NÜFUS DEĞİŞİMİNDE MÜBADİLLERİN UYUM SÜRECİ VE SOSYO-EKONOMİK DEĞİŞİMDEKİ ROLLERİ

[eyuphuseyin]

Rumlar; kaybedilen unutulan bir vatandan yepyeni bir yere gidiş olarak, vatandan ayrılış olarak algılamışlardır. 100 yıldır bir Helen kültürü üzerine oturan Yunan Devleti, daha eski bir Anadolu Ortodoks Rum kültüründen gelen mübadillerin uyumunu sağlamada zorlanmıştır. Özellikle Ortodoks Türkler ve Türkçe konuşan Rumların yaşattığı ötekileşme uyum sürecini geciktirmiştir. Pontuslu olmak üzerine kurulu kimlik ve ötekileşme, uzun yıllar kırılamamış, Yunan edebiyatında ve tarihçiliğinde Anadolu için söylenen “kaybedilen topraklar” tanımlaması bu süreci uzatmıştır. Bu ötekileşme Rum mübadillerin bu farklı olmanın simgesi olmak üzere Türkçe konuşmayı kendi aralarında devam ettirmelerine sebep olmuştur. Oysa Anadolu’da iskân olan Türk mübadiller tam tersi az Türkçe bilmelerine ve Rumca konuşmalarına rağmen böyle bir davranış içinde olmamıştır.

Anadolu’nun çeşitli şehirlerine yerleştirilen mübadillerden özellikle
Makedonya’dan gelenlerde her ne kadar mübadil veya halk deyişiyle muhacir olma tanımından dolayı bir “ötekileşme” var ise de “ Selanikli” olma aidiyeti onların Türk kimliği üzerine kurulu ulus devlete uyumlarını hızlandırmıştır. Bu kabul Cumhuriyetin kazanımlarını daha bir şuur ile savunmalarına sebep olmuştur. Kızları okula göndermek, okulda kız erkek beraber oturmak, ceket, pantolon giymek gibi birtakım özellikler onlarda bu aidiyeti daha da perçinlemiştir. Bu nedenle cumhuriyet bayramı kutlamalarına daha bir sevinçle katılan Mübadiller, mahallelerinde sokaklara taçlar yaptıklarını, fener alayları düzenleyip evlerine bayraklarını astıklarını ifade etmişlerdir. (Erdal, 2007) Gerçekten de Denizli ve ilçelerinde bayramlar büyük bir coşku ile kutlanmış, devrimlere vurgu yapılmış ve spor gösterileri sergilenmiştir. (Tüzün, 2007: 596-598) İskan olduklarında dahi kendilerinin ayrı mahallelere yerleştirilmesini anlayamadığını ifade eden mübadiller: “Denizliye geldiğimizde Rum mahallesine yerleştirildik. Burada Ermenilerin Rumların Türklerin mahallesi ayrıydı. Bizi de ayrı mahalleye koydular, yerliler mahallemize girmezdi. Oysa onlarda Türk idi, bizde! Rumca bilip de Türkçeyi az konuşanlarımız bile çocuklarına öğretmediler.” diyerek kimliklerine vurgu yapmaktadır.

Mübadillerin sosyal hayattaki önemli etkilerinden biri de şehir hayatı olmuştur. Geldiklerinde yerleştirildikleri toprak damlı evleri benimseyemeyen mübadiller kiremitli evlere taşınmaya, evlerine bahçe yapmaya ve daha önce Rumların kullandığını ve yerlilerin bilmediğini söyledikleri fırınları kullanmışlardır. İzmir gibi merkezlere giderek çalışanlar geri dönerek Denizlide küçük esnaf sınıfının temellerini atmıştır. Mübadillerin mahallesi olan İstiklal Mahallesi o kadara temiz ve güzel bahçeli olduğu için 1960’lı yıllarda dahi mahalleyle ve parka gezmeye gelenlerin olduğu ifade edilmektedir. Bu modern yaşam tarzı kadınlarının da siyasete katılımını, sosyal hayattaki katılımını da ön plana çıkarmıştır.

