GİRİTLİLER ANA ERKİL BİR TOPLUMDUR (ADMİN)

[eyuphuseyin]

GİRİTLİLER ANA ERKİL BİR TOPLUMDUR
Bir çok kez,islam dan önceki Türk toplumlarında kadının çok önemli olduğunu,devleti birlikte yönettiklerini,at sırtında birlikte savaşa gittiklerini yazmışımdır.Türkler gerçekten de kadınlarına oldukça fazla önem veren bir uygarlıktır.Hatta bir yazımda Urduca kadının valiliğini ve Çinliler ile yaptığı savaştan da örnekler vermiş ve bazı İslam tarihçilerin yazılarında şaşkınlıklarını ve kadının Türk toplumunda ki yerinin erkekten de önce geldiğini alıntılar ile de belirtmiştim.Geçen günlerde hem LMV’nin Mudanya temsilciliğini yapmış olan Girit Danteli Usta öğreticisi Sevgi Tunca Akuş hanımefendinin ön sözü yazısını paylaşmıştım.Yazının başlığını sanırım hatırlıyorsunuzdur;’’Kadın toplumun hamuruysa Giritli kadını mayasıdır’’başlığı ile kadının yaratıcılığının altını çizdiği ve yine ona öncülük eden çok değerli rahmetli Tete’miz olan Saadet Yücer hanımın Mudanya’daki çabalarını anlatan oğlunun da yazısını paylaşmıştım.
Bunlar tesadüf olabilirmiydi acaba,bir abartımıydı yoksa diye düşünebilir kimi insanlarımız.Bu gün ise Lozan Mübadilleri Vakfı’nın editörlüğünü yapmış olan saygıdeğer Müfide Pekin hocamızın da biyoğrafisini bilerek paylaştım bu sayfalarda.Öylesine yalın bir anlatımda bulunuyordu ki Giritli kadınlarımız hakkında sizlerle paylaşmadan da edemezdim.
Şöyle diyor Müfide Pekin hocamız:

‘’Giritli bir aileden geliyorum,ama yarım Giritli.Ben kendimi Giritli hissetmeme rağmen babam İzmirli,yerli.Annem bir geleneği kırmış,bir yerli ile evlenmiş…Giritliler genellikle birbirleriyle evlenirlerdi…Giritlilerde aile anadan gelir.Yani anne,kadın çok baskın.Dolayısıyla anne nereliyse oralı oluyor çocuklarda…Bu bakımdan biz kendimizi hep Giritli addettik.’’
‘’Anneannemle yirmi yaşıma kadar Rumca konuştuk.Ben zaten doğar doğmaz Türkçe ve Rumcayı aynı anda öğrendim.Dolayısıyla çift dilli denebilir bana başta.Ama sonra tabii yıllar içinde,hele anneannemi kaybettikten sonra,Rumca bitti.Evde hiç konuşulmadı.Aslında bu dille ilişkim hiç kopmadı benim.Çünki ben müziğe çok meraklıydım….Yunanca şarkılar filan dinliyordum…Mesela Theodorakis,Hacıdakis şarkıları dinliyordum.En azından müzik bazında bir ilişkim vardı.’’
Kimileri de şunu diyebilirler;Giritliler kız çocuklarına düşkün olduklarından,kızların öz güveni nedeniyle kendilerini öyle görüyorlar!

