girit (Resmo) Kadı Sicillerinde Zımmi Davaları”. Çiçek, Kemal (ed.), Pax Ottomana Studies in Memo- riam Prof. Dr. Nejat Göyünç. Haarlem-Ankara: Sota-Yeni Türkiye, 77-95.
Barkan, Ömer Lütfi (1980a). “Mülk Topraklar ve Sultanın Temlik Hakkı
(1)”. Barkan, Ömer Lütfi, Türkiye’de Toprak Meselesi Toplu Eserler. İs- tanbul: Gözlem Yayınları, 231-47.
Barkan, Ömer Lütfi (1980b). “İmparatorluk Devrinde Toprak Mülk ve Va- kıfların Hususiyeti (1)”. Barkan, Ömer Lütfi, Türkiye’de Toprak Meselesi Toplu Eserler. İstanbul: Gözlem Yayınları, 249-81.
Digital Archeological Atlas of Crete. URL http://digitalcrete.ims.forth.
gr/index.php?l=1 (2018.06.17)
Gülsoy, Ersin (2001). “Osmanlı Tahrir Geleneğinde Bir Değişim Örneği: Girit Eyaleti’nin 1650 ve 1670 Tarihli Sayımları”. Çiçek, Kemal (ed.), Pax Ottomana Studies in Memoriam Prof. Dr. Nejat Göyünç. Haarlem; Ankara: Sota-Yeni Türkiye, 183-203.
İnalcık, Halil (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Ta-
rihi 1300-1600, cilt 1. Halil. İstanbul: Eren Yayıncılık.
Kopasi, Andreya [1315] (1897-98). “Girid’in Ahval-i Umumiye ve Tarihiye-
si”. Mecmua-yı Ebuzziya, 7(69-70) (Cemazie’l-Evvel), 1085-93, 1158-62. Sağır, Yusuf (2013). “Gâzî Hüseyin Paşa’nın Girit’teki Vakıf Eserleri”. Tur-
kish Studies, 8(2), 285-301.
Veinstein, Gilles; Triantafyiliou Balandé, Yolande (1980). “Les Inventaires Après Décès Ottomans de Crète”. Woude, Ad M.; van der Woude, A.M.; Schuurman, Anton (eds.), Probate Inventoires A New Source for the Hi- storical Study of Wealth Material Culture and Agricultural Development. Wageningen: Afdeling Agrarische Geschiedenis Landboowhogeschool, 191-204.
Zinkeisen, Johann Wilhelm (2011). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, cilt 4.
İstanbul: Yeditepe Yayınları.

[eyuphuseyin]

Girit tapu Kadastro arşivi.jpg (62.6 KiB) 1476 kere görüntülendi

[eyuphuseyin]

Vezîr-i â’zam ve serdâr-ı ekrem Ahmed Pâşâ adâm-allahu te’âla ve iclâle- hunun uğûr-u dîn ve mübîn ve umûr-u hümâyûn şevket karînde ’avn-i rab- bâni ve ‘inâyet sâmedâni birle hidemât-ı mebrûre ve fütûhât-ı meşkûrede vücûd getürdükleri bez-i kud[r]et ve sarf-ı himmetleri mukâbelesinde bâ- hatt-ı hümâyûn şevket makrûn hibe ve temlîk ve ihsân buyurulan bâlâda mastûr Topaltı’nda dâhil-i emlâk ve ârâzînin sınûr ve hudud deyu rüknü zikr olunur ber-mûcib-i defter mesâha ka’le-i Kandiye hâricinde sâhil-i bahrin şark tarafında vâki’ Nazarâta dimekle ma’rûf mevz’ide İbrâhim Pâşâyurdu altındaki sedd ile mezârlık altından geçüb Pedye nam karye yolunda ve andan tarîk-i ‘âmm ile gidüb Tâşlıdâğ’ın altında vaki İncir sedd üzerinde vaki tarîk-i hâss ile harâbe şırahâneye ve andan yine zikr olunan İncir sedd üzerindeki yol ile Câmeşûy Deresi’ne ve yine andan dere ile bir mikdâr yukaru gidüb zikr olunan derenin üzerinde yol ile Aktepe’den yukaru harâbe manâstıra ve andan sedd kenârında vâki’ şirehâneye ve andan sedd ile tarîk-i ‘âmma müntehi olub ba’dehu dört yol bâşına ve an- dan Frenkyol ile yeniçerîlerin eski karâgolhânesine andan Tekye altında vâki’ Frenkyolu’nda Burûsa nâm karyede vâki’ hamâm yerine ve andan yine zikr olunan Burûsa karyesi sinor dâhilinde Eskiordu altında vâki’ tarîk-i ‘âmm ile Anâdolu karâgolhânesine ve andan yine tarîk-i ‘âmm ile Rumili karâgolhânesine andan derede vâki’ Hasan Pâşâ Köprüsü dimekle meşhûr taş köprüye ve andan köprüyü geçüb yol ile sedd üzerinde vâki’ mağâraya ve andan yolun sol tarafında vâki’ harâbe şirehâneye ve andan yine yol ile Finike nâm karyeye tefrîk olunan yol başına ve andan Alayyolu ile tepede vâki’ üç yol başına ve andan aşağı yine Alâyyolu ile üç yol başına ve andan aşağı yine Alayyolu ile ova yolunun üzerine uğrayub andan yine Alây tarîkiyle Finike Deresi’ne ve andan yine zikr olunan tarîk-i alây ile yol üzerinde vâki’ yerlü büyük kayaya ve andan bâş muhâsebeci Mehmed Efendi olduğu sedd başında vâki’ mağâralar üzerinde yol ile mezârlığa ve andan beğlik kassâbhâneye ve andan aşağı sedd ile Vârdiye Kulesi al- tında harâbe şirehâneye ve andan aşağı yine üç yol başında vâki’ harâbe şırahâneye ve andan Uluyol altındaki eski binâ yerinde deryâya doğru vaz’ olunan nişân taşları ile su deresinin deryâya muhtelit ve mülâhık olduğu mahallden deryâya müntehi olur.