Her iki ülkenin mübadil yapısına ve uyum süreçlerine baktığımızda ekonomik
anlamda Türkiye’nin daha sıkıntılı bir durumda olduğunu görmekteyiz.Anadolu’da

[eyuphuseyin]

işgal sonrası 73.070 âdet konut yanıp yıkılmış, uğranılan ekonomik zararın boyutu yaklaşık 3.000.000 lirayı bulmuştur. Bu meblağın yaklaşık 1.786.684 lirası ile
69 âdet numune köy inşa edilmiş, kalanı ile de yanmış ve yakılmış evler tamir edilmiştir.Yunanistan ise genelde gelen nüfusunun yoğunluğuna orantılı olarak 1.954 kasaba ve köy inşa etmiştir. Ancak iktisadi anlamda yaşanan bu sıkıntı, tarımda ve özellikle tütün gibi sektörlerde kısa sürede kendisini tamamlamıştır. Karadeniz’de ve Trakya’da tütüncülük, Ege ve Marmara’nın güneyinde de zeytincilik ve bağcılık kısa sürede gelişme göstermiştir. Şehirli sınıfın kaybı, mübadillerin bu boşluğu doldurmakta zorlanmaları orta ölçekli ticaret sınıfının kaybettiği çıtayı yakalamasını zorlaştırmıştır.

Sonuç olarak Ulusçuluk akımının alabildiğine etkin olduğu bir dönemde Balkanlarda yaşanan faaliyetler her iki devletin de homojen devlete giden sürecini hızlandırmıştır. Bu süreçte hemen hemen 100 yıldır Anadolu’ya gelen göçler ile kendiliğinden bunu yakalayan Türkiye ekonomisinde ve sosyal yapısında yerli sınıfını oluşturma yoluna hızla girmiştir. Bu süreç yine 100 yıldır Helen kimliği üzerine kurulu Yunanistan’da zorlu olmuştur. Burada yaşanan ötekileşmenin izleri hala devam etmekte, ayrı futbol takımı, ayrı siyaset ve ayrı şehir kurmak gibi sosyal algılama canlı olarak yaşamaktadır. Bunun en büyük örneği 2000’li yıllarda iki ülke arasında yaşanan yumuşama ile Anadolu’ya ata yurtlarına yapılan ziyaretler olmuştur. Her ne kadar Anadolu’ya gelen Türklerin de yurtlarını ziyaret düşünceleri var ise de bu Rum mübadillerdeki, özlemin dozu kadar yoktur. Anadolu’daki hayatlarında paylaşılan ortak damak tadı, giyim kuşam, şarkılar, oyunlar ve daha birçok paylaşım hala canlı olarak kuşaktan kuşağa yaşatılmıştır. Buda 1923-1927 yılları arasında yaşanan mübadelenin her iki toplum adına bir trajedi olduğu gerçeğinin ispatıdır.

KAYNAKÇA

1. Sözlü Kaynaklar

Yrd. Doç. Dr. Ercan Haytoğlu’nun 2005 yılında Honaz Mübadillerinden 1919 Grebene kazası Vraşno köyü doğumlu Hafız Mehmet Emin kızı Kamile (Karabenli) Yeşilpınar, 1916 Grebene kazası Kastro köyü doğumlu Bilö oğullarından Zekeriya oğlu Mustafa Akan, 1936 Honaz doğumlu Hafız Mehmet Emin oğlu Necdet Karabenli, 1920 Grebene kazası Vraşno köyü doğumlu Sabri kızı Zeynep Davran ile yaptığı mülakatlar.

Yrd. Doç. Dr. İbrahim Erdal’ın 2007 yılında Denizli mübadillerinden 1915 Kavala’nın Samakol köyü doğumlu Hasan AKŞİT ile yaptığı mülakat.

[eyuphuseyin]

2. Arşiv Belgeleri

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi

BCA: 272..12/20.102..17
BCA: 272.11/19.91.8;272.11/19.91.18 BCA: 272.11/54.133.23
BCA: 272.12/50.104.5 BCA: 272.12/51.114.8;

3. Kitaplar

Arı, K., (2003), Büyük Mübadele Türkiye’ye Zorunlu Göç, Tarih Vakfı Yurt Yayınlar, İstanbul.

İskân Tarihçesi, (1932), İstanbul, 8.

Bıyıklıoğlu, T., (1987), Trakya’da Millî Mücadele, Cilt: I, Ankara, Türk
Tarih Kurumu Yayını, 17-18.

Erdal, İ., (2006), Mübadele (Uluslaşma Sürecinde Türkiye ve Yunanistan
1923-1925), IQ Yayınevi, İstanbul, 185-186.

Geray, C., (1962), Türkiye’den Türkiye’ye Göçler ve Göçmenlerin İskânı, Ankara, Tablo 2.

Kaptan, E., (2002), Lozan Konferansı’nda Azınlıklar Sorunu, Harp Akademileri Yayınevi, İstanbul.