Kesinlikle öyle değil dostlarım,şayet ben de Girit salnamelerini okumamış olsaydım,kimbilir ben de biraz abartı vardır diye düşünebilirdim.Ama Müslüman ve Hıristiyan cemaatleri’nin anlatıldığı salnamelerde genel olarak Hıristiyanların eğitim düzeylerinin biz Müslümanlara göre oranının çok yüksek olduğunu ama sıra kız çocuklarına gelince Müslüman Giritli Türk kızlarının eğitimde Hıristiyanlara oranla çok çok önde olduğunu okuduğumda doğrusu şaşkınlığımı gizleyemedim.Kadınlarımız açısından bu beni çok mutlu etse de geldiğimiz 21.yy.da şiddet gören kadın için polise müracaat etme,odana çekil diyen dini kurumların ortaçağ karanlığına kadını gömmek istemelerine şaşmamak imkansız geliyor bana.Üstelik bunu Osmanlıcılık gibi göstermeleri ise tam bir cahillik.Neyse lafı uzatmayayım her şey ortada bütün yalınlığı ile.
Gelelim Osmanlı Salnamelerindeki Müslüman ve Hıristiyan toplumunun eğitim durumlarına.:
Müslüman Okulları:
. Müslüman Cemaatine Ait Okullar
Girit'te Müslüman cemaatine ait eğitim kurumlarına baktığımızda adada genel toplam sayıları olarak kız öğrenciler için 43 sıbyan mektebi, 3 rüşdiye mektebi bulunmaktadır. Erkek öğrenciler için ada genelinde 161 sıbyan mektebi, 12 rüşdiye mektebi ve rüşdiye mektebi dâhilinde bir idadiye mektebi mevcuttur. Bu okullarda toplam 1357 kız öğrenci, 6314 erkek öğrenci bulunmaktadır. Bu okullarda görevli toplam 72 kadın öğretmen ve 224 erkek öğretmen eğitim ve öğretim faaliyetlerini sürdürmektedir. Adada yükseköğrenim düzeyinde eğitim ve öğretim faaliyetlerini yürüten medreseler bulunmaktadır. Bu medreseler sancak merkezlerinde bulunmaktadır. Hanya'da 1, Kandiye'de 2 medrese, Resmo'da 5 medrese ve Laşid sancağında 1 medrese bulunmaktadır. Bu medreselerin sayıları zikr olunması dışında herhangi bir bilgi verilmemektedir.
Girit'te Müslümanlara ait okulların varlıklarını sürdürebilmeleri için bu okullara ve maarif dairelerine vakıf veya gelir getirecek bir takım dükkân veya işyeri bırakılmıştır. Bu yerlerin gelirleri Girit'te Müslümanlara eğitim öğretim veren okullara harcanmakta idi. Bu sayede bu okullar Girit genel idaresine ekonomik bir yük olmaktan çıkmış oluyordu. Hanya'da bulunan okullar için Mekteb-i Kebir (Büyük Mekteb) isminde bir mekteb dairesi, 1 matbaa, 3 mahzen, bir kız okulu altında yine bir adet mahzen, fotoğrafhane, bir baraka ve bir hane Girit'te bulunan Müslüman maarif idaresine tahsis edilmiş olduğu anlaşılmaktadır. Kandiye sancağında 11 mahzen, 2 kahvehane, 5 adet dükkân ve bir gazino burada okulların akaratı (gelirler) olarak verilmiştir. Müslim maarif idaresine bağlı okullara vakfedilen bu gelir kaynakları sayesinde varlıklarını devam edebilmişlerdir.

Hristiyan Cemaatine Ait Okullar
Girit'te Hristiyan cemaatine ait okullar arasında kız öğrenciler için 5 adet sıbyan mektebi ve 3 rüşdiye mektebi vardır. Erkek öğrenciler için ise 259 sıbyan mektebi ve 7 rüşdiye
2. Hristiyan Cemaatine Ait Okullar
Girit'te Hristiyan cemaatine ait okullar arasında kız öğrenciler için 5 adet sıbyan mektebi ve 3 rüşdiye mektebi vardır. Erkek öğrenciler için ise 259 sıbyan mektebi ve 7 rüşdiye mektebi bulunmaktadır. Bu okullarda 661 kız ve 11.848 erkek öğrenci okumakta olduğunu görmekteyiz. Bu okullarda eğitim ve öğretim faaliyetlerinin yürütülmesinde toplam 15 kadın ve 427 erkek öğretmen yer almaktadır. Ayrıca bütün sancaklarda bulunan Hristiyan okullarında idadi mekteb yerine idadi sınıfları mevcut olduğu zikr edilmiştir. Bu bilgiler gösteriyor ki temel eğitimin haricinde okumaya çok fazla önem verilmediği görülmektedir.
Vilayet maarifinin idaresini sağlayan temel gelir vilayet bütçesinden Müslüman ve Hristiyan maarifi için ayrılan paydı. Bu payın 2/3'ü Hristiyan eğitimine ayrıldı. Bunun dışında diğer bir gelir manastırlara bağlı emlak gelirleri fazlasından oluşmakta idi.
Girit'te eğitim için genel bir değerlendirme yapacak olursak iki cemaat arasında okuyan en fazla cemaat Hristiyanlar olmuştur. Ancak incelediğimizde en fazla okuyan kız nüfusun Müslüman cemaatinden olduğu anlaşılmaktadır. Hristiyan cemaatinden kızlar için ayrılmış 5 sıbyan mektebi varken Müslüman cemaatinde bu sayı kızlar için 43 olmuştur. Buradaki veriler incelendiğinde 661 kız öğrencinin Hristiyan cemaatinden okumakta olduğu anlaşılmakta iken bu sayı Müslüman cemaatinde 1357 olmuştur.
Salname-yi Vilâyet-i Girid, 1310 (1892), s.185
Salname-yi Vilâyet-i Girid, 1310 (1892), s.184
Salname-yi Vilâyet-i Girid, 1310 (1892), s.182
Adıyeke, a.g.e., (2000), s.89

Durum tam da budur,bir kez daha Adıyeke hocalarımıza ‘’YÜREK DOLUSU SEVGİLER.
Var mı itirazı olan?
E.Hüseyin Hançer

www.giritturk.org