MÜBADELE SÜRECİNDE KANDİYE CEMAAT-I İSLAMİYESİNE AİT EVRAKIN TESPİTİ VE NAKLİ

[eyuphuseyin]

MÜBADELE SÜRECİNDE KANDİYE CEMAAT-I İSLAMİYESİNE
AİT EVRAKIN TESPİTİ VE NAKLİ
Mübadele,genel kanının aksine insanların zorunlu göçünün yanı sıra,o kişilere ait birçok eşyanın ve evrakın da göçü anlamına gelir.Mübadele sürecinde kişisel işlemlerle beraber,Kandiye Cemaat-ı İslamiye idaresi’ne ve Kandiye’de faaliyet gösteren vakıflara ait tasfiye işleri de yürütülmüştür.Bunlar dışında bugüne değin çok fazla bilinmeyen bir başka işlem,Müslüman Cemaate ait her türlü bilginin yer aldığı,aynı zamanda çalışmamızın temel kaynaklarını oluşturan Kandiye Müslüman cemaatine ait kayıtların da Türkiye’ye taşınmasıdır.Yunanistan’dan Türkiye’ye gelen mübadiller vakıflarına,gelir-giderlerine,eğitim ve dini prosedürlerine ilişkin tüm kayıtlarını da ‘’defterler’’,Yunan uyruklu Müslümanların sürdürdükleri sosyoekonomik yaşama ilişkin bilgileri içeren en önemlikaynaklardır.
Söz konusu defterlerle ilgili bilgiler oldukça yeni ve azdır.Taşınabilir kültür varlıkları olarak göçmenlere ait belgelere yönelik tek örnek,Nuri ve Nükhet Adıyeke’nin çalışmalarıdır.Bu çalışmalar çerçevesinde bilgi sahibi olduğumuz Vakıflar Genel Müdürlüğü İstanbul Bölge Müdürlüğü Arşivi ve bu arşivdeki defterler,şimdiye kadar oldukça az araştırmacı tarafından incelenmiştir.
Vakıflar Genel Müdürlüğü İstanbul Bölge Müdürlüğü Arşivinde yürüttüğümüz çalışmalar sonucunda,Kandiye’ye ait defterler dışında,mübadele sürecinde tutulan ve Müslümanlara ait ne tür defterler bulunduğunun ve hangi durumda olduklarının ayrıntılarıyla kaydedildiği 41 numaralı fihrist defteri de Türkiye’ye ne tür kayıtların taşındığını gösteren önemli veriler sağlamıştır.
Kandiye Müslümanlarının Osmanlı hakimiyetinden Yunanistan egemenliğine girdiği döneme değin tutulan kayıtlar,mübadele sürecine kadar gelir.41 numaralı fihrist defterlerinde yer alan,Kandiye’ye lişkin en erken tarihli kayıt,1211 H.(1796-1797 M.) tarihli altmış sayfalık, ‘’Mukataa Küçük Defter’’dir.Kandiye için rastlanan yeni tarihli defterler de 1340 R. (1924 M.) tarihli iki adet defterlerdir ve ilki ‘’Kandiye Evkaf-ı Umumiyesi İcare Defteri’’dir.Defter,179 sayfadır ve kurşun kalemle tutulmuştur.1924 yılına kadar gelen diğer defter ise,150 sayfalık ve yine kurşun kalemle tutulan ‘’İcare Tahsilat Defteri’’dir.
Söz konusu defterler,örneklerden de anlaşılacağı üzere oldukça geniş bir tarih aralığına yayılmıştır.Ancak bu fihrist defterlerinde yer alan kayıtların tamamı Vakıflar Genel Müdürlüğü İstanbul Bölge Müdürlüğü Arşivinde kataloglanmış değildir.Bu konuda iki farklı fikir yürütülebilir.Öncelikl,arşivde henüz tasnifi yapılmamış bir çok kayıt olduğu,ancak tasnifleme çalışmalarının devam ettiği bilinmektedir.Bir diğer düşünce de defterlerin Yunanistan’dan Türkiye’ye taşınma sürecinde ya da geldikten sonraki dönemde yıpranarak yok olması ve belki de kaybolmasıdır.
Mübadil Cemaat-i İslamiye ye ait vakıf defterleri ve evrak kataloğunda incelenen döneme (1913-1923) ait 27 adet defter tespit edilmiştir.Bu defterlerin büyük bir çoğunluğunu Cemaat-ı İslamiye İdaresi’ne ait karar defterleri oluşturmaktadır.Bunun dışında yine idareye ait gelir-gider defterleri ile vakıflara ait defterler de yer almaktadır.Çalışmamız çerçevesinde ulaşılıp incelenebilen tüm defterlerden ortak bir sonuç çıkmaktadır.Cemaat-ı İslamiye İdaresi’nin tüm birimleri,gerçekleştirdikleri her türlü işlemi en küçük detayına kadar kayıt altına almıştır.Özellikle gelir-gider defterlerinde harcanan ve elde edilen nakit,ayrıntılı şekilde kaydedilmiştir;aylık ve yıllık toplamlarile kayıtların sağlaması yapıldığında çok büyük oranda tutarlılık olduğu gözlemlenmiştir.
Sonuç olarak,Kandiye Müslüman cemaati ve cemaatin tüm kayıtları mübadele süreci ile yeni vatanlarına,Türkiye’ye taşınmıştır.Ana dilleri Rumca olan bu topluluğun kayıtlarının tamamı Osmanlıcadır.Sadece 633 numaralı Girit İslam İhtiyar Meclisi Tahrirat Müsveddeleri Defterlerinin sayfalarının bir tarafı Osmanlıca diğer tarafı Rumcadır.


Girit Kandiye’de Müslüman Azınlık Cemaati
Melike KARA