Ladas, S., (1932), The Exchange of Minorities Bulgaria, Greece and Turkey, New York, Macmillian Company.

Meray, Seha L., (1993) Lozan Barış Konferansı Tutanakları-Belgeler, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.

Nabi, Y., 1936), Balkanlar ve Türklük, Ankara, Ulus Matbaası, 156.

Pentzopoulos, D., (1919), The Balkan Exchange of Minorities and its Impact Upon Greece, Paris, Publications of the Social Sciences Center Athens, 54-55.

Soysal, İ., (1989), Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları, (1920-1945), Ankara Türk Tarih Kurumu, 253-254.

Toker, T., (1973), Kuvayı Milliye ve Milli Mücadele’de Denizli, Denizli, Denizli Sanayi Odası yayını:3, 19.

Türkgeldi, Ali F., (1987), Görüp İşittiklerim, Ankara, Türk Tarih Kurumu,
18-19.

[eyuphuseyin]

Tütenk, Ahmet A., (1949) Millî Mücadelede Denizli, Denizli Öğretmenler Yardımlaşma Derneği, İzmir, 9.

4. Makaleler ve Sempozyum Bildirileri

Altuğ, Y., (1991) “Balkanlar’dan Anayurt’a Yapılan Göçler”, Belleten, Cilt: LV, 114.

Anagnostopulu, A., (2005), “Göçmen Yerleşiminin Toplumsal ve Kültürel Etkileri”, Müfide Pekin (Derleyen), Yeniden Kurulan Yaşamlar 1923 Türk- Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi, İstanbul, Bilgi Üniversitesi, 76.

Balta, E.-Milas, H., (1996), “1923 Mübadelesinin Tarihsel Sorunları Bir Destan
ve Sözlü Tarih”, Tarih ve Toplum, Cilt: 25, 5(149), 265-266.

Baltsiotis, L., (2005), “Yunanistan ve Türkiye’de Muhacirlik ve Nüfus Mübadeleleri, İki Farklı Anlatım ve Yorumun Oluşma Şartları ve Sonuçları”, Çeviren: Halil Mustafa, Müfide Prkin (Der.) Yeniden Kurulan Yaşamlar 1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi, 403.

Emgili, F., (2005), “Türk-Yunan Nüfus Mübadelesinin Mersin’in Sosyo- Ekonomik Yapısına Etkileri”, Tarih İçinde Mersin Kolokyumu II, Mersin, 136- 142.

Erdal, İ., (2006-II), “Türk Yunan Nüfus Değişiminde Türk Mübadillere Yapılan Yardım Faaliyetleri”, Ankara Üniversitesi, Tarih Araştırmaları Dergisi, 12 (40).

Güçlü, M., (1999), “Dr. Burhanettin (ONAT) Bey’in Raporuna Göre Antalya’da
1930 Belediye Seçimleri”, Toplumsal Tarih, Cilt: II, S. 5(65).

İnceoğlu, F., (2004), “Denizli’de Değirmencilik”, Geçmişten Geleceğe Denizli Dergisi, 3(1), 14-15.

İpek, N., (1995), “Balkanlar, Girit ve Kafkaslar’dan Anadolu’ya Yönelik Göçler ve İlk İskân Birimlerinin Kurulması”, Sosyal Bilimler Dergisi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, Sayı: 1, 198-199.

Keyder, Ç., (2005), “Nüfus Mübadelesinin Türkiye Açısından Sonuçları”, Renee Hirschon (Der.) Egeyi Geçerken, Yeniden Kurulan Yaşamlar 1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi, İstanbul, Bilgi Üniversitesi, 63.

Marantzidis, N., (2005), “Yunanistan’da Türkçe Konuşan Pontuslular ve Uyum Sorunları”, Müfide PEKİN (Der.) Yeniden Kurulan Yaşamlar 1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi, 98-99.

Şimşir, Bilâl N., (1985), “Bulgaristan Türk Azınlığın Ahdi Durumu”, Türk Kültürü, 4(264),8.

[eyuphuseyin]

-----, (1985), “Bulgaristan Türklerinin Göç Sorunu”, Bulgaristan’da Türk Varlığı I, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 49.

Tüzün, S., (2006), “Cumhuriyet Dönemi Tek Parti İktidarında Denizli’de Ulusal Bayram Kutlamaları”, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu, Denizli, Cilt: 1, 596-598.

Uyar, H., (2006), “Tek Parti Döneminde Denizli’de Siyasal Hayat”, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu, Denizli, Cilt: 1, 567.